Aktın növü	AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI DÖVLƏT ŞƏHƏRSALMA VƏ ARXİTEKTURA KOMİTƏSİ KOLLEGİYASININ QƏRARI
Qəbul edildiyi tarix	14.10.2020
Qeydiyyat nömrəsi	04
Adı	“Ərazilərin, bina və qurğuların sürüşmə və uçqunlardan mühəndis mühafizəsi. Əsas müddəalar” və “Polimer kompozit armaturla armaturlanmış beton konstruksiyalar. Layihələndirmə qaydaları”nın təsdiq edilməsi barədə
Rəsmi dərc edildiyi mənbə
Qüvvəyə minmə tarixi	23.10.2020
Azərbaycan Respublikasının Vahid hüquqi təsnifatı üzrə indeks kodu	140.010.000
Hüquqi Aktların Dövlət Reyestrinin qeydiyyat nömrəsi	15202010140004
Hüquqi aktın Hüquqi Aktların Dövlət Reyestrinə daxil edildiyi tarix	22.10.2020

 

Azərbaycan Respublikasının Şəhərsalma və Tikinti Məcəlləsinin 5.1.9-cu maddəsinin icrasını təmin etmək məqsədilə “Azərbaycan Respublikasının Dövlət Şəhərsalma və Arxitektura Komitəsi haqqında Əsasnamə”nin 17-ci bəndini rəhbər tutaraq Azərbaycan Respublikası Dövlət Şəhərsalma və Arxitektura Komitəsinin Kollegiyası qərara alır:

1. Aşağıda qeyd olunan texniki normativ hüquqi aktlar təsdiq edilsin:

1.1. “Ərazilərin, bina və qurğuların sürüşmə və uçqunlardan mühəndis mühafizəsi. Əsas müddəalar” (əlavə olunur).

1.2. “Polimer kompozit armaturla armaturlanmış beton konstruksiyalar. Layihələndirmə qaydaları” (əlavə olunur).

2. Bu Qərarla təsdiq olunmuş texniki normativ hüquqi aktlar Azərbaycan Respublikasının Hüquqi Aktların Dövlət Reyestrinin elektron variantında dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir.

3. Ümumi işlər və ictimaiyyətlə əlaqələr şöbəsinə (G.B.Əliyeva) və Hüquq və daxili nəzarət şöbəsinə (N.R.Mehtiyev) tapşırılsın ki, bu Qərarın 1-ci hissəsi ilə təsdiq edilmiş texniki normativ hüquqi aktların Azərbaycan Respublikasının Hüquqi Aktların Dövlət Reyestrinə daxil edilməsi üçün 3 (üç) gün müddətində Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyinə göndərilməsini təmin etsin.

4. Qərarın icrasına nəzarət Aparatın rəhbərinə (R.S.İsmayılov) həvalə edilsin.

 

 

 

 

POLIMER KOMPOZIT ARMATURLA ARMATURLANMIŞ BETON KONSTRUKSIYALAR. LAYIHƏLƏNDIRMƏ  QAYDALARI

 

1.    Tətbiq sahəsi

 

Bu Qaydalar karbon, aramid, bazalt və şüşə liflərdən hazırlanan polimer kompozit armaturla armaturlanmış beton konstruksiyaların layihələndirilməsinə şamil olunur və Azərbaycan Respublikasının iqlim şəraitində yüklərin statik təsirində istismar olunan, ağır və xırdadənəli betondan hazırlanan konstruksiyalarının layihələndirilməsinə olan tələbləri təyin edir.

 

2. Normativ istinadlar

 

Bu Qaydalarda aşağıda qeyd olunan normativ sənədlərə istinad edilib:

 

 

3. Əsas anlayışlar

 

Bu Qaydalarda AzDTN 2.16-1-də təyin olunmuş əsas anlayışlardan istifadə olunur.

 

4. Ümumi müddəalar

 

4.1. Betondan olan konstruksiyaların polimer kompozit armaturla armaturlanmasının aşağıda qeyd olunan tikinti işlərində istifadə olunması tövsiyə olunur:

- yol-nəqliyyat (körpü, tunel və istinad divarlarında, tökmələrin bərkidilməsində, avtomobil yollarında çatların yaranmaması üçün asfaltbeton örtüklərdə, buz yaranması əleyhinə reagentlərin təsirinə məruz qalan avtomobil yolu elementlərinin konstruksiyalarında və s.) və şəhər mühəndis infrastrukturu, kənd təsərrüfatı təyinatlı, kimya istehsalatı, toksik tullantıların basdırılması, sutəmizləmə, meliorasiya və hidrotexniki  obyektlərinin tikintisində;

- yüksək elektromaqnit sahələri və potensiallar fərqi şəraitində istismar olunan şaxtaların, tunellərin, qurğuların, dəniz və limanətrafı qurğuların tikintisində, sahilbərkitmə qurğularında (dambalar, qabionlar və s.);

- bina və qurğuların gücləndirilməsi, təmiri və rekonstruksiyasında, həmçinin  aqressiv mühitlərin (xlorid duzları, yüksək konsentrasiyalı aqressiv qazlar və s.) təsiri şəraitində istismar olunan bünövrələrin, istilikqoruyucu  çoxlaylı mühafizə konstruksiyalarının, boru kəmərlərinin, elektrik ötürücü xətlərin dayaqlarının və digər konstruksiyaların armaturlanması üçün;

- dağ-mədən işləri, tunellərin çəkilməsi, xəndəklərin qazılması zamanı qruntların və dağ süxurlarının armaturlanmasında;

- elastik əsas üzərində yerləşən bünövrələr və konstruksiyalarda (müvəqqəti yollar, dolama yollar);

- şaxtaya davamlı xlor tərkibli əlavələrlə (nitrit-nitrat-xlorid kalsium və s.) hazırlanan beton konstruksiyalarda;

- məsaməli betonlarda (drenaj boruları), yüngül və boşluqlu betonlarda;

- zəif əsas üzərində (bataqlıq, yüksək nəmliyə malik qruntlar) tikilən tökmələrdə;

- istehsalat binalarının döşəmələrinin armaturlanmasında;

- akportlandsement, pussolan əlavəli portland sement, yüksək mineral tərkibli qarışıq bərkidicilərdən hazırlanan betonlarda, gips bərkidici əsası olan konstruksiyalarda.

Polimer kompozit armaturlu konstruksiyaların hesablanması birinci və ikinci həddi-hal vəziyyətlərinə görə aparılmalıdır.

4.2. Birinci qrup həddi-hal vəziyyətlərinə görə hesablamalar aşağıdakıları əhatə edir:

- möhkəmliyə görə hesablama;

- formanın dayanıqlılığına görə hesablama (nazikdivarlı konstruksiyalar üçün);

- vəziyyətin dayanıqlılığına görə hesablama (aşma, sürüşmə və s.).

4.3. İkinci qrup həddi-hal vəziyyətlərinə görə hesablamalar aşağıdakıları əhatə edir:

- çatların əmələ gəlməsinə görə hesablama;

- çatların açılmasına görə hesablama;

- deformasiyaya görə  hesablama. 

4.4. Polimer kompozit armaturlu konstruksiyaların həddi hal vəziyyətləri üzrə hesablamaları aparılarkən ГОСТ 27751-ə uyğun olaraq müxtəlif hesablama vəziyyətlərinə baxılmalıdır, o cümlədən hazırlanma, nəql edilmə, tikinti, istismar mərhələsinə, qəza, zəruri hallarda isə yanğın vəziyyətinə baxılmalıdır.

4.5. Polimer kompozit armaturla armaturlanmış konstruksiyaların hesablanması ətraf mühitin təsiri, zəruri hallarda isə - yanğın təsiri, texnoloji temperatur və rutubətlik təsirləri və aqressiv kimyəvi mühitin təsirləri nəzərə alınmaqla, konstruksiyanın funksional təyinatına cavab verən bütün növ yüklərə görə aparılmalıdır.

4.6. Polimer kompozit armaturla armaturlanmış konstruksiyalar əyici momentlərin, boyuna qüvvələrin, kəsici qüvvələrin və burucu momentlərin təsirlərinə, həmçinin yükün yerli təsirinə hesablanmalıdır.

4.7. Polimer kompozit armaturla armaturlanmış yığma konstruksiyalar qaldırılma, nəql edilmə və quraşdırılma zamanı yaranan qüvvələrin təsirinə görə hesablanarkən, onların çəkisindən yaranan yük aşağıdakı dinamiklik əmsalı ilə qəbul edilməlidir:

- nəql edilərkən -1,60;

- qaldırılma və quraşdırma zamanı-1,40.

Müəyyən edilmiş qaydada əsaslandırıldığı hallarda dinamiklik əmsalının 1,25-dən az olmamaq şərtilə daha aşağı qiymətlərinin qəbul edilməsinə yol verilir.

4.8. Konstruksiyaların hesablanmasında betonun və polimer kompozit armaturun xassələri, yükün və ətraf mühitin onlara təsir xarakterinin, armaturlanma üsulları və armaturla betonun birgə işi nəzərə alınmalıdır.

4.9. Konstruksiyanın formasının dayanıqlılığına, həmçinin vəziyyətinin dayanıqlılığına görə  hesablanması ayrı-ayrı növ konstruksiyalar üzrə normativ sənədlərin göstərişlərinə uyğun aparılmalıdır.

4.10. Polimer kompozit armaturla armaturlanmış konstruksiyaların möhkəmliyə görə hesabatı aparılmalıdır:

- normal  kəsiklərə görə (əyici moment və boyuna qüvvələrin təsirinə);

- maili kəsiklərə görə (kəsici qüvvələrin təsirinə);

- yükün yerli təsirinə (yerli sıxılma, basılma).

 

5. Materiallar

 

5.1. Betonun və polad armaturun normativ və hesablama xarakteristikaları.

5.1.1. Betonun və polad armaturun normativ və hesablama xarakteristikalarını, konstruksiyaların qeyri-xətti deformasiya modeli hesablanmasında isə-onların deformasiya diaqramlarını AzDTN 2.16-1 üzrə qəbul etmək lazımdır.

5.2. Polimer kompozit armaturun normativ və hesablama xarakteristikaları.

5.2.1. Konstruksiyaların armaturlanması üçün ГОСТ 31938-in tələblərinə cavab verən  polimer kompozit armaturların aşağıdakı növlərindən istifadə olunmalıdır :

- şüşəkompozit (ŞКA);

- bazaltkompozit (BКA);

- karbonkompozit (КKA);

- aramidkompozit (AKA);

- kombinə edilmiş (KEA).

5.2.2. Polimer kompozit armaturun növü konstruksiyanın istismar şəraitindən və onların yüklənmə xarakterindən asılı olaraq qəbul edilməlidir.

5.2.3. Polimer kompozit armaturların əsas möhkəmlik və deformasiya xüsusiyyətlərinə aşagıdakı göstəricilərin normativ qiymətləri aid edilir:

- dartılmada müqaviməti,  R_f,n;

- armaturun elastiklik modulu,  Е_f,n;

- həddi nisbi deformasiya,  Ԑ_fu,n;

- xətti temperatur deformasiyası əmsalı, α_ft,n

5.2.4. Dartılmada müqavimətin (R_f,n), elastiklik modulunun (Е_f,n), həddi nisbi deformasiyanın (Ԑ_fu,n) normativ qiymətləri kompozit polimer armatur nümunələrin sınaqlarının nəticələrinə görə 0,95-dən az olmayan təminatla qəbul edilməlidir.

Müxtəlif növ polimer kompozit armaturların möhkəmlik və deformasiya xarakteristikalarının normativ qiymətləri cədvəl 1-də verilən göstəricilərdən az olmamalıdır.

Cədvəl 1

 

5.2.5. Polimer kompozit armaturun elastiklik modulunun (Е_f) hesablama qiyməti onun normativ qiymətinə bərabər qəbul edilməlidir.

5.2.6. Polimer kompozit armaturun dartılmada müqavimətinin (R_f) hesablama qiyməti aşağıdakı kimi qəbul edilməlidir:

 

R_f = γ_f1· R_f,n/γ_f,                                                                                                  (5.1)

 

burada,  γ_f - materialın etibarlılıq əmsalıdır, ikinci qrup həddi hal vəziyyətlərinə görə hesablamalarda 1,0-ə bərabər, birinci qrup həddi hal vəziyyətlərinə görə hesablamalarda isə - etibarlılıq ehtimalının təminatı şərtinə görə 0,997-dən az olmayaraq, variasiya əmsalının (ν) qiymətindən asılı olaraq:

ν ≤ 0,1 olduqda 1,2;

0,1 < ν ≤ 0,15 olduqda 1,5 qəbul edilir.

γ_f1 - polimer kompozit armaturlu konstruksiyanın istismar şəraitini nəzərə alan, cədvəl 2 üzrə qəbul edilən əmsaldır.

 

 

 

5.2.7. Birinci qrup həddi hal vəziyyətlərinə görə konstruksiyanın yalnız daimi və uzunmüddətli yüklərin təsirlərinə hesablamalarda polimer kompozit armaturun dartılmaya müqavimətinin  hesablama qiyməti aşağıdakı düsturla  təyin edilir:

 

 

Burada, γ_f,l –yükün uzunmüddətli təsirində polimer kompozit armaturun dartılmaya müqavimətinin azaldılmış əmsalıdır, cədvəl 3 üzrə qəbul edilir.

 

 

 

5.2.8. Polimer kompozit armaturun həddi nisbi deformasiyasının hesablama qiyməti aşağıdakı kimi qəbul edilməlidir:

 

 

5.2.9. Polimer kompozit armaturun sıxılmaya müqavimətinin hesablama qiymətini sıfra bərabər qəbul etmək lazımdır.

5.2.10. Elementin boyuna oxuna maili en kəsiklərin möhkəmliyə hesablanmasında polimer kompozit armaturun dartılmaya müqavimətinin (R_fw) hesablama qiymətini aşağıdakılara  bərabər qəbul etmək lazımdır:

- d_fw diametrli  millərdən olan xamıtların əyinti radiusu 6d_fw-dən az olmadıqda

 

 

- xamıtların əyinti radiusu 6d_fw-dən az olduqda - polimer kompozit armaturun istehsalçısının məlumatlarına əsasən, 5.4 düsturu ilə hesablanan qiymətlərdən artıq olmayaraq.

 Elementin boyuna oxuna maili en kəsiklərinin möhkəmliyə hesablanması aparılarkən bütün hallarda polimer kompozit armaturun dartılmaya müqavimətinin (R_fw) hesablama qiymətini 300 МPа-dan artıq olmayaraq qəbul etmək lazımdır.

5.2.11. Polimer kompozit armaturun dartılmada gərginliklərlə nisbi deformasiyalar arasında əlaqəni təyin edən forma (vəziyyət) dəyişməsinin hesablama diaqramlarını xətti qəbul etmək lazımdır.

 

6. Qabaqcadan gərginləşdirilməmiş polimer kompozit armaturlu konstruksiyalar

 

6.1. Konstruksiyaların birinci qrup həddi hal vəziyyətlərinə görə hesablanması.

Konstruksiyaların əyici momentlərin və boyuna qüvvələrin təsirindən möhkəmliyə görə hesablanması

6.1.1. Əyici momentlərin və boyuna qüvvələrin təsirində (mərkəzdənxaric sıxılma və ya dartılma) konstruksiyaların möhkəmliyə görə hesablanması onların boyuna oxuna normal (penpendikulyar) müstəvidə yerləşən kəsik üçün aparılmalıdır.

Konstruksiyanın normal kəsiklərinin möhkəmliyə hesablanması bu Qaydaların 6.1.15-6.1.20-ci yarımbəndlərinə uyğun olaraq  qeyri-xətti deformasiya modeli əsasında aparılmalıdır.

Polimer kompozit armaturu kəsiyin yuxarı və aşağı üzlərində yerləşən düzbucaqlı, tavr və ikitavr en kəsikli mərkəzdənxaric sıxılan konstruksiyaların, habelə  düzbucaqlı, dairəvi və həlqəvi en kəsikli sıxılan konstruksiyaların normal kəsiklərinin  möhkəmliyə hesablanmasının həddi qüvvələrə  görə aparılmasına yol verilir.

6.1.2. Mərkəzdən xaric sıxılan konstruksiyaların normal kəsiklərinin möhkəmliyə görə hesablanması aparılarkən boyuna qüvvənin tətbiq edilməsinin təsadüfi ekssentrisiteti və boyuna əyilmənin təsiri nəzərə alınmalıdır.

6.1.3. İstismar dövründə en kəsiklərində çatların əmələ gəlməsinə yol verilən konstruksiyalar üçün, konstruksiyanın normal kəsiklərinin möhkəmliyi üzrə həddi qüvvəsi çatların əmələ gəlməsi üzrə həddi  qüvvədən ən azı  50% artıq olmalıdır.

