Aktın növü	AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ MALİYYƏ NAZİRLİYİNİN KOLLEGİYASI QƏRARI
Qəbul edildiyi tarix	09.12.2019
Qeydiyyat nömrəsi	Q-15
Adı	“Kiçik və Orta Sahibkarlıq Subyektləri üçün Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına əsasən mühasibat uçotunun aparılması Qaydaları”nın təsdiq edilməsi haqqında
Rəsmi dərc edildiyi mənbə
Qüvvəyə minmə tarixi	21.12.2019
Azərbaycan Respublikasının Vahid hüquqi təsnifatı üzrə indeks kodu	110.010.000
Hüquqi Aktların Dövlət Reyestrinin qeydiyyat nömrəsi	15201912090015
Hüquqi aktın Hüquqi Aktların Dövlət Reyestrinə daxil edildiyi tarix	20.12.2019

 

“Mühasibat uçotu haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişikliklər edilməsi barədə” Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il 4 may tarixli 1140-VQD nömrəli Qanununun tətbiqi və “Mühasibat uçotu haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiq edilməsi barədə” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2005-ci il 7 fevral tarixli 192 nömrəli Fərmanında dəyişiklik edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2018-ci il 1 iyun tarixli 105 nömrəli Fərmanının 2.3-cü bəndini və Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 9 fevral 2009-cu il tarixli 48 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş "Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyi haqqında Əsasnamə"nin 7.7-ci, 7.11-ci, 8.48-ci və 8.53-cü bəndlərini rəhbər tutaraq Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin Kollegiyası

 

qərara alır:

 

1. “Kiçik və Orta Sahibkarlıq Subyektləri üçün Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına əsasən mühasibat uçotunun aparılması Qaydaları” təsdiq edilsin (əlavə olunur).

2. Maliyyə Nazirliyinin aparatının Uçot siyasəti şöbəsinə tapşırılsın ki, bu qərarın 3 gün müddətində Azərbaycan Respublikasının Hüquqi Aktların Dövlət Reyestrinə daxil edilməsi üçün Ədliyyə Nazirliyinə təqdim edilməsini təmin etsin.

3. Bu qərarın icrasına nəzarəti öz üzərimdə saxlayıram.

 

 

 

 

KİÇİK VƏ ORTA SAHİBKARLIQ SUBYEKTLƏRİ ÜÇÜN MALİYYƏ HESABATLARININ BEYNƏLXALQ STANDARTLARINA ƏSASƏN MÜHASİBAT UÇOTUNUN APARILMASI QAYDALARI

 

1. Ümumi müddəalar

 

1.1. Bu Qaydalar “Mühasibat uçotu haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu, “Mühasibat uçotu haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişikliklər edilməsi barədə” Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il 4 may tarixli 1140-VQD nömrəli Qanununun tətbiqi və “Mühasibat uçotu haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiq edilməsi barədə” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2005-ci il 7 fevral tarixli 192 nömrəli Fərmanında dəyişiklik edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2018-ci il 1 iyun tarixli 105 nömrəli Fərmanı, Kiçik və Orta Sahibkarlıq Subyektləri üçün Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartları (bundan sonra – KOS üçün MHBS) əsasında hazırlanmışdır. Bu Qaydalar “Mühasibat uçotu haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun tələblərinə uyğun olaraq maliyyə hesabatlarını KOS üçün MHBS-a uyğun tərtib edən hüquqi şəxslərə və hüquqi şəxs yaratmadan sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan fiziki şəxslərə (bundan sonra – mühasibat uçotu subyekti) şamil edilir.

1.2. Mühasibat uçotu subyektləri KOS üçün MHBS-a uyğun tərtib olunan avtomatlaşdırılmış proqramlar əsasında mühasibat uçotunu aparmaq və maliyyə hesabatlarını tərtib etmək hüququna malikdirlər.

 

2. Əsas anlayışlar

 

2.1. Bu Qaydalarda istifadə edilmiş əsas anlayışlar aşağıdakı mənaları ifadə edir:

2.1.1. Maliyyə hesabatları - mühasibat uçotu subyektinin maliyyə-təsərrüfat fəaliyyəti, habelə maliyyə vəziyyəti barədə sistemləşdirilmiş məlumatları özündə əks etdirən hesabatlardır;

2.1.2. Qeydlər - uçot siyasəti ilə bağlı mühüm elementləri və digər izahedici məlumatların məcmusunu ifadə edir;

2.1.3. Aktiv - keçmiş hadisələr nəticəsində mühasibat uçotu subyekti tərəfindən nəzarət edilən resursdur. Bu aktivdən mühasibat uçotu subyektinə gələcək iqtisadi faydanın gəlməsi gözlənilir

2.1.4. Öhdəlik - keçmiş hadisələr nəticəsində mühasibat uçotu subyektinin cari öhdəliyidir. Burada hesablaşma aparılması nəticəsində mühasibat uçotu subyektinin iqtisadi fayda ehtiva edən resurslarını mühasibat uçotu subyektindən kənara çıxarması gözlənilir

2.1.5. Kapital (xalis aktivlər) - mühasibat uçotu subyektinin bütün öhdəlikləri çıxdıqdan sonra aktivlərində qalan paydır