Konstruksiyaların normal kəsiklərinin həddi təsirlərə görə möhkəmliyə hesablanması

6.1.4. Konstruksiyaların normal kəsiklərinin həddi qüvvələrə görə möhkəmliyə hesablanması normal kəsikdəki beton və polimer kompozit armaturun qəbul edilə biləcəyi həddi qüvvələr müəyyən edilməklə, aşağıda qeyd olunan müddəalara əsaslanaraq aparılmalıdır:

- betonun dartılmaya müqaviməti sıfra bərabər qəbul edilir;

- betonun sıxılmaya müqaviməti  betonun sıxılmaya hesablanma müqavimətinə bərabər olan və betonun şərti sıxılan zonasında  bərabər paylanmış gərginliklərlə əks olunur;

- polimer kompozit armaturun sıxılmaya müqaviməti sıfra bərabər qəbul edilir;

-polimer kompozit armaturda dartılan gərginlik, onun dartılmaya hesablanma müqavimətindən artıq olmayaraq qəbul edilir.

6.1.5. Normal kəsiklərin möhkəmliyə görə hesablanması betonun sıxılan zonasının nisbi hündürlüyünün müvafiq müvazinət şərtlərindən təyin olunan ξ= x /h₀ -ın qiyməti ilə və sıxılan zonanın sərhəd nisbi həddi hündürlüyünün (ξ_R) qiyməti arasındakı əlaqəsindən (hansındakı elementin həddi halı dartılan armaturda hesablanma müqaviməti R_f -ə bərabər gərginliyin yaranması ilə eyni vaxta təsadüf edir) asılı olaraq aparılır.

6.1.6. ξ_R  qiyməti aşağıdakı düstur üzrə təyin edilir:

 

 

burada,  ω – betonun sıxılan zonasının xarakteristikasıdır, sinfi В60-a qədər (daxil olmaqla) olan ağır betonlar üçün 0,8-ə bərabər, В70-В100 sinifli ağır betonlar və xırda dənəli betonlar üçün  0,7-ə bərabər qəbul edilir;

       ε_f - polimer kompozit armaturun həddi nisbi deformasiyasının hesablanma qiymətidir, 5.3 düsturu ilə təyin edilir;

       ε_b2 – AzDTN 2.16-1 üzrə qəbul edilən R_b gərginliklərində sıxılan betonun nisbi deformasiyalarıdır.

Əyilən konstruksiyaların hesablanması

6.1.7. Əyilən konstruksiyaların kəsiklərinin möhkəmliyə hesablanması aşağıdakı şərtə əsasən aparılmalıdır:

 

 

burada, М – xarici yükdən yaranan əyici momentdir;

M_ult – elementin kəsiyi tərəfindən qəbul edilə bilən həddi əyici momentdir.​

6.1.8. Düzbucaqlı en kəsikli əyilən konstruksiyalar üçün M_ult -in qiyməti ξ = x / h₀ ≤ ξ_R  olduqda     (şəkil 1) aşağıdakı düsturla təyin edilir:

 

 

burada  х –betonun sıxılan zonasının hündürlüyüdür.

 

6.1.9. Sıxılan zonada rəfləri olan (tavr və ikitavr en kəsikli) əyilən konstruksiyalar üçün M_ult -nin qiyməti,  ξ = x / h₀ ≤ ξ_R  olduqda, sıxılan zonanın sərhədinin vəziyyətindən asılı olaraq aşağıdakı kimi təyin edilir:

а) əgər sərhəd rəfdə keçirsə (şəkil 2, а), yəni aşağıdakı şərt təmin edilirsə

 

M_ult  -in qiyməti bu Qaydaların 6.1.8-ci yarımbəndi üzrə, eni b'_f olan düzbucaqlı kəsik üçün nəzərdə tutulan qaydada təyin edilir.

b) əgər sərhəd qabırğada keçirsə (şəkil 2,б), yəni  (6.5) şərti təmin olunmursa, M_ult  -in qiyməti  aşağıdakı düsturla  təyin edilir:

 

 

bu halda betonun sıxılan zonasının hündürlüyü (x) aşağıdakı düsturla  təyin edilir:

 

hesablamaya daxil edilən  b'_f -in qiyməti AzDTN 2.16-1 üzrə qəbul edilir.

 

Şəkil 1. Əyilən konstruksiyarın möhkəmliyə hesablanması zamanı  normal kəsikdə qüvvələrin sxemi və gərginliklərin epürü.

 

a)                                                                      b)

Şəkil 2. Əyilən konstruksiyarın kəsiyində sıxılan zonanın sərhəddinin vəziyyəti

6.1.10. Əyilən konstruksiyaların möhkəmliyə hesablanmasında   x ≤ ξ_R · h_₀   şərtinə riayət edilməsi tövsiyə olunur.

Əgər dartılan armaturun sahəsi x ≤ ξ_R · h_₀ şərtinin təmin olunması üçün tələb olunduğundan çox qəbul edilibsə, düzbucaqlı en kəsikli əyilən konstruksiyalar üçün həddi əyici  moment M_ult , sıxılan zonanın hündürlüyünün aşağıdakı düsturla  müəyyən edilən qiyməti daxil edilməklə (6.3) düsturu ilə təyin edilir.

 

                                             (6.7а)

burada,   μ_f = A_f / b · h_₀;     α_₂ = E_f / E_b2;    E_b2 = R_b / ε_b2;

 

ε_b2 – sıxılmada betonun nisbi deformasiyasının həddi qiymətidir, AzDTN 2.16-1 üzrə qəbul olunur;

ω - bax, düstur (6.1).

Sıxılan zonada rəfi olan və sıxılan zonasının hündürlüyü x > ξ_R · h_₀  olan tavr və ikitavr en kəsikli əyilən konstruksiyaların möhkəmliyə hesablanması bu Qaydaların 6.1.15-6.1.20-ci yarımbəndlərinin göstərişlərinə uyğun olaraq deformasiya modeli üzrə aparılmalıdır.

Mərkəzdənxaric sıxılan konstruksiyaların hesablanması

6.1.11. Mərkəzdənxaric sıxılan konstruksiyaların düzbucaqlı kəsiklərinin möhkəmliyə  hesablanması aşağıdakı şərtə əsasən aparılır:

N · e ≤ R_b · b · x · (h_₀ - 0,5x)                                                               (6.8)

burada,  N – xarici yükdən normal  qüvvədir;

e - N - normal qüvvənin tətbiq nöqtəsindən dartılan armaturun kəsiyinin ağırlıq mərkəzinə qədər olan məsafədir:

 

     e = e_₀ · η + (h_₀ - a')/2                                                                    (6.9)

 

burada, e_₀ - AzDTN 2.16-1 üzrə qəbul edilən təsadüfü ekssentrisitetdir.

η – elementin boyuna əyintisinin onun yükdaşıma qabiliyyətinə təsirini nəzərə alan və bu Qaydaların 6.1.12-ci yarımbəndi üzrə təyin edilən əmsaldır.

Sıxılan zonanın hündürlüyü (x) aşağıdakı kimi təyin edilir:

 

a) ξ = x / h_₀ ≤ ξ_R  olduqda (şəkil  3):

 

x = (N + R_f · A_f ) / R_b · b                                                     (6.10)

 

b) ξ = x / h_₀ > ξ_R   olduqda:

 

x = [N + R_f · A_f · (1 + ξ_R)/(1 - ξ_R)] / [R_b · b + 2R_f · A_f / h_₀(1 - ξ_R)]                                (6.11)

 

Şəkil 3. Mərkəzdənxaric sıxılan konstruksiyaların möhkəmliyə hesablanmasında boyuna oxa normal kəsikdə qüvvələrin sxemi və gərginliklərin epürü.

6.1.12. Konstruksiyanın deformasiyaya uğramamış (forması dəyişməmiş) sxemi üzrə hesablamasında  η əmsalının qiyməti aşağıdakı düsturla  təyin edilir:

 

η = 1 / (1 - N/N_cr)                                                                           (6.12)

 

burada,   N - xarici yükdən normal  qüvvədir;

N_cr – şərti kritik qüvvədir, aşağıdakı düsturla  təyin edilir:

 

N_cr = π²·D / l²_₀                                                                             (6.13)

 

burada,  D - möhkəmliyə görə həddi halda elementin sərtliyi, deformasiyaya görə hesablamadakı göstərişlərə müvafiq təyin edilir;

l₀ - konstruksiyanın hesablama uzunluğudur, AzDTN 2.16-1 üzrə təyin edilir.

D - nin qiymətinin aşağıdakı düstur üzrə təyin edilməsinə yol verilir:

 

D = k_bE_bI                                                                              (6.14)

burada, k_b = 0,15 / φ_ı (0,3 + δₑ)

 

E_b - betonun elastiklik moduludur;

I - konstruksiyanın en kəsik sahəsinin onun ağırlıq mərkəzindən keçən oxa nəzərən ətalət momentidir;

φ_ı - yükün uzunmüddətli təsirini nəzərə alan əmsaldır:

 

φ_ı = 1 + M _ı₁/M₁ ≤ 2

 

burada, M₁, M _ı₁ - müvafiq olaraq tam yükün təsirindən və daimi və uzunmüddətli yüklərin təsirindən daha çox dartılan və ya daha  az sıxılan (kəsik tam sıxıldıqda) milin mərkəzinə nəzərən momentlərdir;

δₑ - normal qüvvənin ekssentrisitetinin (e₀/h) nisbi qiymətidir, 0,15-dən az olmayaraq və 1,5-dən çox olmayaraq qəbul edilir.

 

Mərkəzi dartılan konstruksiyaların hesablanması

 

6.1.13. Mərkəzi dartılan konstruksiyaların kəsiklərinin möhkəmliyə  hesablanması aşağıdakı şərtə əsasən yerinə yetirilir:

 

N ≤ N_ult                                                                                     (6.15)

 

burada, N - xarici yüklərdən normal dartıcı qüvvədir;

N_ult  - konstruksiyanın qəbul edə biləcəyi normal qüvvənin həddi qiymətidir, aşağıdakı düsturla  təyin edilir:

N_ult = R_f · A_f,_tot                                                                     (6.16)

 

burada, A_f,_tot –bütün boyuna polimer kompozit armaturun en kəsiyinin sahəsidir.

 

Mərkəzdənxaric dartılan konstruksiyaların hesablanması

6.1.14. Mərkəzdənxaric dartılan düzbucaqlı kəsikli konstruksiyaların möhkəmliyə hesablanması normal qüvvənin (N) vəziyyətindən asılı olaraq aşağıdakı qaydada yerinə yetirilir:

a) əgər N normal  qüvvəsi  S və S' armaturlarındakı əvəzləyici qüvvələr arasında tətbiq olunubsa (şəkil  4, а)

 

N · e ≤ M_ult                                                                                                             (6.17)

            N · e' ≤ M'_ult                                                                               (6.18)

 

şərtinə əsasən,

burada,  N · e  və  N · e' – xarici yüklərdən yaranan qüvvələrdir;

M_ult və M'_ult – kəsiyin qəbul edə biləcəyi həddi qüvvələrdir.

M_ult  və M'_ult    qüvvələri aşağıdakı düsturlarla təyin edilir:

 

M_ult = R_f · A'_f(h_₀ - a')                                                                   (6.19)

 

M'_ult = R_f · A_f(h_₀ - a')                                                                   (6.20)

 

b) əgər N normal qüvvəsi   S və S' armaturlarındakı əvəzləyici qüvvələrin arasındakı məsafədən kənarda tətbiq olunubsa (bax, şəkil 4, б) - (6.17) şərtinə əsasən, həddi moment M_ult -ni aşağıdakı düsturla müəyyən  edilməklə:

 

M_ult = R_b · b · x · (h_₀ - 0,5x)                                                            (6.21)

 

bu  zaman sıxılan zonanın hündürlüyü (x) aşağıdakı kimi təyin edilir:

 

x = (R_f ·A_f - N) / R_b · b                                                                         (6.22)

 

Əgər (6.22) düsturu üzrə  hesablanan x-in  qiyməti  ξ_R · h_₀  qiymətindən çox olarsa, onda (6.21) düsturunda  x = ξ_R · h_₀ qəbul edilməlidir,  burada,  ξ_R   6.1.6 - ya uyğun olaraq təyin edilir.

 

 

Şəkil 4. Normal  qüvvə  armaturdakı əvəzləyici qüvvələr arasında tətbiq olunduqda (a) və normal qüvvə armaturdakı əvəzləyici qüvvələrin arasındakı məsafədən kənarda tətbiq olunduqda (б) mərkəzdənxaric dartılan konstruksiyarın möhkəmliyə hesablanması zamanı oxboyu normal kəsikdə   qüvvələrin sxemi və gərginliklərin epürü.

 

Qeyri-xətti deformasiya modeli əsasında normal kəsiklərin möhkəmliyə görə hesablanması

6.1.15. Konstruksiyanın boyuna oxuna normal kəsiyi möhkəmliyə görə hesablandıqda  həmin kəsikdəki qüvvələr və deformasiyalar qeyri-xətti deformasiya modeli əsasında (AzDTN 2.16-1 üzrə), həmçinin aşağıdakı müddəalara uyğun olaraq təyin edilir:

- dartılan polimer kompozit armaturda oxboyu gərginliklərlə nisbi deformasiyalar arasındakı əlaqə xətti qəbul olunur;

- polimer kompozit armaturun sıxılmaya müqaviməti  nəzərə alınmır.

6.1.16. Ümumi halda (bax şəkil 5) normal kəsiklərin möhkəmliyə hesablanması aşağıdakılardan istifadə olunmaqla yerinə yetirilir:

- konstruksiyanın normal kəsiyində xarici qüvvələrin və daxili qüvvələrin müvazinətliyi  tənliklərindən: 

 

Mₓ = ∑σ_bi · A_bi · Z_bxi + ∑σ_fj · A_fj · Z_fxj                                                     (6.23)

 

Mᵧ = ∑σ_bi · A_bi · Z_byi + ∑σ_fj · A_fj · Z_fyj                                          (6.24)

 

N = ∑σ_bi · A_bi + ∑σ_fj · A_fj                                                                (6.25)

 

-     konstruksiyanın kəsiyi üzrə deformasiyaların paylanmasını müəyyən edən tənliklərdən:

 

ε_bi = ε_₀ + (1/rₓ) · Z_bxi + (1/rᵧ)· Z_byi                                                   (6.26)

 

ε_fj = ε_₀ + (1/rₓ) · Z_fxj + (1/rᵧ)· Z_fyj                                                     (6.27)

 

-     betonun və polimer kompozit armaturun gərginliklərini və nisbi deformasiyalarını əlaqələndirən asılılıqlardan:

 

σ_bi = E_b · ν_bi · ε_bi                                                                  (6.28)

 

σ_fj = E_fj · ε_fj                                                                                      (6.29)

 

burada, A_bi, Z_bxi, Z_byi, σ_bi -  betonun i - məntəqəsinin  sahəsi, ağırlıq mərkəzinin koordinatları və ağırlıq mərkəzi səviyyəsində gərginlikdir;

A_fj, Z_fxi, Z_fyi, σ_fi - polimer kompozit armaturun dartılan j - milinin sahəsi, ağırlıq mərkəzinin koordinatları və onda yaranan gərginlikdir;

ε_₀ - seçilmiş oxların kəsişməsində (“0”  nöqtəsində)  yerləşən lifin nisbi deformasiyasıdır;

1/rₓ, 1/rᵧ -  elementin baxılan en kəsiyində boyuna oxunun Mₓ  və Mᵧ əyici momentlərin təsir müstəvilərində əyriliyidir;

E_b – betonun ilkin elastiklik moduludur;

E_fj - polimer kompozit armaturun dartılan j - milinin elastiklik moduludur;

ν_bi –betonun i - məntəqəsinin elastiklik əmsalıdır, AzDTN 2.16-1  üzrə  müəyyən edilir.

 

 

Şəkil 5. Konstruksiyanın normal kəsiyinin hesablanma  sxemi.

 

Konstruksiyanın normal kəsiklərinin möhkəmliyə hesablanması aşağıdakı şərtlər əsasında yerinə yetirilir:

|ε_b,max| ≤ ε_b,ult                                                                      (6.30)

 

ε_f,max ≤ ε_f,ult                                                                         (6.31)

burada, ε_b,max – xarici yükün təsirindən konstruksiyanın normal kəsiyində daha çox sıxılan beton lifinin nisbi deformasiyasıdır;

ε_f,max - xarici yükün təsirindən konstruksiyanın normal kəsiyində polimer kompozit armaturun daha çox dartılan  milinin nisbi deformasiyasıdır;

ε_b,ult -sıxılmada betonun nisbi deformasiyasının həddi qiymətidir, AzDTN 2.16-1-ə uygun olaraq qəbul edilir;             ε_f,ult - polimer kompozit armaturun uzanmasının nisbi deformasiyasının həddi qiymətidir, 5.2.7.-yə uyğun olaraq qəbul edilir.

6.1.17. İki istiqamətdə əyici momentlər və boyuna qüvvə təsir edən konstruksiyalar üçün (şəkil 5), ixtiyari formalı normal kəsikdə betonun “ε_b,max” və armaturun“ε_f,max” deformasiyasıyaları (6.26) və (6.27) tənliklərindən istifadə etməklə (6.32) - (6.34) tənlikləri ilə müəyyən edilir:

 

Mₓ = D₁₁ · 1/rₓ + D₁₂ · 1/rᵧ + D₁₃ · ε₀                                              (6.32)

Mᵧ = D₁₂ · 1/rₓ + D₂₂ · 1/rᵧ + D₂₃ · ε₀                                              (6.33)

N = D₁₃ ·   1/rₓ + D₂₃ · 1/rᵧ + D₃₃ · ε₀                                              (6.34)

burada, D_ij (i, j=1,2,3) sərtlik xarakteristikaları aşağıdakı düsturlar vasitəsilə müəyyən edilir:

 

D₁₁ = ∑A_bi · Z²_bxi · E_b · ν_bi + ∑A_fj · Z²_fxj · E_fj                                              (6.35)

D₂₂ = ∑A_bi · Z²_byi · E_b · ν_bi + ∑A_fj · Z²_fyj · E_fj                                   (6.36)

D₁₂ = ∑A_bi · Z_bxi · Z_byi · E_b · ν_bi + ∑A_fj · Z_fxj · Z_fyj · E_fj                                 (6.37)

D₁₃ = ∑A_bi · Z_bxi · E_b + ∑A_fj · Z_fxj · E_fj                                            (6.38)

D₂₃ = ∑A_bi · Z_byi · E_b · ν_bi + ∑A_fj · Z_fyj · E_fj                                     (6.39)

D₃₃ = ∑A_bi · E_b · ν_bi + ∑A_fj · E_fj                                            (6.40)

 

Düsturlarda işarələnmələrlə bağlı bax. bu Qaydaların 6.1.16-cı yarımbəndi.

6.1.18. İki istiqamətdə yalnız əyici momentlər (Mₓ və Mᵧ) təsir edən (çəpinə əyilmə) konstruksiyalar üçün  (6.34)  düsturunda N=0 qəbul edilir.

6.1.19. Simmetriya müstəvisində mərkəzdənxaric sıxılan və “X” oxu bu müstəvidə yerləşən konstuksiya  üçün  (6.32) - (6.34)  düsturlarında  Mᵧ = 0  və  D₁₂ = D₂₂ = D₂₃ = 0 qəbul edilir.

6.1.20. Simmetriya müstəvisində əyilən və “X” oxu bu müstəvidə yerləşən konstuksiya üçün (6.32)-(6.34)  düsturlarında  N = 0, Mᵧ = 0,  D₁₂ = D₂₂ = D₂₃ = 0 qəbul edilir.

Kəsici qüvvələrin təsirinə görə konstruksiyanın möhkəmliyə hesablanması

6.1.21. Kəsici qüvvələrin təsirinə konstruksiyanın möhkəmliyə hesablanması maili kəsik üzrə kəsici qüvvənin təsirinə, maili kəsik üzrə əyici momentin təsirinə və maili kəsiklər arasındakı zolaq üzrə kəsici qüvvənin təsirinə  görə yerinə yetirilməlidir.

6.1.22. Maili kəsiklər arasındakı beton zolaq üzrə konstruksiyanın əyilməyə hesablanması AzDTN 2.16-1-ə uyğun yerinə yetirilir.

6.1.23. Əyilən konstruksiyaların maili kəsik üzrə kəsici qüvvələrin təsirinə  hesablanması AzDTN 2.16-1-ə uyğun olaraq yerinə yetirilir, bu halda hesablamalarda polad armaturun xarakteristikaları əvəzinə polimer kompozit armaturun xarakteristikalarını yerləşdirmək lazımdır.

6.1.24. Əyilən konstruksiyaların maili kəsik üzrə əyici momentlərin təsirinə hesablanması AzDTN 2.16-1-ə uyğun olaraq yerinə yetirilir, bu halda hesablamalarda polad armaturun xarakteristikaları əvəzinə polimer kompozit armaturun xarakteristikalarını yerləşdirmək lazımdır.

Konstruksiyaların yerli sıxılmaya hesablanması

6.1.25. Səthinin məhdud sahəsinə normal tətbiq olunmuş  sıxıcı qüvvənin təsirindən polimer kompozit armaturlu konstruksiyaların yerli sıxılmaya (əzilməyə) hesablanması  AzDTN 2.16-1-ə uyğun yerinə yetirilməlidir.

Konstruksiyaların basılıb yarılmaya  hesablanması

6.1.26. Basılıb yarılmaya hesablanma müstəvi konstruksiyalar (tava) üçün, onların basılıb yarılma zonasında topa yükün və momentin təsiri olduqda yerinə yetirilir. Basılıb yarılmaya hesablanma AzDTN 2.16-1-ə uyğun olaraq yerinə yetirilir, bu halda hesablamada polad armaturun xarakteristikaları əvəzinə polimer kompozit armaturun xarakteristikalarını yerləşdirmək lazımdır.

6.2. İkinci qrup həddi hal vəziyyətlərinə görə konstruksiyanın hesablanması

6.2.1. İkinci qrup həddi hal vəziyyətlərinə görə konstruksiyanın hesablanması aşağıdakıları əhatə edir:

- çatların əmələ gəlməsinə görə hesablanma;

- çatların açılmasına  görə hesablanma;

- deformasiyalara görə hesablanma.

6.2.2. Çatların əmələ gəlməsinə görə hesablanma çat olmamasının təmin edilməsi zərurəti olduqda, həmçinin çatların açılmasına  və deformasiyalara görə  hesablamalarda  yardımçı hesablanma kimi yerinə yetirilir.

6.2.3. Çatların əmələ gəlməsinə görə  hesablanmada yükə görə etibarlılıq əmsalı γ_f > 1,0 (möhkəmliyə görə hesablamada  olduğu kimi) qəbul edilir.

Çatların açılmasına və deformasiyalara görə hesablamalarda (yardımçı hesablanma kimi çatların əmələ gəlməsinə görə hesablanma  da daxil olmaqla) yükə görə etibarlılıq əmsalı γ_f = 1,0 qəbul edilir.

Konstruksiyanın çatların əmələ gəlməsinə və açılmasına görə hesablanması

6.2.4. Əyilən elementlərin çatların əmələ gəlməsinə görə hesablanması aşağıdakı şərtə əsasən yerinə yetirilir.

M > M_crc                                                                          (6.41)

 

burada, M – xarici yükdən elementin çevrilmiş en kəsiyinin ağırlıq mərkəzindən keçən və moment təsiri müstəvisinə normal olan oxa nəzərən əyici momentdir;

M_crc – elementin normal kəsiyinin çatlar əmələ gələn anda qəbul edə biləcəyi əyici momentdir və bu Qaydaların 6.2.8-6.2.11-ci yarımbəndləri üzrə müəyyən edilir.

Mərkəzi dartılan elementlər üçün çatların əmələ gəlməsinə görə hesablanması aşağıdakı şərtə əsasən müəyyən edilir:

N > N_crc                                                                          (6.42)

burada,  N – xarici yükdən boyuna dartan qüvvədir;

N_crc - çatlar əmələ gəldiyi anda elementin qəbul edə biləcəyi boyuna dartıcı qüvvədir, bu Qaydaların 6.2.12-ci yarımbəndi üzrə müəyyən edilir.

6.2.5. (6.41) və ya (6.42) şərtləri yerinə yetirildiyi hallarda, çatların açılmasına görə hesablanma aparılır. Elementlərin hesablanması  çatların qısamüddətli və uzunmüddətli açılmasına görə yerinə yetirilir.

Qısamüddətli çatların açılması daimi və müvəqqəti yüklərin (uzunmüddətli və qısamüddətli)  birgə təsirinə, uzunmüddətli çatların açılması-ancaq daimi və müvəqqəti uzunmüddətli yüklərin təsirinə hesablanır.

Qısamüddətli çatların açılması daimi və müvəqqəti (uzunmüddətli və qısamüddətli) yüklərin birgə təsirinə, uzunmüddətli çatların açılması yalnız daimi və müvəqqəti uzunmüddətli yüklərin təsirinə hesablanır.

6.2.6. Çatların açılmasına  görə hesablanma aşağıdakı şərtə əsasən yerinə yetirilir

 

a_crc ≤ a_crc,ult                                                                                     (6.43)

 

burada,  a_crc – xarici yükün təsirindən açılan çatların enidir, bu Qaydaların 6.2.7, 6.2.1-   6.2.17-ci yarımbəndləri üzrə təyin edilir;

a_crc,ult – açılan çatların həddi yol verilən enidir və aşağıdakılardan artıq olmayaraq qəbul edilir:

- çatlar qısamüddətli açıldıqda - 0,7 mm-dən;

- çatlar uzunmüddətli açıldıqda - 0,5 mm-dən.

6.2.7. Konstruksiyaların hesablanması normal və maili  çatların uzunmüddətli və qısamüddətli açılmasına görə yerinə yetirilməlidir.

Uzunmüddətli  açılan çatların eni aşağıdakı düsturla  müəyyən edilir.

 

a_crc = a_crc1                                                                                      (6.44)

 

Qısamüddətli  açılan çatların eni  isə aşağıdakı düsturla  müəyyən edilir

 

a_crc = a_crc1 + a_crc2 - a_crc3                                                                             (6.45)

 

burada, a_crc1 - uzunmüddətli daimi və müvəqqəti yüklərin uzunmüddətli təsirindən açılan çatların enidir;

a_crc2 - daimi və müvəqqəti yüklərin (uzunmüddətli və qısamüddətli) qısamüddətli  təsirindən açılan çatların enidir;

a_crc3 - daimi və uzunmüddətli müvəqqəti yüklərin qısamüddətli  təsirindən açılan çatların enidir;

a_crc1, a_crc2 və  a_crc3 -ün qiymətləri bu Qaydaların 6.2.14-6.2.17-ci yarımbəndləri üzrə müəyyən edilir.

Elementin boyuna oxuna normal kəsiklərdə çat yaradan momentin təyini

6.2.8. Çatlar yaradan əyici moment M_crc  bu Qaydaların 6.2.9-6.2.12-ci yarımbəndlərinə  uyğun olaraq, dartılan betonun qeyri-elastik deformasiyası nəzərə alınmaqla və ya 6.2.13-cü yarımbəndinə uyğun olaraq deformasiya modeli üzrə müəyyən edilməlidir.

6.2.9. Çatları yaradan moment dartılan betonun qeyri-elastik deformasiyası nəzərə alınmaqla aşağıdakı müddəalara uyğun olaraq müəyyən edilir:

- deformasiyadan sonra kəsik müstəvililiyini saxlayır;

- betonun sıxılan zonasında gərginlik epürü elastik cisimdə olduğu kimi üçbucaq formasını qəbul edilir (şəkil 6);

- betonun dartılan zonasında gərginlik epürü, betonun dartılmaya müqavimətinin (R_bt,ser) hesablama qiymətini aşmayan gərginliklə, trapesiya formasında qəbul edilir;

- yükün qısamüddətli təsirində betonun ən kənar dartılan lifinin nisbi deformasiyası onun həddi qiymətinə (ε_bt,ult) bərabər qəbul edilir (AzDTN 2.16-1); elementin kəsiyində deformasiyanın ikirəqəmli epüründə  ε_bt,ult = 0,00015 qəbul edilir;

- dartılan polimer kompozit armaturda gərginlik nisbi deformasiyadan asılı olaraq, elastik cisim üçün olduğu kimi qəbul edilir;

- polimer kompozit armaturun sıxılmaya müqaviməti sıfra bərabər qəbul edilir.

 

6.2.10. Dartılan betonun qeyri-elastik deformasiyaları nəzərə alınmaqla çat yaradan moment aşağıdakı düsturla  müəyyən edilir:

 

M_crc = R_bt,ser · W_pl ± N · eₓ                                                                (6.46)

 

burada, W_pl –betonun dartılan ən kənar lifi üçün kəsiyin müqavimətinin  elastiki-plastik momentidir və bu Qaydaların 6.2.9-cu yarımbəndi nəzərə alınmaqla müəyyən edilir;

eₓ - boyuna N qüvvəsinin tətbiq nöqtəsindən (elementin kəsiyinin ağırlıq mərkəzində yerləşən), çatyaranması yoxlanılan dartılan zonadan ən uzaqda olan özək nöqtəsinə kimi  məsafədir;

(6.46) düsturunda "müsbət" işarəsi N  boyuna qüvvənin sıxıcı, "mənfi" işarəsi - dartıcı olduğu halda qəbul edilir.

 

 

1-   çevrilmiş en kəsiyinin ağırlıq mərkəzinin səviyyəsidir.

 

Şəkil 6. Çat yaranmanın yoxlanması zamanı elementin kəsiyində gərginlik-deformasiya vəziyyətinin sxemi: a) əyici momentin təsirindən; b) əyici momentin və boyuna qüvvənin təsirindən.

Düzbucaqlı kəsiklər və rəfi sıxılan zonada yerləşən tavr kəsiklər üçün momentin simmetriya oxu müstəvisində təsir etdiyi halda  W_pl   -nin qiymətinin aşağıdakı kimi qəbul edilməsinə yol verilir:

W_pl = 1,3 · W_red                                                                  (6.47)

burada,  W_red – kəsiyin dartılan zonası üzrə çevrilmiş kəsiyin elastik müqavimət momentidir, bu Qaydaların 6.2.11-ci yarımbəndinə uyğun olaraq müəyyən edilir.

6.2.11. W_red  müqavimət momenti   və e_x  məsafə   aşağıdakı düsturla  müəyən edilir:

 

W_red = I_red / y_t                                                                                  (6.48)

eₓ = W_red / A_red                                                                                                 (6.49)

 

burada, I_red - elementin çevrilmiş kəsiyinin onun ağırlıq mərkəzinə nəzərən ətalət momentidir

 

I_red = I + I_f · α_f                                                                                 (6.50)

 

I, I_f –  mavafiq olaraq betonun və dartılan polimer kompozit armaturun kəsiklərinin ətalət momentləridir;

A_red – elementin çevrilmiş en kəsiyinin sahəsidir, aşağıdakı düsturla müəyyən edilir

A_red = A + A_f · α_f                                                                                   (6.51)

 

α_f – armaturun betona çevrilmə əmsalıdır.

 

α_f = E_f / E_b                                                                                                                  (6.52)

 

A, A_f - müvafiq olaraq betonun və dartılan polimer kompozit armaturun en kəsiklərinin sahələridir;

y_t –betonun daha çox dartılan lifindən elementin çevrilmiş en kəsiyinin ağırlıq mərkəzinə qədər olan məsafədir;

 

y_t = S_t,red / A_red                                                                     (6.53)

 

burada, S_t,red – elementin çevrilmiş en kəsik sahəsinin betonun daha çox dartılan lifinə nəzərən statik momentidir.

W_red  müqavimət momentinin polimer kompozit armaturu  nəzərə almadan müəyyən edilməsinə yol verilir.

6.2.12. Mərkəzi dartılan elementlərdə çatlar yarananda N_crc qüvvəsi  aşağıdakı düstur ilə müəyyən edilir:

 

N_crc = A_red · R_bt,ser                                                                                   (6.54)

 

6.2.13. Qeyri-xətti deformasiya modeli əsasında çatları yaradan momentin müəyyən edilməsi bu Qaydaların 6.1.15-6.1.20-ci yarımbəndləri üzrə yerinə yetirilir, ancaq burada dartılan betonun vəziyyət diaqramı ilə müəyyən edilən, normal kəsiyin dartılan zonasında betonun işi nəzərə alınmalıdır. Materialların hesablama xarakteristikaları ikinci qrup həddi hal vəziyyətləri üçün qəbul edilməlidir.

M_crc -in qiyməti bu Qaydaların 6.1.18-6.1.20-ci yarımbəndlərində verilən düsturları nəzərə almaqla 6.1.17-ci yarımbəndində verilən sistem tənliklərin həlli ilə müəyyən edilir. Burada, xarici yükün təsirindən betonun dartlılan üzündə betonun nisbi deformasiyası (ε_bt,max ) AzDTN 2.16-1 üzrə müəyyən edilən, dartılmada betonun nisbi deformasiyasının (ε_bt,ult ) həddi qiymətinə bərabər götürülür.

Elementin boyuna oxuna normal açılan çatların eninin  hesablanması

 

6.2.14. Normal çatların  eni  a_crc,i  (i = 1, 2, 3 - bax. bu Qaydaların 6.2.7-ci yarımbəndi) aşağıdakı düsturla müəyyən edilir:

 

a_crc,i = φ₁ · φ₂ · φ₃ · ψ_f · σ_f /E_f · l_f                                                      (6.55)

 

burada, σ_f - çat olan normal kəsikdəki dartılan boyuna armaturda müvafiq xarici yükdən gərginlikdir, bu Qaydaların 6.2.15-ci yarımbəndi üzrə müəyyən edilir;

l_f - bu Qaydaların 6.2.16-cı yarımbəndi üzrə müəyyən edilən, qonşu normal çatlar arasındakı baza məsafəsidir;

ψ_f – dartılan armaturun nisbi deformasiyasının çatlar arasında qeyri-bərabər paylanmasını nəzərə alan əmsaldır və ψ_f = 1 qəbul edilməsinə yol verilir; bu halda əgər (6.43) şərti təmin edilmirsə, onda ψ_f –in qiyməti bu Qaydaların 6.2.17-ci yarımbəndi üzrə müəyyən edilməlidir;

φ₁ - yükün təsiretmə müddətini  nəzərə alan əmsaldır, aşağıdakılara bərabər qəbul edilir:

-yükün təsiri qısamüddətli olduqda - 1,0;

-yükün təsiri uzunmüddətli olduqda - 1,4;

φ₂ - boyuna polimer kompozit armaturun profilini nəzərə alan əmsaldır, periodik profilli armatur üçün 0,7-yə bərabər qəbul edilir;

φ₃ - yüklənmə xarakterini nəzərə alan əmsaldır, aşağıdakı kimi qəbul edilir:

1,0 - əyilən və mərkəzdənxaric sıxılan elementlər üçün;

1,2 – dartılan elementlər üçün.

Betonla ilişmə göstəriciləri polad armaturdan aşağı olmayan polimer kompozit armatur üçün φ₂ əmsalının qiymətinin AzDTN 2.16-1 üzrə qəbul edilməsinə yol verilir.   

6.2.15. Əyilən elementlərin dartılan armaturunda σ_f  gərginliyinin qiyməti aşağıdakı düstur üzrə müəyyən edilir:

 

σ_f = (M(h_₀ - y_c)/I_red) · α_f1                                                            (6.56)

 

burada,  I_red, y_c –betonun yalnız sıxılan zonanın kəsiyinin sahəsi və dartılan armaturun en kəsik sahəsi nəzərə alınmaqla bu Qaydaların 6.2.26-cı yarımbəndi üzrə müəyyən edilən, elementin çevrilmiş en kəsiyinin sıxılan zonasının ətalət momenti və hündürlüyüdür.

Əyilən elementlər üçün y_c = x (şəkil 7), burada  x - betonun sıxılan zonasının hündürlüyüdür, bu Qaydaların 6.2.27-ci yarımbəndi üzrə müəyyən edilir.

Armaturun betona çevrilmə əmsalı α_f1 aşağıdakı düstur ilə müəyyən edilir.

 

α_f1 = E_f / E_b,red

 

burada,  E_b,red – sıxılan betonun qeyri-elastik deformasiyalarını nəzərə alan, sıxılan betonun çevrilmiş deformasiya moduludur, aşağıdakı düstur ilə müəyyən edilir

 

E_b,red = R_b,n / ε_b1,red                                                              (6.57)

 

Betonun  ε_b1,red  nisbi deformasiyası  0,0015  qəbul edilir.

σ_f    gərginliyinin aşağıdakı düsturla  müəyyən edilməsinə yol verilir:

 

σ_f = M / z_f · A_f                                                                   (6.58)

 

burada, z_f – dartılan armaturun ağırlıq mərkəzindən  elementin sıxılan zonasında əvəzləyici qüvvənin tətbiq nöqtəsinə qədər olan məsafədir.

 

a)                                                                        b)

1-çevrilmiş en kəsiyinin ağırlıq mərkəzinin səviyyəsidir.

 

Şəkil 7. Çatlar əmələ gəlmiş elementin  gərginlikli deformasiya vəziyyətinin sxemi: a) əyici momentin təsirindən; b) əyici momentin və boyuna qüvvənin təsirindən.

 

Düzbucaqlı en kəsikli elementlər üçün z_f  -in qiyməti aşağıdakı düstur ilə müəyyən edilir:

 

z_f = h_₀ - x/3                                                                            (6.59)

 

Düzbucaqlı, tavr (rəfi sıxılan zonada olan) və ikitavr en kəsikli elementlər üçün z_f   qiymətinin 0,8h₀ qəbul edilməsinə yol verilir.

M əyici momentin və N kəsici qüvvənin təsirindən dartılan armaturda σ_f   gərginliyi aşağıdakı düstur ilə müəyyən edilir:

σ_f = [M(h_₀ - y_c)/I_red ± N/A_red] · α_f1                                                   (6.60)​

burada, A_red, y_c - müvafiq olaraq, elementin çevrilmiş en kəsiyinin sahəsi və betonun daha çox dartılan lifindən elementin çevrilmiş en kəsiyinin ağırlıq mərkəzinə qədər olan məsafədir; bu Qaydaların 6.2.27-ci yarımbəndinə əsasən armaturun betona  çevrilmə əmsalı α_f1 qəbul edərək, betonun yalnız sıxılan zonada kəsiyinin sahəsi  və dartılan armaturun kəsiyinin sahəsi nəzərə alınmaqla, elastik elementlərin kəsiklərinin həndəsi xarakteristikalarının ümumi  hesablama qaydaları üzrə müəyyən edilirlər.                      

σ_f - gərginliyinin aşağıdakı düstur ilə müəyyən edilməsinə yol verilir:

σ_f = N(e_f ± z_f) / A_f · z_f                                                                      (6.61)

 

burada, e_f  - M/N-ə bərabər olan ekssentrisitet nəzərə alınmaqla, dartılan armaturun ağırlıq mərkəzindən N  kəsici qüvvənin tətbiq nöqtəsinə qədər olan məsafədir.

Düzbucaqlı en kəsikli elementlər üçün z_f  -qiymətinin  (6.59) düsturu ilə müəyyən edilməsinə yol verilir,  x – bu Qaydaların 6.2.27-ci yarımbəndi üzrə müəyyən edilən, kəsici qüvvənin təsiri nəzərə alınmaqla betonun sıxılan zonasının hündürlüyüdür.

Düzbucaqlı, tavr (sıxılan zonada rəfi olan) və ikitavr en kəsikli elementlər  üçün z_{f -}in  qiymətinin 0,7h₀ qəbul edilməsinə yol verilir.

(6.60) və (6.61) düsturlarında "müsbət" işarəsi boyuna qüvvənin dartıcı, "mənfi" işarəsi sıxıcı olduğu halda qəbul edilir.

σ_f   gərginliyi R_{f,se r} - dən artıq olmamalıdır.

6.2.16. Çatlar arasındakı baza məsafəsi l_f  aşağıdakı düstur ilə müəyyən edilir:

l_f = 0,25 · A_bt/A_f · d_f                                                                         (6.62)

və 10d_f  və 10 sm-dən az olmayaraq 20d_f  və 20 sm-dən çox olmayaraq qəbul edilir.

burada, A_bt - dartılan betonun kəsiyinin sahəsidir;

A_f  - dartılan armaturun kəsiyinin sahəsidir; d_f  - armaturun nominal diametridir.

A_bt - nin qiyməti bu Qaydaların 6.2.8-6.2.13-cü yarımbəndlərinə uyğun olaraq çat yaradan momentin hesablama qaydasından istifadə edilməklə, betonun dartılan zonasının hündürlüyü (x_t) üzrə müəyyən edilir. 

Bütün hallarda, A_bt-nin qiyməti en kəsiyin hündürlüyü hüdudları 2a -dan az və 0,5h-dan çox olmamaqla alınan kəsiyin sahəsinə bərabər qəbul edilir.  

6.2.17. ψ_f  -əmsalının qiyməti aşağıdakı düstur ilə müəyyən edilir:

ψ_f = 1 - 0,8 · σ_f,crc/σ_f                                                                       (6.63)

 

burada, σ_f,crc – çat olan kəsikdə boyuna  dartılan armaturda eninə çatlar yaranan andakı gərginlikdir, müvafiq düsturlarda M = M_crc  qəbul etməklə, bu Qaydaların 6.2.15-ci yarımbəndi  üzrə müəyyən edilir;

σ_f – həmçinin, baxılan yükün təsirindən yaranan gərginlikdir.

 

Əyilən elementlər üçün ψ_f   əmsalının qiyməti aşağıdakı düstur ilə müəyyən edilir:

ψ_f = 1 - 0,8 · M_crc/M                                                                        (6.64)

 

burada, M_crc  bu Qaydaların 6.2.10-cu yarımbəndi  üzrə müəyyən edilir.

Konstruksiyanın deformasiyalara görə hesablanması

6.2.18. Konstruksiya elementlərinin  deformasiyalara görə hesablanması konstruksiyalara olan istismar tələbləri nəzərə alınmaqla yerinə yetirilir.

Deformasiyalara görə hesablanma aşağıda qeyd olunan təsirlər üzrə yerinə yetirilir:

- deformasiyalar texnoloji və ya konstruktiv tələblərlə məhdudlaşdırıldıqda -daimi, müvəqqəti uzunmüddətli və qısamüddətli yüklərə görə;

- deformasiyalar estetik tələblərlə məhdudlaşdırıldıqda -daimi və  müvəqqəti uzunmüddətli yüklərə görə.

6.2.19. Elementlərin deformasiyalarının yol verilən həddi qiymətləri AzDTN 2.1-1-ə və konstruksiyaların konkret növləri üzrə normativ sənədlərə uyğun qəbul edilir.

Konstruksiyaların əyintilərə görə hesablanması

6.2.20. Elementlərin əyintilərə görə hesablanması aşağıdakı şərtə əsasən yerinə yetirilir:

 

f ≤ f_ult                                                                                  (6.65)

 

burada,  f - elementin xarici yükdən əyintisidir;

f_ult - elementin əyintisinin həddi yolverilən qiymətidir.

Konstruksiyaların əyintisi inşaat mexanikasının ümumi qaydaları ilə elementlərin əyilmə, sürüşmə və boyuna deformasiya xarakteristikalarından asılı olaraq uzunluq boyu kəsiklərdə təyin olunur (əyrilik, sürüşmə bucağı və s.).

Elementlərin əyintisi əsasən əyilmə deformasiyasından asılı olduqda, əyintilərin qiymətləri sərtlik xarakteristikalarına görə bu Qaydaların 6.2.21 və 6.2.30-cu yarımbəndlərinə uyğun müəyyən edilir.

6.2.21. Uzunluq boyu sabit en kəsikli, çat olmayan əyilən elementlər üçün əyintilər inşaat mexanikasının ümumi qaydalarına əsasən en kəsiklərinin sərtliyindən (düstur 6.69 ilə təyin olunan) istifadə edilməklə müəyyən edilir.

Konstruksiyalarda elementlərin əyriliklərinin təyini

6.2.22. Əyilən, mərkəzdənxaric sıxılan və mərkəzdənxaric dartılan elementlərin əyriliyi onların əyintisinin hesablanması üçün təyin olunur:

- elementin və ya onun məntəqələri üçün, dartılan zonada boyuna oxuna normal çatlar əmələ gəlmədikdə bu Qaydaların 6.2.23, 6.2.25-ci yarımbəndlərinə əsasən;

- elementin və ya onun məntəqələri üçün, dartılan zonada çatlar olduqda bu Qaydaların 6.2.23, 6.2.24 və 6.2.26-cı yarımbəndlərinə  əsasən.

Əgər yükün tam, daimi, müvəqqəti uzunmüddətli və qısamüddətli təsirlərindən çatlar əmələ gəlmirsə (yəni 6.41 şərti təmin olunmursa) elementlər və ya onun məntəqələri çatlarsız baxılır.

Çatı olan və çatı olmayan elementlərin əyriliyi çatlar olduqda və ya olmadıqda bu Qaydaların 6.2.31-ci yarımbəndinə uyğun olaraq deformasiya modeli əsasında müəyyən edilə bilər.

6.2.23. Əyilən, mərkəzdənxaric sıxılan və mərkəzdənxaric dartılan elementlərin tam əyriliyi aşağıdakı düsturla müəyyən edilir:

- dartılan zonada çatlar olmadıqda:

1/r = (1/r)₁ + (1/r)₂                                                                        (6.66)

- dartılan zonada çatlar olduqda:

1/r = (1/r)₁ - (1/r)₂ + (1/r)₃                                                              (6.67)

(6.66) düsturunda:

(1/r)₁, (1/r)₂ - müvafiq olaraq qısamüddətli yüklərin qısamüddətli təsirindən və daimi və müvəqqəti uzunmüddətli yüklərin uzunmüddətli təsirlərindən əyriliklərdir

(6.67) düsturunda :

(1/r)₁ -deformasiyalara görə hesablanmalarda tam yüklərin qısamüddətli təsirindən əyrilikdir;

(1/r)₂  - daimi və müvəqqəti uzunmüddətli yüklərin qısamüddətli təsirindən əyrilikdir;

(1/r)₃ -daimi və müvəqqəti uzunmüddətli yüklərin uzunmüddətli təsirlərində əyrilikdir.

(1/r)₁, (1/r)₂ və (1/r)₃ əyrilikləri bu Qaydaların 6.2.24-cü yarımbəndinə uyğun müəyyən edilir.

6.2.24. Müvafiq yüklərin təsirindən elementlərin (1/r) əyriliyi aşağıdakı düsturla müəyyən edilir:

1/r = M/D                                                                                      (6.68)

 

burada, M - xarici yüklərdən (boyuna qüvvə N nəzərə alınmaqla) əyici momentin təsir müstəvisinə normal və elementin çevrilmiş kəsiyin ağırlıq mərkəzindən keçən oxa nəzərən əyici momentdir;

D - elementin çevrilmiş kəsiyinin əyilmədə sərtliyidir və aşağıdakı düsturla müəyyən edilir:

D = E_b1 · I_red                                                                                   (6.69)

burada, E_b1 - sıxılan betonun deformasiya moduludur, yüklərin təsiretmə müddətlərindən asılı olaraq və çat olub -olmaması nəzərə alınaraq müəyən edilir;

I_red - çevrilmiş en kəsiyinin onun ağırlıq mərkəzinə nəzərən ətalət momentidir, dartılan zonada çatların olub-olmaması nəzərə alınmaqla müəyyən edilir.

Betonun deformasiya modulunun qiymətləri E_b1  və çevrilmiş kəsiyin ətalət momenti I_red  betonun dartılan zonasında çatlar olmayan və çatlar olan elementlər üçün bu Qaydaların 6.2.25 və 6.2.26-cı yarımbəndlərinə müvafiq olaraq müəyyən edilir.

Dartılan zonada çatlar olmayan elementlərin sərtliyinin təyini

6.2.25. Elementlərin D sərtliyi çat olmayan məntəqələrdə düstur (6.69) ilə müəyyən edilir. Elementin çevrilmiş en kəsiyinin ağırlıq mərkəzinə nəzərən ətalət momenti I_red bütöv cisim üçün olduğu kimi elastik elementlərin müqavimətinin ümumi qaydaları üzrə, beton kəsiyin tam sahəsi və dartılan armaturun sahəsi nəzərə alınaraq, armaturun betona çevrilmə əmsalı  ilə müəyyən edilir.

I_red = I + I_f · α_f                                                           (6.70)

burada, I - beton kəsiyinin elementin çevrilmiş en kəsiyinin ağırlıq mərkəzinə nəzərən ətalət momentidir;

I_f – dartılan armaturun kəsik sahəsinin elementin çevrilmiş en kəsiyinin ağırlıq mərkəzinə nəzərən ətalət momentidir;

α_f - armaturun betona çevirmə əmsalıdır:

α_f = E_f / E_b1                                                                                     (6.71)

Ətalət momenti I -nin qiymətləri elastik elementlərin kəsiklərinin həndəsi xarakteristikalarının  hesablanması qaydaları ilə müəyyən edilir.

I - ətalət momentinin armatur nəzərə alınmadan təyin edilməsinə yol verilir.

Betonun deformasiya modulunun qiymətləri (6.69) və (6.71) düsturlarında aşağıdakılara bərabər qəbul edilir:

-yükün qısamüddətli təsirində

E_b1 = 0,85 · E_b                                                                   (6.72)

-yükün uzunmüddətli təsirində

E_b1 = E_br = E_b / (1 + φ_b,cr)                                                               (6.73)

burada, φ_b,cr – AzDTN 2.16-1 üzrə qəbul edilir.

 

Dartılan zonasında çatlar olan məntəqələrdə  elementlərin sərtliyinin təyini

6.2.26. Elementin dartılan zonasında çatlar olan məntəqələrində sərtlik aşağıdakı müddəalar  nəzərə alınmaqla müəyyən edilir:

-       deformasiyadan sonra kəsiklər müstəviliyini saxlayır;

-       sıxılan zonada betonda gərginlik elastik cisim üçün olduğu kimi müəyyən edilir;

-       normal çat olan kəsiklərdə dartılan betonun işi  nəzərə alınmır;

-       qonşu normal çatların arasındakı məntəqələrdə dartılan betonun işi ψ_f əmsalı vasitəsi ilə nəzərə alınır. Elementin sərtliyi D çat olan məntəqələrdə düstur (6.69) ilə müəyyən edilir və çat olmayan kəsiyin sərtliyindən çox qəbul edilmir.

Sıxılan betonun deformasiya modulu E_bl  aşağıdakı düstur ilə müəyyən edilən çevrilmiş deformasiya modulu E_b,red - in qiymətlərinə bərabər qəbul edilir:

 

E_b,red = R_b,ser / ε_b1,red                                                                         (6.74)

 

burada, ε_b1,red – betonun çevrilmiş deformasiyasıdır, aşağıdakı kimi qəbul edilir:

 - yükün uzunmüddətli olmayan təsirində ağır betonlar üçün -0,0015;

 - yükün uzunmüddətli  təsirində ağır betonlar üçün AzDTN 2.16-1 üzrə.

Elementin çevrilmiş en kəsiyinin onun ağırlıq mərkəzinə nəzərən ətalət momenti I_red elastik elementlərin müqavimətinin ümumi qaydaları üzrə, betonun yalnız sıxılan zonasının sahəsi və sıxılan armatur kəsiyinin sahəsi (armaturun betona çevirmə əmsalı α_f1 daxil edilməklə) nəzərə alınmaqla müəyyən edilir:

I_red = I_b + I_f · α_f                                                                    (6.75)

burada, I_b, I_f –müvafiq olaraq, betonun sıxılan zonasının və dartılan armaturun kəsiklərinin sahələrinin dartılan zonasının betonu nəzərə alınmadan çevrilmiş kəsiyin ağırlıq mərkəzinə nəzərən ətalət momentləridir.

I_f  -in qiyməti materialların müqavimətinin ümumi qaydaları üzrə,  betonun daha çox sıxılmış lifdən çevrilmiş (çevirmə əmsalı α_f1 ilə) en kəsiyin ağırlıq mərkəzinə qədər məsafəni qəbul etməklə, dartılma zonasının betonu nəzərə alınmadan (şəkil 8) müəyyən edilir;

əyilən elementlər üçün:

y_cm = x_m

burada, x_m - betonun sıxılan zonasının, çatlar arasında dartılan betonun işinin təsirini nəzərə alan orta hündürlüyüdür və bu Qaydaların 6.2.27-ci yarımbəndinə  əsasən təyin olunur (şəkil 8).

I_b  və y_cm - in qiymətləri elastik elementlərin kəsiklərinin həndəsi xarakteristikaları üçün ümumi qaydalarla müəyyən edilir.

Dartılan armaturun betona çevirmə əmsalı α_f1  bu Qaydaların 6.2.29-cu yarımbəndi üzrə müəyyən edilir.

6.2.27. Əyilən elementlər üçün neytral oxun vəziyyəti (betonun sıxılan zonasının orta hündürlüyü) aşağıdakı tənliklərdən müəyyən edilir.

S_b0 = α_f1 · S_f0                                                                                     (6.76)

 

burada,  S_b0 и S_f0 - betonun sıxılan zonasının və  dartılan  armaturun müvafiq olaraq  neytral oxa nəzərən statik momentləridir.

Düzbucaqlı kəsiklər üçün sıxılan zonanın hündürlüyü aşağıdakı düsturla müəyyən edilir:

                         (6.77)

burada,  μ_f  = A_f / b·h₀.

Tavr (rəfi sıxılan zonada olan) və ikitavr kəsiklər üçün sıxılan zonanın hündürlüyü aşağıdakı düsturla müəyyən edilir:

         (6.78)

 

burada,  μ'_f = A'_f / b·h₀;

 

A'_f - sıxılan rəfin qanadlarının (çıxıntılarının) sahəsidir.

a)                                                                    b)

1-Çevrilmiş en kəsiyinin (betonunun dartılan zonası nəzərə alınmadan) ağırlıq mərkəzinin səviyyəsi.

Şəkil 8. Əyici momentin təsirindən deformasiyalara görə çatlar olan elementin hesablanması üçün onun çevrilmiş en kəsiyi (a) və  gərginlikli deformasiya vəziyyətinin sxemi (b).

 

Mərkəzdənxaric sıxılan və mərkəzdənxaric dartılan elementlərin neytral oxunun vəziyyəti (sıxılan zonanın hündürlüyü) aşağıdakı düsturla müəyyən edilir:

 

y_N = (I_b0 + α_f1 · I_f0) / (S_b0 + α_f1 · S_f0)                                               (6.79)

 

burada, y_N - neytral oxdan N eninə qüvvənin tam kəsiyin ağırlıq mərkəzindən (çatlar nəzərə alınmadan) e₀ = M/N məsafədəki tətbiq nöqtəsinə qədər olan məsafədir.

 

I_b0, I_f0, S_b0, S_f0 – müvafiq olaraq betonun sıxılan zonasının və dartılan armaturların neytral oxa nəzərən ətalət və statik momentləridir.

Düzbucaqlı kəsiklər üçün M əyici momentin və N normal qüvvənin təsirlərindən betonun sıxılan zonasının hündürlüyünün aşağıdakı düsturla müəyyən edilməsinə yol verilir:

 

x_m = x_M ± (I_red · N / A_red · M)                                                           (6.80)

 

burada, x_M - əyilən elementin sıxılan zonasının hündürlüyüdür və (6.77), (6.78) düsturları ilə təyin olunur;

I_red, A_red - çevrilmiş en kəsiyin ətalət momenti və sahəsidir, tam kəsik üçün (çatlar nəzərə alınmır) təyin olunur.

Elementin en kəsiyinin həndəsi xarakteristikaları elastik elementlərin kəsiklərinə aid ümumi qaydalarla təyin olunur.

(6.80) düsturunda “müsbət” işarəsi boyuna qüvvənin sıxıcı, “mənfi” işarəsi isə dartıcı olduğu hallarda qəbul olunur.

6.2.28. Əyilən elementlərin sərtliyinin aşağıdakı kimi təyin olunmasına yol verilir:

D = E_f,red · A_f · z · (h₀ - x_m)                                                              (6.81)

burada, z - dartılan armaturun ağırlıq mərkəzindən sıxılan zonada əvəzləyici qüvvənin tətbiq nöqtəsinə qədər olan məsafədir.

Düzbucaqlı kəsikli elementlərdə z -in qiyməti  aşağıdakı kimi təyin olunur:

z = h₀ - ⅓ x_m                                                                                   (6.82)

 

Düzbucaqlı, tavr (rəf sıxılan zonada olduqda) və ikitavr en kəsikləri üçün z -in qiymətinin 0,8h₀ -a bərabər qəbul edilməsinə yol verilir.

6.2.29. Dartılan armaturun betona çevirmə əmsalının qiyməti  aşağıdakı düstur ilə hesablanır:

α_f1 = E_f,red/_Eb,red                                                                     (6.83)

 

burada, E_b,red - sıxılan betonun çevrilmiş deformasiya moduludur, qısamüddətli və uzunmüddətli yüklərin təsirində bu Qaydaların 6.2.26-cı yarımbəndi üzrə müəyyən edilir.

E_f,red - dartılan armaturun çevrilmiş deformasiya moduludur, çatlar arasında dartılan betonun işinin təsiri nəzərə alınmaqla aşağıdakı düsturla hesablanır:

 

E_f,red = E_f / ψ_f                                                                                       (6.84)

 

ψ_f   əmsalının qiyməti bu Qaydaların 6.2.17-ci yarımbəndinə əsasən müəyyən edilir.

ψ_f =1 qəbul edilməsinə yol verilir, bu halda düstur (6.65)-in tələbləri təmin olunmursa, hesablanma 6.2.17-ci yarımbəndi ilə təyin edilən ψ_f  əmsalını nəzərə almaqla aparılır.

6.2.30. Elementlərin əyintiləri inşaat mexanikasının ümumi qaydaları ilə, (1/r) əyriliyi əvəzinə bilavasitə əyilmədə sərtlik xarakteristikalarından (D) istifadə edərək hesablanma asılılıqlarında bu Qaydaların 6.2.24 və 6.2.28-ci yarımbəndlərində verilən düsturlarda elastik əyilmədə sərtlik xarakteristikalarını (EI) qeyd olunan D xarakteristikaları ilə əvəz etmək yolu ilə təyin oluna bilər.

Qısamüddətli və uzunmüddətli yüklərin birgə təsirindən elementin tam əyintisi dartılan zonada çatlar olmadıqda və ya çat olduqda müvafiq yüklərdən əyintiləri cəmləmək yolu ilə, bu Qaydaların 6.2.23-cü yarımbəndinə görə əyriliklərin cəmlənməsinə uyğun sərtlik xarakteristikasını (D) qəbul etməklə, baxılan yükün təsir etmə müddətlərindən asılı olaraq təyin olunur.

Elementlərin sərtlik xarakteristikaları (D) hesablandıqda dartılan zonada çatlar olduqda ψ_f =1  qəbul etməyə yol verilir. Bu halda, qısamüddətli və uzunmüddətli yüklərin birgə təsirindən çatlar olduqda əyilən elementlərin tam əyintisi sərtlik xarakteristikalarının (D) müvafiq qiymətlərini nəzərə almaqla, qısamüddətli yükün qısamüddətli təsirindən və uzunmüddətli yükün uzunmüddətli təsirindən əyintilərin cəmlənməsi yolu ilə, yəni çatlar olmayan elementlərdə olduğu kimi təyin olunur.

Elementlərin əyriliyinin qeyri-xətti deformasiya modeli ilə təyini

6.2.31. Elementlərin tam əyriliyi kəsiyin dartılan zonasında çatlar olmadıqda düstur (6.66) ilə, çatlar olduqda isə düstur (6.67) ilə təyin olunur.

Düstur (6.66) və (6.67) -ə daxil olan əyriliyin qiyməti (6.32) - (6.34) sistem tənlikləri birlikdə həll edilərək təyin olunur. Bu halda betonun dartılan zonasında normal çatlar olduqda, çatları kəsən armaturda gərginlik aşağıdakı kimi hesablanır:

 

σ_fj = E_fj · ε_fj / ψ_fj                                                              (6.85)

burada

 

ψ_fj = 1 - 1/(1 + 0,8ε_fj,_crc/ε_fj)                                                           (6.86)

ε_fj,crc - çat olan kəsikdə dartılan armaturun normal çat əmələ gələn anda nisbi deformasiyasıdır;

ε_fj - hesablanmanın baxılan mərhələsində çatları kəsən dartılan armaturun orta nisbi deformasiyasıdır.

Yükün qısamüddətli təsirindən əyriliklər təyin olunarkən hesablamalarda oxboyu sıxılan və dartılan betonun qısamüddətli deformasiya diaqramlarından, yükün uzunmüddətli təsirindən əyriliklər təyin olunarkən ikinci qrup həddi hal üçün hesablama xarakteristikaları ilə betonun uzunmüddətli deformasiya diaqramından istifadə olunur.

Xüsusi hallarında xarici yükün təsirindən (iki istiqamətdə əyilmə, elementin en kəsiyinin simmetriya müstəvisində əyilməsi və s.) düstur (6.66) və (6.67) -ə daxil olan əyriliklər bu Qaydaların 6.1.18-6.1.21-ci yarımbəndlərində verilən göstərişlər nəzərə alınmaqla (6.32)-(6.34) sistem tənliklərin həllərindən təyin edilir.

7. Qabaqcadan gərginləşdirilmiş polimer kompozit armaturlar.

Bu bölmənin tələbləri karbon aramid və şüşə əsaslı qabaqcadan gərginləşdirilmiş  polimer kompozit  armaturların layihələndirilməsinə şamil olunur.

7.1. Qabaqcadan gərginləşdirilmiş armaturlar

7.1.1. Armaturlarda qabaqcadan gərginləşmə σ_fp aşağıdakılardan artıq olmamaqla qəbul edilməlidir:

 0,5R_fn – aramidkompozit armaturlar üçün;

0,65R_fn – karbonkompozit armaturlar üçün;

0,45R_fn – şüşəkompozit armaturlar üçün.

7.1.2. Qabaqcadan gərginləşdirilmiş konstruksiyaların hesablanmasında betona dartılma qüvvəsi ötürülən ana qədər (birinci itkilər) və betona dartılma qüvvəsi ötürüləndən sonrakı  (ikinci itkilər) itkilər hesabına armaturda qabaqcadan gərginləşmənin azalmasını nəzərə almaq lazımdır.

Armaturu dayaqlarda dartmaqla qabaqcadan gərginləşmədə aşağıdakı gərginlik itkiləri nəzərə alınmalıdır:

birinci itkilər-armaturda qabaqcadan gərginliyin relaksasiyasından, konstuksiyanın termik emalında temperatur fərqindən, anker və formanın (dayaqların) deformasiyasından yaranan itkilər;

ikinci itkilər - betonun yığılması və sürükləmədən yaranan itkilər.

Armaturu betonda dartmaqla gərginləşdirdikdə itkilər:

birinci itkilər-ankerlərin deformasiyasından, konstruksiyanın səthində və ya kanal divarlarında sürtünmədən;

ikinci itkilər-armaturda qabaqcadan gərginliyin relaksasiyasından, betonun yığılması və sürüklənməsindən yaranan itkilər.

7.1.3. Armaturdakı gərginliyin relaksasiyasından yaranan itkiləri ∆_σfp1  gərginləşdirilmə üsullarından asılı olaraq aşağıdakı düsturlarla təyin olunur:

 

şüşəkompozit və aramidkompozit armaturlar üçün:

∆σ_fp1 = 0,2σ_fp                                                                                  (7.1)

 

karbonkompozit armaturlar üçün;

∆σ_fp1 = 0,15σ_fp                                                                      (7.2)

 

(7.1)-(7.2) düsturlarda σ_fp   qiyməti itkilər nəzərə alınmadan qəbul edilir.

Armaturun relaksasiyası üçün daha dəqiq verilənlər olduqda, relaksasiyadan itkilər üçün başqa qiymətlərin qəbul olunmasına yol verilir.

7.1.4. Betonun qızdırılması zamanı qızma zonasında dartıcı qüvvəni qəbul edən mexanizm ilə dartılan armaturun temperaturlar fərqindən yaranan itkilər ∆σ_fp2 , armaturun eyni vaxtda dartılmadığı halda polad formanın (dayaqların) deformasiyasından gərginlik itkiləri ∆σ_fp3 , armatur dayaqlara dartıldığı halda dartıcı qurğu ankerlərinin deformasiyasından gərginlik itkiləri ∆σ_fp4, betonda armaturun dartılması zamanı kanalların divarları və ya konstruksiyanın səthi ilə sürtünmədən yaranan itkilər, armatur dayaqlara dartılmaqla gərginləşdirildikdə betonun yığılmasından yaranan itkilər ∆σ_fp5  və betonun sürüklənməsindən yaranan itkilər ∆σ_fp6  hesablama asılılıqlarında polad armaturun xarakteristikalarının qiymətlərini polimer kompozit armaturun xarakteristikalarının qiymətləri ilə əvəz etməklə AzDTN 2.16-1-ə uyğun olaraq müəyyən edilir.

Konstruksiya buxarla emal olunarkən temperaturun maksimal qiyməti polimer kompozit  armaturlarun əridilib şüşəyə döndərilmə temperaturundan çox olmamalıdır.

7.1.5. Birinci itkilər nəzərə alınmaqla betonun qabaqcadan sıxılma qüvvəsi aşağıdakılara bərabər qəbul edilir:

P₍₁₎ = ∑(A_fpj · σ_fp(1)j)                                                                           (7.3)

 

burada, A_fpj və σ_fp(1)j -  müvafiq olaraq  elementin kəsiyində gərginləşdirilən armaturun j-millər qrupunun kəsiyinin sahəsi və birinci itkilər nəzərə alınmaqla millər qrupunda qabaqcadan  gərginlikdir, aşağıdakı düsturla müəyyən olunur:

σ_fp(1)j = σ_fpj - ∆σ_fp(1)j

 

burada,  σ_fpj – armaturun baxılan millər qrupunun qabaqcadan gərginliyin ilkin qiymətidir.

∆_σfp(1) - qabaqcadan gərginləşdirilmiş armaturun birinci itkilərinin tam qiymətidir.

 

∆σ_fp(1) = ∑∆σ_fpi                                                                     (7.4)

 

i – qabaqcadan gərginliyin birinci itkilərin nömrəsidir.

 

Gərginləşən armaturda qüvvə tam itkilər nəzərə alınmaqla aşağıdakılara bərabər qəbul edilir:

P₍₂₎ = ∑(A_fpj · σ_fp(2)j)                                                                        (7.5)

 

burada

 

σ_fp(2)j = σ_fpj - ∆_σfp(2)j                                                                           (7.6)

 

∆σ_fp(2)j – armaturun qabaqcadan gərginlik itkilərinin tam qiymətləridir.

 

∆σ_fp(2) = ∑∆σ_fpi                                                                    (7.7)

burada i – qabaqcadan gərginliyin bütün itkilərinin nömrəsidir.

7.1.6. Betonda qabaqcadan gərginliklər  σ_bp aşağıdakılardan çox olmamalıdır:

- birinci itkilər nəzərə alınaraq təyin olunmuş, qabaqcadan sıxılmadan yaranan P₍₁₎ qüvvəsi ötürülərkən - 0,6R_bp; tam itkilər nəzərə alınaraq təyin olunmuş qabaqcadan sıxılmadan yaranan P₍₁₎ qüvvəsinin və normativ uzunmüddətli yükün təsirindən istismar mərhələsində – 0,45R_bp;

 - bütün itkilər nəzərə alınaraq təyin olunmuş, qabaqcadan sıxılmadan yaranan P₍₂₎ qüvvəsi və tam normativ yükün təsirindən istismar mərhələsində -0,6R_bp.

Betonda σ_bp gərginliyi aşağıdakı düsturla müəyyən edilir:

 

σ_bp = P_(i)/A_red ± P_(i) · e₀_p · y / I_red ± M · y / I_red                                             (7.8)

burada, P_(i) (i = 1,2) – birinci və ya tam itkilər nazərə alınmaqla qabaqcadan sıxılmadan yaranan qüvvədir;

M – sıxılma mərhələsində müvafiq xarici yükdən əyici momentdir (qabaqcadan sıxılmadan yaranan P₍₁₎ qüvvəsinin ötürülməsindən - elementin xüsusi çəkisindən);

y – kəsiyin ağırlıq mərkəzindən baxılan lifə qədər olan məsafədir;

e₀_p – elementin çevrilmiş en kəsiyinin ağırlıq mərkəzinə nəzərən P₍₁₎ və ya P₍₂₎ qüvvəsinin ekssentrisitetidir.

7.2. Qabaqcadan gərginləşdirilmiş konstruksiyaların elementlərinin birinci qrup həddi hallara hesablanması

Qabaqcadan gərginləşdirilmiş konstruksiyaların möhkəmliyə hesablanması

Ümumi müddəalar

7.2.1. Qabaqcadan gərginləşdirilmiş konstruksiyalar istismar mərhələsində xarici yüklərdən əyici moment və kəsici qüvvə təsirinə və betonu qabaqcadan sıxma mərhələsində armaturun qabaqcadan gərginləşməsindən yaranan qüvvəyə və sıxma mərhələsində xarici yükün təsirinə hesablanır.

7.2.2. Qabaqcadan gərginləşdirilmiş konstruksiyaların möhkəmliyə görə əyici momentin təsirinə hesablanması boyuna oxa normal kəsiklər üçün aparılmalıdır.

Ümumi halda normal kəsiklərin möhkəmliyə hesablanması qeyri-xətti deformasiya modeli əsasında bu Qaydaların 7.2.12-7.2.14-cü yarımbəndlərinə əsasən yerinə yetirilir.

Düzbucaq, tavr və ikitavr kəsikli, elementin əyilmə müstəvisinə perpendikulyar üzlərində yerləşən armaturlu elementlərin normal kəsiklərin simmetriya müstəvisindəki qüvvələrin təsirinə hesablanması bu Qaydaların 7.2.7-7.2.11-ci yarımbəndlərinə müvafiq olaraq, həddi qüvvələrə əsasən aparılmasına yol verilir.           

7.2.3. Möhkəmliyə görə həddi qüvvə çatların əmələ gəlməsinə görə həddi qüvvədən kiçik olan elementlər üçün, boyuna dartılan armaturun en kəsiyinin sahəsi çat yaradan momentin təsirinə möhkəmliyə görə hesablanma şərtini təmin etməlidir.

7.2.4. Qabaqcadan gərginləşmiş elementlərin sıxılma mərhələsində hesablanması həddi halda qabaqcadan sıxılma qüvvəsindən mərkəzdənxaric sıxılmada olduğu kimi bu Qaydaların 7.2.9-7.2.11-ci yarımbəndləri əsasında hesablanmalıdır.

7.2.5. Qabaqcadan gərginləşdirilmiş konstruksiyaların kəsici qüvvənin təsirirnə (maili kəsiklərin hesablanması) və yükün yerli təsirinə (əzilməyə, basılıb yarılmaya hesablamalar) görə möhkəmliyə hesablanması bu Qaydaların 6.1-ci bəndinin  tələblərinə uyğun olaraq aparılmalıdır.

7.2.6. Qabaqcadan gərginləşdirilmiş elementlərin möhkəmliyə hesablanmasında, bu Qaydaların 7.1.5-ci yarımbəndi ilə təyin olunan qabaqcadan gərginliyin mümkün ola bilən kənara çıxmaları, gərginləşən armaturun baxılan j -mili və ya millər qrupu üçün σ_fpj  qiymətləri (və ya  sıxan P_j qüvvəsi) aşağıdakı γ_fp  əmsalına vurulmaqla nəzərə alınmalıdır.

- qabaqcadan gərginləşmənin müsbət təsirləri üçün -0,9;

- qabaqcadan gərginləşmənin mənfi təsirləri üçün -1,1.

Qabaqcadan gərginləşdirilmiş konstruksiyaların istismar mərhələsində həddi qüvvələrə görə əyici momentin təsirinə hesablanması

7.2.7. Normal kəsiklər üzrə möhkəmliyə hesablanma bu Qaydaların 6.1-ci bəndinin tələblərinə əsasən, 7.2.8-ci yarımbəndinin tələbləri nəzərə alınmaqla aparılır. Bu halda  bu Qaydaların 6.1-ci bəndindəki düsturlarda A_f  kəsiyinə həm qabaqcadan gərginləşmiş və həm də gərginləşməmiş armaturlar aid edilməlidir. 

7.2.8. Dartılan zonadakı armaturun nisbi deformasiyasının qiyməti ε_f  betonun sıxılan zonasının həddi hündürlüyünün qiyməti ξ_R  hesablanarkən,aşağıdakı düsturla müəyyən edilir:

 

ε_f = (R_f - σ_fp)/E_f                                                                     (7.9)

 

burada, σ_fp - bütün itkilər nəzərə alınmaqla armaturda qabaqcadan gərginlikdir (əmsal  γ_fp = 0,9 qiymətində).

Qabaqcadan gərginləşdirilmiş konstruksiyaların qabaqcadan sıxılma mərhələsində hesablanması

7.2.9. Elementin qabaqcadan sıxılma mərhələsində gərginləşdirilmiş armaturda olan qüvvə hesablanmalara xarici boyuna qüvvə kimi daxil edilir və aşağıdakına bərabər qəbul edilir:  

N_p = σ_fp · A_fp                                                                                    (7.10)

 

burada, A_fp – dartılan armaturun en kəsik sahəsidir;

σ_fp - birinci itkilər və  γ_fp = 1,1 əmsalı nəzərə alınmaqla qabaqcadan yaradılan gərginlikdir.

7.2.10. Düzbucaq kəsikli elementlərin  qabaqcadan sıxılma mərhələsində möhkəmliyə görə hesablanması aşağıdakı şərtə uyğun aparılmalıdır:

 

N_p · e_p ≤ R_b · b · x · (h₀ - 0,5x)                                             (7.11)

burada, e_p - hazırlanma mərhələsində xarici yükdən (elementin öz kütləsi) yaranan M əyici momentinin təsiri nəzərə alınmaqla N_p  boyuna qüvvənin tətbiq nöqtəsindən, bu təsirlərdən dartılan və ya nisbətən az sıxılan (elementin kəsiyinin tam sıxıldığı hal) gərginləşməmiş armatur kəsiyinin ağırlıq mərkəzinə qədər məsafədir (şəkil 9) və aşağıdakı düsturla müəyyən edilir :

 

e_p = e₀_p + 0,5h - a ± M/N_p                                                               (7.12)

 

e₀_p - N_p qüvvəsinin tətbiq nöqtəsindən elementin ağırlıq mərkəzinə qədər olan məsafədir;

R_b – betonun sıxılmada hesablanma müqavimətidir, betonun sıxılmaya möhkəmliyi sinfi üçün olduğu kimi xətti interpolyasiya ilə təyin olunur və ədədi qiyməti betonun ötürmə möhkəmliyinə R_bp bərabər qəbul edilir.

Betonun sıxılan zonasının hündürlüyü (6.1) düsturu ilə təyin edilən ξ_R-dən asılı olaraq aşağıdakı kimi hesablanır:

а)  ξ = x/h₀ ≤ ξ_R  olduqda (şəkil 9) aşağıdakı düstur ilə:

 

x = (N_p + R_f · A_f) / R_b · b                                                               (7.13)

б)  ξ = x/h₀ > ξ_R  olduqda isə:

 

x = [N_p + R_f · A_f · (1 + ξ_R)/(1 - ξ_R)] / [R_b · b + 2R_f · A_f/h₀(1 + ξ_R)]                                     (7.14)

 

Şəkil 9. Betonun sıxılma mərhələsində möhkəmliyə görə hesablanmasında qabaqcadan gərginləşdirilmiş əyilən elementin boyuna oxuna normal olan en kəsiklərində qüvvələrin sxemi və gərginliklərin epürü.

 

7.2.11. Tavr və ikitavr kəsikli elementlərin betonun sıxılma mərhələsində möhkəmliyə hesablanması sıxılan zonanın sərhəddinin vəziyyətindən asılı olaraq aparılır:

a) əgər sıxılan zonanın aşağı sərhəddi rəfdən keçirsə (şəkil 2,a), yəni aşağıdakı şərt təmin olunursa:

 

N_p ≤ R_b · b'_f · h'_f - R_f · A_f                                                                (7.15)

 

onda hesablanma eni b'_f  olan düzbucaqlı kəsikdə olduğu kimi, bu Qaydaların 7.2.10-cu yarımbəndinin tələblərinə əsasən aparılır.

b) əgər sıxılan zonanın aşağı sərhəddi qabırğalardan keçirsə (şəkil 2. b), yəni (7.15) şərti təmin olunmursa, hesablanma aşağıdakı şərtlə yerinə yetirilir:

 

N_p · e_p ≤ R_b · b · x(h₀ - 0,5x) + R_b(b'_f - b) · h'_f (h₀ - 0,5h'_f)                                     (7.16)

 

burada, e_p = e₀_p + z_f ± M/N_p;

e₀_p - bax. bu Qaydaların 7.2.10-cu yarımbəndi;

z_f - elementin ağırlıq mərkəzindən dartılan (az sıxılan) gərginləşməmiş armatura qədər məsafədir.

Sıxılan zonanın hündürlüyü aşağıdakı düsturla təyin olunur:

а) ξ = x/h₀ ≤ ξ_R  olduqda  (ξ_R -  (6.1) düsturu ilə təyin edilir)

 

x = (N_p + R_f · A_f - R_b(b'_f - d)·h'_f) / R_b · b                                                  (7.17)

b)  ξ = x/h₀ > ξ_R     olduqda

x = [N_p + R_f · A_f · (1 + ξ_R)/(1 - ξ_R) - R_b(b'_f - b)·h'_f] / [R_b · b + 2R_f · A_f/h₀(1 + ξ_R)]         (7.18)

 

Qeyri-xətti deformasiya modeli əsasında elementlərin normal kəsiklər üzrə möhkəmliyə hesablanması

7.2.12. Qeyri-xətti deformasiya modeli əsasında möhkəmliyə hesablanmalarda elementin oxboyu normal kəsiklərində qüvvə və deformasiyalar bu Qaydaların 6.1.15-6.1.16-cı yarımbəndlərində göstərilən əsas müddəalar qəbul edilməklə müəyyən edilir.

7.2.13. Normal kəsiklər üzrə möhkəmliyə hesablanmalar (şəkil 9.2.) ümumi halda aşağıdakılardan istifadə edilməklə aparılır:

- elementin normal kəsiklərində xarici yük və daxili qüvvələrin müvazinət tənliklərindən:

Mₓ = ∑σ_bi · A_bi · Z_bxi + ∑σ_fj · A_fj · Z_fxj + ∑σ_fi · A_fi · Z_fxi                                (7.19)

Mᵧ = ∑σ_bi · A_bi · Z_byi + ∑σ_fj · A_fj · Z_fyj + ∑σ_fi · A_fi · Z_fyi                    (7.20)

N = ∑σ_bi · A_bi + ∑σ_fj · A_fj + ∑σ_fi · A_fi                                               (7.21)

       elementin kəsiyi üzrə xarici yükün təsirindən deformasiyanın yayılmasını müəyyən edən tənliklərdən:

ε_bi = ε₀ + (1/rₓ)·Z_bxi + (1/rᵧ)·Z_byi                                                       (7.22)

ε_fj = ε₀ + (1/rₓ)·Z_fxj + (1/rᵧ)·Z_fyj                                                         (7.23)

ε_fi = ε₀ + (1/rₓ)·Z_fxi + (1/rᵧ)·Z_fyi                                                         (7.24)

 

- gərginlik və nisbi deformasiyaları əlaqələndirən asılılıqlardan:

 

-       betonun

σ_bi = E_b · ν_bi · ε_bi                                                                               (7.25)

-       gərginləşdirilməyən armaturun

σ_fj = E_fj · ε_fj                                                                                        (7.26)

-       gərginləşdirilən armaturun

σ_fi = E_fi · (ε_fi + ε_fpi)                                                                            (7.27)

 

    

Şəkil 10. Qabaqcadan gərginləşdirilmiş  elementin normal kəsiklərinin hesablanma sxemi.

(7.19) - (7.27) tənliklərində:

A_fi, Z_fxi, Z_fyi, σ_fi - gərginləşmiş armaturun i - milinin sahəsi, ağırlıq mərkəzinin koordinatları və ondakı gərginlikdir;

εfi - gərginləşmiş armaturun i - milinin xarici yüklərin təsirindən nisbi deformasiyasıdır;

εfpi –baxılan  hesablanma mərhələyə uyğun qabaqcadan gərginləşdirilmənin  itkilərini nəzərə almaqla armaturun qabaqcadan gərginləşmənin  nisbi deformasiyasıdır;

Efi - gərginləşmiş armaturun i milinin elastik modulu;

digər parametrlər - bax. bu Qaydaların 6.1.16-cı yarımbəndi.

7.2.14. Elementlərin normal kəsiklərin möhkəmliyə hesablanması bu Qaydaların 6.1.16-cı yarımbəndində verilmiş şərtə əsasən yerinə yetirilir.

7.3. Qabaqcadan gərginləşdirilmiş konstruksiyaların ikinci qrup həddi hallara görə hesablanması

7.3.1. İkinci qrup həddi hallara hesablanmalara aşağıdakılar daxildir:

- çatların əmələ gəlməsinə görə hesablanma;

- çatların açılmasına görə hesablanma;

- deformasiyalara görə hesablanma.

7.3.2. Çatların əmələ gəlməsinə görə hesablanma aparılarkən çatların əmələ gəlməsinə yol verilməməsi məqsədi ilə yükə görə etibarlılıq əmsalı möhkəmliyə görə hesablanmalarda olduğu kimi  (γ_f > 1,0) qəbul edilməlidir.

Çatların açılmasına və deformasiyalara görə hesablanmalarda (çatların əmələ gəlməsinə görə yardımçı hesablama daxil edilməklə) yükə görə etibarlılıq əmsalı γ_f = 1,0 qəbul edilməlidir.

7.3.3. Qabaqcadan gərginləşmiş əyilən elementlərin ikinci qrup həddi hallara hesablanması xarici yükdən  M qüvvənin və qabaqcadan sıxan P qüvvəsinə bərabər olan N_p normal qüvvənin birgə təsirindən mərkəzdənxaric sıxılmada olduğu kimi yerinə yetirilir.

Qabaqcadan gərginləşdirilmiş elementlərin  çatların əmələ gəlməsinə və açılmasına hesablanması

7.3.4. Qabaqcadan gərginləşdirilmiş əyilən elementlərin  çatların açılmasına hesablanması bu Qaydaların 6.2-ci bəndində qeyd olunan ümumi müddəalara və 7.3.5-7.3.9-cu yarımbəndlərinin göstərişlərinə istinad edilməklə aparılır.

Konstruksiyanın boyuna oxuna normal kəsiklərində çat yaradan momentin təyini

7.3.5. Ümumi halda çat yaradan əyici moment M_crc  deformasiya modeli ilə bu Qaydaların 7.3.9-cu yarımbəndinin tələblərinə əsasən müəyən edilir. Sadə kəsiklər üçün (armatur alt və üst sərhəddə, rəf sıxılan zonada olan düzbucaqlı və tavr şəkilli kəsiklər) çat yaradan momentin bu Qaydaların 7.3.6-cı yarımbəndinə uyğun olaraq müəyyən edilməsinə yol verilir.

7.3.6. Qabaqcadan gərginləşdirilmiş əyilən elementlərin çat yaradan momenti M_crc  dartılan betonun qeyri-elastik deformasiyalarını nəzərə almaqla aşağıdakı düsturla müəyyən edilir:

 

M_crc = R_bt,ser · W_pl ± P · e_яp,                                                              (7.28)

 

burada, W_pl – bu Qaydaların 6.2.10-cu yarımbəndinin müddəaları nəzərə alınmaqla çevrilmiş kəsiyin kənar dartılan liflərə görə müqavimət momentidir;

e_яp = e₀_p + r - qabaqcadan gərginləşmədən betonu sıxan P qüvvənin tətbiq nöqtəsindən çatəmələgəlmənin yoxlandığı dartılmış zonadan ən uzaqda yerləşən özək nöqtəsinə qədər olan məsafədir;

 

e₀_p –həmçinin çevrilmiş kəsiyin ağırlıq mərkəzinə qədər;

 

r - çevrilmiş kəsiyin ağırlıq mərkəzindən kəsik özəyi nöqtəsinə qədər  olan məsafədir

 

r = W_red / A_red                                                                                  (7.29)

 

Düstur (7.28)-də “müsbət” işarəsi P·e_яp momentinin fırlanma istiqaməti ilə M xarici əyici momentin fırlanma istiqamətləri əks olduqda, “mənfi” işarəsi isə istiqamətləri eyni olduqda qəbul olunur.

W_red və A_red -in qiymətləri bu Qaydaların 6.2-ci bəndinin tələblərinə əsasən müəyyən edilir.

Sıxılan zonada rəfi olan düzbucaqlı və tavr kəsiklər üçün W_pl -in qiyməti  moment simmetriya oxu müstəvisində təsir etdikdə (6.47) düsturu ilə müəyyən edilməsinə yol verilir.

7.3.7. Mərkəzi dartılan elementlərdə çatlar əmələ gələrkən  N_crc  qüvvəsi (6.54) düsturu ilə müəyyən edilir.

7.3.8. Çat yaradan momentin qeyri-xətti deformasiya modeli əsasında təyini bu Qaydaların 7.2.12-7.2.14-cü yarımbəndlərinin ümumi müddəaları əsasında, lakin AzDTN 2.16-1-ə əsasən dartılan betonun hal diaqramından müəyyən edilən, normal kəsiyin dartılan zonasında betonun işi nəzərə alınmaqla aparılır.

Materialların hesablanma xarakteristikaları ikinci qrup həddi halları üçün qəbul olunur.

M_crc -in qiyməti, xarici yükdən elementin dartılan sərhəd hissəsində betonun nisbi deformasiyasını ε_bt,max AzDTN 2.16-1-ə əsasən müəyyən edilən betonun nisbi deformasiyasının həddi qiymətinə ε_bt,ult bərabər qəbul etməklə, bu Qaydaların 7.2.12-7.2.14-cü yarımbəndlərində verilmiş tənliklər sisteminin həlli ilə təyin edilir.

Elementin boyuna oxuna normal kəsiklərində açılmış çatların eninin hesablanması

7.3.9. Normal kəsiklərdə çatların açılış eni (6.55) düsturu ilə müəyyən edilir və bu zaman qabaqcadan gərginləşmiş əyilən elementlərdə xarici yükün təsirindən dartılan armaturda σ_f  gərginliyin qiyməti aşağıdakı düsturla təyin olunur:

σ_f = [M_p(h₀ - y_c) / I_red - N_p / A_red] · α_f1                                  (7.30)

 

burada, I_red, A_red, y_c - elementin çevrilmiş en kəsiyinin ətalət momenti, sahəsi və ən çox sıxılan liflərdən çevrilmiş kəsiyin ağırlıq mərkəzinə qədər məsafədir və qiymətləri bu Qaydaların       6.2.26-cı yarımbəndinə əsasən betonun yalnız sıxılan zonasının kəsiyinin sahəsi, dartılan  armaturun kəsiyinin sahəsi  nəzərə alınmaqla təyin edilir;

N_p - qabaqcadan sıxılma  qüvvəsidir (bax. bu Qaydaların 7.3.3-cü yarımbəndi);

M_p - xarici yükün və qabaqcadan sıxılma qüvvəsinin təsirindən əmələ gələn  əyici moment aşağıdakı düsturla təyin edilir:

 

M_p = M ± N_p · e₀_p                                                                                                   (7.31)

burada, e₀_p - betonu qabaqcadan sıxan N_p qüvvəsinin tətbiq nöqtəsindən çevrilmiş kəsiyin ağırlıq mərkəzinə qədər olan məsafədir.

(7.24) düsturunda “mənfi” işarəsi M  və  N_p · e₀_p  momentlərin fırlanma istiqamətləri əks olduqda, “müsbət” işarəsi isə istiqamətlər eyni olduqda qəbul olunur.

σ_f  gərginliyinin aşağıdakı düsturla təyin edilməsinə yol verilir:

σ_f = (M - N_p · (z - e_fp)) / z · A_f                                                          (7.32)

burada, z - kəsiyin dartılan zonasında yerləşən armaturun ağırlıq mərkəzindən elementin sıxılan zonasında əvəzləyici qüvvənin tətbiq  nöqtəsinə qədər olan məsafədir;

e_fp - həmin armaturun ağırlıq mərkəzindən N_p​ qüvvəsinin tətbiq nöqtəsinə qədər olan məsafədir.

Düzbucaqlı en kəsikli elementlər üçün z -in qiyməti aşağıdakı düstur ilə müəyyən edilir:

 

z = h₀ - x_N/3                                                                                  (7.33)

 

       burada,  x_N - sıxılan zonanın hündürlüyüdür və bu Qaydaların 6.2.27-ci yarımbəndinə əsasən qabaqcadan sıxılmadan betonu sıxan N_p  qüvvəsinin təsiri nəzərə alınmaqla  hesablanır.

En kəsiyi düzbucaqlı, tavr (rəf sıxılan zonada olduqda) və ikitavr olan elementlər üçün z -nin qiymətlərinin 0,7h₀ - a bərabər götürülməsinə yol verilir.

(7.30), (7.32) düsturları ilə təyin olunan σ_f  gərginliyinin qiymətləri (R_f,ser - σ_fp) - dən çox olmamalıdır.

Qabaqcadan gərginləşdirilmiş konstruksiyaların deformasiyalara görə hesablanması

7.3.10. Qabaqcadan gərginləşdirilmiş elementlərin deformasiyalara görə hesablanması bu Qaydaların 7.3.11-7.3.13-cü yarımbəndləri nəzərə alınmaqla 6.2.18-6.2.30-cu yarımbəndlərinə əsasən yerinə yetirilməlidir.

7.3.11. Qabaqcadan gərginləşdirilmiş əyilən elementlərin əyintilərinin hesablanması üçün onların tam əyriliyi bu Qaydaların 6.2.23-cü yarımbəndinə əsasən təyin edilir, bu zaman (6.66), (6.67) düsturlardakı (1/r)₁, (1/r)₂ və (1/r)₃ əyriliklərinin qiymətləri  betonu qabaqcadan sıxan qüvvə nəzərə alınmaqla bu Qaydaların 7.3.12-ci yarımbəndinə əsasən təyin edilir.

Əyriliklər təyin edilərkən qabaqcadan sıxılma mərhələsində betonun yığılma və sürüklənməsindən deformasiyaların təsirinin nəzərə alınmasına yol verilir.

7.3.12. Qabaqcadan gərginləşdirilmiş əyilən elementlərin müvafiq yüklərin təsirindən  əyriliyi (1/r) aşağıdakı kimi təyin olunur:

1/r = (M - N_p · e₀_p) / D                                                       (7.34)

burada, M –xarici yükdən əyici momentdir;

N_p və e₀_p - qabaqcadan gərginləşdirilmədən betonu sıxan qüvvə və onun elementin çevrilmiş kəsiyinin ağırlıq mərkəzinə nəzərən ekssentrisitetidir;

D - elementin çevrilmiş en kəsiyinin əyilmə sərtliyidir, bu Qaydaların 6.2-ci bəndinin tələblərinə əsasən xarici yükdən əyici moment nəzərə alınmaqla, qabaqcadan sıxan qüvvədən mərkəzdənxaric sıxılmış elementdə olduğu kimi təyin olunur (şəkil 11).

 

a)                                                 b)

 

1- betonun dartılan zonası nəzərə alınmadan çevrilmiş en kəsiyinin ağırlıq mərkəzinin səviyyəsidir.

Şəkil 11. Deformasiyalara hesablamalarda qabaqcadan gərginləşmiş əyilən elementin çevrilmiş en kəsiyi (a) və çatları olan həmin elementin deformasiyaya hesablanmasında gərginlikli-deformasiya vəziyyətinin sxemi (b)

7.3.13. Qabaqcadan gərginləşdirilmiş əyilən  elementlərin əyriliyinin aşağıdakı kimi təyin olunmasına yol verilir:

1/r = (M - N_p · z_p) / E_f,red · A_f · z(h₀ - x_N )                                                    (7.35)

burada, zp - betonu qabaqcadan sıxan qüvvənin tətbiq nöqtəsindən sıxılan zonada əvəzləyici qüvvə tətbiq olunan nöqtəyə qədər olan məsafədir;

z - dartılan armaturun ağırlıq mərkəzindən sıxılan zonada əvəzləyici qüvvə tətbiq olunan nöqtəyə qədər olan məsafədir;

x_N  - qabaqcadan sıxılma nəzərə alınmaqla sıxılan zonanın hündürlüyüdür.

Sıxılan zonanın hündürlüyü qabaqcadan gərginləşdirilməmiş əyilən elementlərdə olduğu kimi bu Qaydaların 6.2.27-ci yarımbəndinin tələblərinə əsasən, μ_f  -in qiyməti (1+(N_p/M_p)· z) -ə vurmaqla təyin olunur.

z_p və z -in qiymətlərinin sıxılan zonada əvəzləyici qüvvənin tətbiq nöqtəsindən kəsiyin ən çox sıxılan liflərə qədər məsafəni 0,3h₀ -a bərabər qəbul etməklə təyin edilməsinə yol verilir.

Qabaqcadan gərginləşdirilmiş elementlərin əyriliklərinin qeyri-xətti deformasiya modeli əsasında təyini

7.3.14. Qabaqcadan gərginləşmiş əyilən elementlərin tam əyriliyi kəsiyin dartılan zonasında çatlar olmayan məntəqədə düstur (6.66) ilə, kəsiyin dartılan zonasında çatlar olan məntəqələrdə isə düstur (6.67) ilə təyin olunur.

Düstur (6.66) və (6.67)-də əyriliklərin qiyməti (7.19)-(7.27) tənliklər sistemini həll etməklə təyin edilir. Bu zaman dartılan zonada normal çatlar olan elementlər üçün çatları kəsən dartılan zonada gərginləşdirilmiş armaturda gərginlik aşağıdakı kimi təyin edilir:

 

σ_fi = (ε_fi/ψ_fi + ε_fpi) · E_fi                                                           (7.36)

gərginləşdirilməmiş armaturda isə

 

σ_fj = E_fj · ε_fj / ψ_fj                                                                    (7.37)

 

burada,

 

ψ_fi(j) = 1/(1 + 0,8ε_fi(j),crc / ε_fi(j))                                                                                 (7.38)

 

burada, ε_fi(j),crc - çatlar olan kəsiklərdə xarici yüklərin təsirindən çat əmələ gələn andan dərhal sonra dartılan armaturun nisbi deformasiyası;

ε_fi(j) - baxılan mərhələdə çatları kəsən dartılan armaturun orta nisbi deformasiyası;

ε_fpi - qabaqcadan gərginləşdirilmiş armaturun nisbi deformasiyalarıdır.

Yüklərin qısamüddətli təsirindən əyrilik təyin olunanda hesablanmalarda dartılan və sıxılan betonun qısamüddətli deformasiya diaqramlarından, yüklərin uzunmüddətli təsirindən əyrilik təyin olunanda isə ikinci qrup həddi hallar üçün hesablanma xarakteristikaları ilə betonun uzunmüddətli deformasiya diaqramlarından istifadə olunur.

8. Konstruktiv tələblər

8.1. Həndəsi ölçülərə tələblər

8.1.1. Konstruksiyaların həndəsi ölçüləri aşağıdakıları təmin edən qiymətlərdən az olmamalıdır:

- armaturun yerləşdirilməsinin, ankerlənməsinin və betonla birgə işinin mümkünlüyü;

- sıxılan elementin elastikliyinin məhdudlaşması;

- konstruksiyada betonun tələb olunan keyfiyyət göstəriciləri ГОСТ 13015 və СНиП 3.03.01 üzrə.

8.1.2. Mərkəzdənxaric sıxılan polimer kompozit armaturlu element və konstruksiyaların sərtliyinin təmin olunması üçün onların en kəsik ölçülərini elə qəbul etmək tövsiyə olunur ki, istənilən istiqamətdə onların  l₀/i elastikliyi aşağıdakı hədləri aşmasın:

- konstruksiyanın  elementlər üçün-200;

- binanın elementləri olan sütunlar üçün-120.

8.2. Armaturlanmaya tələblər

Beton mühafizə qatı

8.2.1. Beton mühafizə qatı aşağıdakıları təmin etməlidir:

- armaturla betonun birgə işini;

-armaturun betonda ankerlənməsini və armatur elementlərinin calaqlanmasının mümkünlüyünü;

- armaturun ətraf mühitin təsirlərindən mühafizəsini (o cümlədən, aqressiv təsirlər olduqda);

- konstruksiyanın odadavamlılığını təmin etməsini.

8.2.2. İşçi armaturun beton mühafizə qatının qalınlığını yığma konstruksiyalarda -20 mm-dən  və monolit konstruksiyalarda -25 mm-dən az olmayaraq qəbul edilməlidir.

Konstruktiv armatur üçün beton mühafizə qatının qalınlığının minimal qiyməti işçi armatur üçün tələb olunanla müqayisədə  5 mm az qəbul edilir.

Bütün hallarda beton mühafizə qatının qalınlığı armatur milinin diametrindən az olmayaraq qəbul edilməlidir.

8.2.3. Betona dartılan və kanallarda yerləşən gərginləşdirilən boyuna armaturlu elementlərdə elementin səthindən kanalın səthinə qədər məsafə 40 mm-dən və kanalın enindən (diametrindən) az, yan üzlərə qədər olan məsafə isə kanalın hündürlüyünün (diametrinin) yarısından az olmayaraq qəbul edilməlidir. Gərginlikli armatur elementin kəsikdə olan yarıqlarında yerləşdikdə, sonradan torkretləmə və ya başqa üsulla əmələ gətirilən beton mühafizə qatının qalınlığı 25 mm-dən az olmayaraq qəbul edilir.

Armatur milləri arasında minimal məsafələr

8.2.4. Armatur milləri arasında minimal təmiz məsafə elə qəbul olunmalıdır ki, armaturla betonun birgə işini və beton qarışığının tökülməsi və sıxlaşdırılması ilə əlaqədar konstruksiyanın keyfiyyətlə hazırlanmasını təmin etsin.Bu məsafə həm də armatur millərinin ən böyük diametrindən, həmçinin aşağıdakılardan az olmamalıdır:

betonlama millərin horizontal və ya maili vəziyyətlərində yerinə yetirildiyi halda:

-bir və iki cərgəli aşağı armatur üçün -25 mm;

-bir və iki cərgəli üst armatur üçün -30 mm;

-aşağı armaturlar hündürlük boyu iki sıradan çox yerləşdikdə (aşağı iki sıra millərindən başqa), habelə betonlama millərin şaquli vəziyyətlərində yerinə yetirildiyi halda- 50 mm.

Sıx şəraitdə millərin qruplar-dəstələr şəklində (onlar arasında məsafə olmadan) yerləşdirilməsinə yol verilir.

Bu halda dəstələr arasında məsafə dəstənin sahəsinə ekvivalent olan milin çevrilmiş diametri   -dən az olmamalıdır; burada d_fi - dəstədə bir milin diametri; n- dəstədə millərin sayıdır.

Boyuna armaturlanma

8.2.5. Elementlərdə boyuna dartılan armaturun kəsiyinin sahəsi aşağıdakılardan az olmayaraq qəbul olunur:

μ_f = (A_f /b·h₀)·100%)  qiyməti  26R̅_bt/R_fn –qiymətindən, (burada A_f   -dartılan armaturun en kəsik sahəsi, b - düzbucaqlı kəsiyin, yaxud  tavr (ikitavr) kəsiyin qabırğasının eni, h₀- kəsiyin işçi hündürlüyü, R_fn - polimer kompozit armaturun normativ möhkəmliyi, R̅_bt –betonun dartılmaya orta möhkəmliyidir);

- əyilən, mərkəzdənxaric dartılan və mərkəzdənxaric sıxılan elementlərdə elastiklik l₀/i ≤ 17 olduqda (düzbucaqlı kəsiklər üçün -  l₀/h ≤ 5) olduqda - 0,13%;

- mərkəzdənxaric sıxılan elementlərdə elastiklik l₀/i ≥ 87 (düzbucaqlı kəsiklər üçün - l₀/h ≥25) olduqda -0,33%;

- elementin elastikliyinin ara qiymətləri üçün μ_s qiymətləri interpolyasiya yolu ilə təyin olunur.

Boyuna armaturları kəsiyin konturu üzrə bərabər yerləşdirilmiş, mərkəzi dartılan elementlərdə bütün boyuna armaturların minimal en kəsik sahəsi yuxarıda göstərilən qiymətlərdən iki dəfə çox qəbul olunmalıdır və onu tam beton kəsik sahəsinə aid etmək lazımdır.

8.2.6. Xətti konstruksiyalarda və tavalarda boyuna armaturların oxları arasında ən böyük məsafə, betonun işinin effektli olunmasını, gərginlik və deformasiyaların bərabər paylanmasını təmin edən aşağıdakı qiymətlərdən çox olmamalıdır:

 tir və tavalarda:

-en kəsik hündürlüyü h ≤ 150 mm olduqda - 200 mm;

-en kəsik hündürlüyü h >150 mm olduqda - 1,5 h və 300 mm;

sütunlarda:

-əyilmə müstəvisinə perpendikulyar istiqamətdə - 400 mm;

-əyilmə müstəvisi istiqamətində -500 mm.

Divarlarda şaquli armaturlar arasında məsafə 2t və 300 mm -dən, üfiqi armaturlarda -300 mm-dən çox olmamalıdır (t-divarın qalınlığıdır).

8.2.7. Tirlərdə en kəsik sahəsi aşırımındakı boyuna işçi armaturların en kəsik sahələrinin 1/2 -dən, sayı 2-dən az olmayaraq armatur millərini dayağa qədər uzatmaq lazımdır.

Tavanın aşırımında onların 1m eninə düşən işçi armaturların en kəsik sahəsinin 1/3- dən az olmayan hissəsini dayağa qədər uzatmaq lazımdır.

Eninə armaturlanma

8.2.8. Eninə armatur hesablamalar ilə qüvvələrin təsirini qəbul etmək, həmçinin çatların yayılmasını məhdudlaşdırmaq, boyuna armatur millərini layihə vəziyyətində saxlamaq və onları istənilən istiqamətdə yana qabarmalardan bərkitmək üçün yerləşdirilir.

Eninə armaturlar elementlərin boyuna armaturları yaxınında qoyulmuş bütün səthlərində yerləşdirilməlidir.

8.2.9. Əyilən elementlərin toxunma karkaslarında eninə armaturların diametri 6 mm -dən az olmayaraq  qəbul edilməlidir.

8.2.10. Hesablamaya görə elementlərdə kəsici qüvvənin  yalnız beton tərəfindən qəbul edilə bilməyəcəyi hallarda eninə millərin 0,5h₀ -dan və 300 mm-dən çox olmayan addımla yerləşdirilməsi nəzərdə tutulmalıdır.

Hündürlüyü 300 mm-dən az olan bütöv tavaların, həmçinin sıx qabırğalı tavalarda və hündürlüyü 150 mm -dən az olan tirlərin (qabırğaların) hesablama ilə kəsici qüvvənin yalnız beton tərəfindən qəbul oluna biləcək məntəqələrində eninə millərin qoyulmamasına yol verilir.

Hündürlüyü 150 mm və daha  çox olan tirlərdə və qabırğalarda, həmçinin hündürlüyü 300 mm və daha çox olan sıx qabırğalı tavalarda, hesablanmaya görə kəsici  qüvvə yalnız beton tərəfindən qəbul edilən məntəqədə addımı 0,75h₀ -dan və 500 mm-dən çox olmayaraq eninə armaturun yerləşdirilməsi nəzərdə tutulmalıdır.

8.2.11. Mərkəzdənxaric sıxılan xətti elementlərdə xamıtların (eninə millərin) konstruksiyası elə olmalıdır ki, boyuna millər onların əymə yerlərində (ən azı birini ötürməklə)  yerləşsin, bu əymə yerləri arasında məsafə tərəfin eni üzrə 400 mm-dən çox olmamalıdır. Tərəfin eni 400 mm -dən və bu tərəfdə boyuna armaturların sayı dörddən artıq olmadıqda bütün boyuna millərin bir xamıtla əhatə edilməsinə yol verilir.

8.2.12. Tavaların basılma zonasında eninə armaturlar hesablama konturunun tərəflərinə perpendikulyar olaraq, addımı ⅓h₀-dan və 300 mm-dən  çox olmayaraq yerləşdirilir. Yükləmə sahəsinin konturuna yaxın millər bu konturdan h₀/3-dən yaxın və h₀/2 -dən uzaq olmayaraq yerləşdirilir. Bu zaman eninə armaturların yerləşdirilmə zonasının eni (yükləmə sahəsinin konturundan) 1,5h₀ - dan az olmamalıdır.

Hesablama konturunun tərəflərinə paralel istiqamətdə eninə millər arasındakı məsafə hesablama konturunun müvafiq tərəfin uzunluğunun ¼-dən çox olmayaraq qəbul edilir.

8.2.13. Qabaqcadan gərginləşdirilmiş elementlərin sonlarında, qabaqcadan gərginləşmənin ötürülmə zonasının l_p uzunluğunun 0,6-dan az olamayan məntəqəsində əlavə eninə armaturlar (5-10 sm addımla xamıtlar və s.) qoyulmalıdır. Betona dartılan armaturun, həmçinin dayaqlara dartılan armaturun (hamar məftillər, çoxməftilli kanatlar) uclarına yaxın ankerlərin qoyulması məcburidir, bu zaman ankerlər qurğusu armaturun betonda etibarlı ilişməsini onun işinin bütün mərhələlərində təmin etməlidir.

Armaturun ankerlənməsi

8.2.14. Armaturun ankerlənməsi milin düz şəkildə qurtarması (düz ankerlənmə) və milin ucunda xüsusi ankerlənmə qurğuları istifadə etməklə  həyata keçirilir.

8.2.15. Düz ankerləmənin ancaq periodik profilli armaturlarda tətbiq olunmasına yol verilir. Dartılan hamar səthli millər üçün  xüsusi anker qurğularının tətbiq edilməsi nəzərdə tutulmalıdır.

8.2.16. Armaturun ankerlənmə uzunluğunun hesablanmasında ankerlənmə üsulları, armaturun diametri, betonun möhkəmliyi və onun ankerlənmə zonasında gərginlik halı, ankerlənmə zonasında elementin konstruktiv həlli nəzərə alınmalıdır.

8.2.17. Armaturdakı qüvvənin tam hesablanma müqavimətinin qiyməti R_f  ilə betona ötürülməsi üçün zəruri olan ankerlənmənin baza (əsas) uzunluğu aşağıdakı düsturla təyin edilir:

l₀,_an = R_f·A_f / R_bond·u_f                                                                      (8.1)

 

burada, A_f  və u_f  - müvafiq olaraq armaturun ankerlənən milinin en kəsik sahəsi və onun kəsiyinin perimetridir, milin nominal diametrinə görə təyin olunurlar;

R_bond - armaturun betonla ilişmənin hesablanma müqavimətidir, ankerlənmə uzunluğu boyu bərabər paylanmış qəbul edilərək aşağıdakı düstur ilə təyin olunur:

 

R_bond = η₁ · R_bt                                                                      (8.2)

 

burada,  R_bt - mərkəzi dartılmada betonun hesablanma müqavimətidir;

η₁ - armatur səthinin növünün təsirini nəzərə alan əmsaldır, 1,5-ə bərabər qəbul edilir.

Betonla ilişmə göstəriciləri polad armaturun göstəricilərindən aşağı olmayan periodik profilli polimer kompozit armaturlar  üçün η₁ əmsalının qiymətlərinin AzDTN 2.16-1 –də polad armaturlar üçün təyin edilmiş qiymətlərə uyğun qəbul edilməsinə yol verilir.

8.2.18. Armaturun tələb olunan hesablama ankerlənmə uzunluğu aşağıdakı  düsturla müəyyən edilir :

l_an = l₀,_an · A_f,_cal / A_f,_ef,                                                                    (8.3)

 

burada, l_0,an - ankerlənmənin baza uzunluğudur və (8.1) düsturu ilə təyin olunur;

A_f,cal, A_f,ef - armaturun müvafiq olaraq hesablanma ilə tələb olunan və faktiki təyin olunmuş en kəsik sahələridir;

İstənilən halda faktiki ankerlənmənin uzunluğu 15_df  və 200 mm-dən az olmayaraq, gərginləşdirilməmiş millər üçün 0,3 l₀,_an - dən  az olmayaraq qəbul edilir.

A qrup xırdadənəli betondan elementlər üçün ankerlənmə uzunluğunun tələb olunan hesablama qiyməti dartılan beton üçün -10_dfw,  sıxılan beton üçün -5_dfw  artırılmalıdır.

8.2.19. Ankerlənmiş armatur milinin qəbul edə biləcəyi N_f  qüvvəsi aşağıdakı düsturla müəyyən edilir:

N_f = R_f · A_f · (l_f/l_an) ≤ R_f · A_f                                                            (8.4)

 

burada, l_an - ankerlənmə uzunluğudur və bu Qaydaların 8.2.18-ci yarımbəndinə əsasən, A_f,_cal/A_f,_ef = 1

qəbul etməklə təyin olunur;

l_f - ankerlənmiş milin ucundan baxılan eninə kəsiyə qədər olan məsafədir.

8.2.20. Elementlərin kənar sərbəst dayaqlarında gərginləşdirilməmiş dartılan armaturun  sərbəst dayağının daxili sərhəddən içəriyə doğru uzunluğu Q ≤ Q_bl  şərti  təmin edildikdə (bax. bu Qaydaların 8.1.31-8.1.35-ci yarımbəndləri, AzDTN 2.16-1) 5_df -dən az olmamalıdır. Göstərilən şərt təmin edilmədikdə, armaturun dayaq kəsiyinə daxil olma uzunluğu bu Qaydaların 8.2.18-ci yarımbəndi ilə təyin edilir.

Armaturların birləşmələri

8.2.21. Periodik profilli, millərin ucları düz olan  gərginləşdirilməmiş armaturların (calaq) birləşmələri üst-üstə qaynaqsız yerinə yetirilməlidir.

Üst-üstə birləşmələrdə dartılan  armaturların aşırma uzunluğu aşağıdakı düsturla təyin olunan  l_f, uzunluğundan az olmamalıdır:

l_f = 1,6 · lo,an · (Af,cal/Af,ef)                                                (8.5)

burada,  l_0,an - ankerlənmənin baza uzunluğudur və (8.1) düsturu ilə hesablanır;

A_f,cal, A_f,ef - bax. bu Qaydaların 8.2.18-ci yarımbəndi.

Bu halda aşağıdakı şərtlər təmin olunmalıdır:

- elementin bir hesablama kəsiyində calaq olunan periodik profilli işçi dartılan armaturların nisbi sayı 50%-dən  çox olmamalıdır;

- calaq olunma hüdudunda yerləşmiş bütün eninə armaturların qəbul edə biləcəyi qüvvə, elementin bir hesablama kəsiyində dartılan işçi armaturların qəbul edə biləcəyi qüvvənin yarısından az olmamalıdır;

- calaq olunan işçi millərin arasındakı məsafə 4d_f -dən çox olmamalıdır;

- qonşu üst-üstə birləşmələr arasındakı məsafə (elementin eni üzrə) 2d_f - dən və  30 mm-dən az olmamalıdır.

Calaq olunan armaturların nisbi sayının təyini üçün elementin bir hesablama kəsiyi qismində calaq olunan armaturlar boyunca uzunluğu 1,3 l_l  olan məntəqə qəbul olunur. Əgər armaturların birləşmə yerlərinin mərkəzləri həmin məntəqənin uzunluğunun hüdudlarında yerləşirsə, armaturların birləşmə yerlərinin bir hesablama kəsiyində olduğu qəbul edilir.

İstənilən halda armaturların faktiki aşırma uzunluğu 0,65l₀,_an - dən , 20df - dən və 250 mm-dən az olmamalıdır.

8.3. Yükdaşıyan elementlərin konstruksiyalaşdırılması

8.3.1. Yükdaşıyan elementlər  konstruksiyalaşdırılarkən AzDTN 2.16-1-də verilmiş ümumi  tələblərə (bölmə 10.4) riayət olunmalıdır.

Əlavə 1

 

Əsas hərfi işarələr

Xarici  yüklərdən və təsirlərdən elementin en kəsiklərində qüvvələr

М                         - əyici moment;

М_р                               - qabaqcadan  sıxılmadan yaranan qüvvənin çevrilmiş kəsiyinin ağırlıq   mərkəzinə nəzərən momenti nəzərə alınmaqla əyici moment;

N                         - boyuna qüvvə;

Q                         - kəsici qüvvə;

 

Materialların xarakteristikaları

 

R_b,n                        - betonun mərkəzi sıxılmada normativ müqaviməti;                       

R_b, R_b,ser                 - müvafiq olaraq birinci və ikinci qrup həddi hallar üçün betonun mərkəzi sıxılmada hesablanma müqavimətləri;           

R_bt,n                      - betonun mərkəzi dartılmada normativ müqaviməti;

R_bi, R_bt,_ser               - müvafiq olaraq birinci və ikinci qrup həddi hallar üçün betonun mərkəzi dartılmada hesablanma müqavimətləri;

R_b,loc                            - betonun əzilmədə hesablanma müqaviməti;

R_bp                               - betonun ötürmə möhkəmliyi;

R_bond                           - armaturun betonla ilişməsinin hesablanma müqaviməti;

R_f, R_f,ser                  - müvafiq olaraq birinci və ikinci həddi hallar üçün polimer kompozit armaturun dartılmada hesablanma müqavimətləri;  

R_f,n                              - eninə armaturun dartılmada hesablanma müqaviməti;

R_fw                               - eninə polimer kompozit armaturun dartılmada hesablanma müqaviməti;

Е_ь                                                - betonun sıxılma və dartılmada başlanğıc elastiklik modulu;

E_b,red                           - sıxılan betonun çevrilmiş deformasiya modulu;

E_f                                                 - polimer kompozit armaturun elastiklik modulu;

       E_f,red                            - elementin çatlar olan dartılan zonasında yerləşən polimer kompozit armaturun çevrilmiş deformasiya modulu;

ε_b0, ε_bt0                 - oxboyu bərabər sıxılmada və oxboyu bərabər dartılmada betonun həddi nisbi deformasiyaları;

ε_f0                         - gərginlik R_f -ə bərabər olduqda polimer kompozit armaturun nisbi deformasiyaları;

ε_b,_sh                      - betonun yığılmasından nisbi deformasiya;

φ_b,cr                             - betonun sürüklənmə əmsalı;

α                          - armaturun (E_f ) və betonun (E_b) müvafiq elastiklik modullarının nisbəti.

    

Həndəsi xarakteristikalar

 

b                           - düzbucaqlı kəsiyin eni; tavr və ikitavr kəsiyin qabırğasının eni;

b_f, b'_f                    - tavr və ikitavr kəsiklərin müvafiq olaraq, dartılan və sıxılan zonada rəflərin eni;

h                          - düzbucaqlı, tavr və ikitavr kəsiklərin hündürlüyü;

h_f, h' _f                   - düzbucaqlı, tavr və ikitavr kəsiklərin müvafiq olaraq, dartılan və sıxılan

zonada rəflərin hündürlüyü;

a, a'                      - armaturda əvəzləyici qüvvələrdən kəsiyin yaxın üzünə qədər olan məsafə;

h_o, h'_o                   - kəsiyin müvafiq olaraq  h - a  və  h - a'-ya bərabər olan işçi hündürlüyü;

x                          - betonun sıxılan zonasının hündürlüyü;

ξ                          - betonun sıxılan zonasının  x/h₀ -a bərabər olan nisbi hündürlüyü;

e_₀                          - boyuna qüvvənin çevrilmiş kəsiyinin ağırlıq mərkəzinə nəzərən

ekssentrisiteti;

e, e'                      - normal qüvvə N -in tətbiq nöqtəsindən müvafiq olaraq S və S'

armaturlarındakı qüvvələrin əvəzləyicisinə qədər olan məsafə;  

e_₀p                                 - qabaqcadan sıxılmadan yaranan qüvvənin çevrilmiş kəsiyin ağırlıq

mərkəzinə nəzərən ekssentrisiteti; 

e_p                          - qabaqcadan sıxılmadan yaranan betonu sıxan N_p qüvvənin tətbiq

nöqtəsindən xaric yükdən əyici momenti nəzərə almaqla, dartılan armatur

və ya daha az sıxılan armaturun ağırlıq mərkəzinə qədər məsafə;

l                           - elementin aşırımı;

l_an                         - ankerlənmə zonasının uzunluğu;

I_p                          - polimer kompozit armaturda qabaqcadan gərginləşmənin  betona ötürülmə

zonasının uzunluğu;

l₀                          - boyuna sıxan qüvvənin təsirinə məruz qalan elementin hesablanma

uzunluğu;

i                           - elementin en kəsiyinin ağırlıq mərkəzinə nəzərən ətalət radiusu;

d_f, d_fw                   - müvafiq olaraq boyuna və eninə armatur millərinin nominal diametrləri;

A_f                                     - boyuna polimer kompozit armaturun en kəsiyinin sahəsi;

μ_f                         - armaturlama əmsalıdır və armaturun  f  en kəsiyi sahəsinin, dartılan və

sıxılan rəf qanadlarının (çıxıntılarının) sahələrini nəzərə almadan,

elementin b·h₀  en kəsiyi sahəsinə olan nisbəti;

A                         - en kəsikdə betonun tam sahəsi;            

A_b                        - betonun sıxılan zonasının sahəsi;         

A_bt                                   - betonun dartılan zonasının sahəsi;                 

A_red                      - elementin en kəsiyinin çevrilmiş sahəsi;

I                           - bütün beton kəsiyinin elementin kəsiyinin ağırlıq mərkəzinə nəzərən ətalət

momenti;

I_red                        - elementin çevrilmiş kəsiyinin onun ağırlıq mərkəzinə nəzərən ətalət

momenti;

W                         - kənar dartılan liflərə görə elementin kəsiyinin müqavimət momenti.