2.1.6. Gəlir - hesabat dövründə mülkiyyətçilərin kapital qoyuluşu ilə əlaqəli olmayan, lakin kapitalda artımla nəticələnən və hesabat dövrü ərzində aktivlərin daxil olması və ya artması və ya öhdəliklərin azalması şəklində iqtisadi səmərənin artımıdır;

2.1.7. Xərclər - hesabat dövründə mülkiyyətçilər аrаsında kapitalın bölüşdürülməsi ilə əlaqəli оlmаyаn, lakin kapitalın аzаlmаsı ilə nəticələnən, hesabat dövrü ərzində aktivlərin kənara ахını və yа аzаlmаsı, habelə öhdəliklərin artması hesabına baş verən iqtisadi səmərənin аzаlmаsıdır;

2.1.8. Qiymətləndirmə - maliyyə hesabatları elementlərinin maliyyə vəziyyəti haqqında hesabatda, Məcmu mənfəət və zərər haqqında hesabatda tanınmalı və uçota alınmalı olduğu məbləğlərinin müəyyən edilməsi prosesidir;

2.1.9. Aktivin balans dəyəri - yığılmış amortizasiya və qiymətdən düşmə zərərləri çıxıldıqdan sonra aktivin maliyyə vəziyyəti haqqında hesabatda tanınan dəyəridir;

2.1.10. Qiymətdən düşmə zərəri – aktivin balans dəyəri ilə bərpa edilə bilən məbləği arasındakı fərqi ifadə edən məbləğdir;

2.1.11. Qudvil - müəssisələrin birləşdirilməsi zamanı yaranan, fərdi müəyyənləşdirilməsi mümkün olmayan və ayrıca tanınmayan aktivlərdən alınacaq gələcək iqtisadi səmərənin əldə edilməsi müqabilində alıcı tərəfindən edilmiş ödənişdir;

2.1.12. Likvidlik – mühasibat uçotu subyektinin aktivlərinin nominal dəyərinin dəyişilməz saxlanılmaqla, onların qısa müddət ərzində pul vəsaitlərinə çevrilməsi yolu ilə yaranmış öhdəliklərinin yerinə yetirilməsi qabiliyyətidir;

2.1.13. Mühasibat uçotu – mühasibat uçotu subyektlərinin aktivləri, öhdəlikləri, kapitalı, gəlir və xərcləri barədə məlumatların yığılması, qeydiyyatı və ümumiləşdirilməsi, habelə maliyyə, vergi və digər hesabatların tərtib edilməsi məqsədi ilə baş vermiş maliyyə-təsərrüfat əməliyyatları üzrə ilkin uçot sənədləri əsasında məlumatların analitik və sintetik uçotunun aparılmasıdır;

2.1.14. İlkin uçot sənədləri – maliyyə-təsərrüfat əməliyyatlarının aparılması üçün mühasibat uçotu subyektinin rəhbərinin göstərişini təsdiq edən və ya bu əməliyyatların baş verməsinə hüquq verən, habelə mühasibat uçotunun aparılmasına əsas verən yazılı və ya elektron daşıyıcılarda olan təsdiqedici sənədlərdir;

2.1.15. Mühasibat uçotu registrləri – ilkin uçot sənədlərindəki məlumatların mühasibat uçotunda, maliyyə, vergi və digər hesabatlarda əks etdirilməsi məqsədi ilə həmin məlumatların xronoloji ardıcıllıqla sistemləşdirilməsi və yığılması üçün nəzərdə tutulan sənədlərdir;

2.1.16. Mühasibat uçotunun Hesablar Planı – uçota alınan obyektlərin və məqsədlərin mühasibat uçotunun müəyyən edilmiş əlamətlərinə görə qruplaşdırılmış və rəqəmlərlə göstərilmiş sintetik hesabları və subhesabları məcmusudur. Hesablar planı maliyyə hesabatlarının göstəriciləri ilə uçot göstəriciləri arasında uyğunluğu təmin edir;

2.1.17. Mühasibat uçotu xidməti - mühasibat uçotu subyektlərində öz işçiləri və ya müqavilə əsasında sahibkarlıq subyektləri tərəfindən mühasibat uçotunun aparılması, o cümlədən maliyyə, vergi və digər hesabatların hazırlanması və təqdim edilməsi sahəsində göstərilən xidmətdir.

 

3. Maliyyə hesabatlarının tərkibi

 

3.1. Maliyyə hesabatlarının tam toplusu aşağıdakı komponentlərdən ibarətdir:

3.1.1. Maliyyə vəziyyəti haqqında hesabat (1 nömrəli əlavə);

3.1.2. Məcmu mənfəət və zərər haqqında hesabat (2 nömrəli əlavə);

3.1.3. Kapitalda dəyişikliklər haqqında hesabat (3 nömrəli əlavə):

3.1.4. Pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqında hesabat (4 nömrəli əlavə);

3.1.5. Qeydlər.

 

4. KOS üçün MHBS-a əsaslanan ehtimallar (prinsiplər)

 

4.1. Mühasibat uçotunun aparılması zamanı KOS üçün MHBS-a əsaslanan ehtimallara (prinsiplərə), maliyyə hesabatlarının keyfiyyət xüsusiyyətləri və maliyyə hesabatları elementlərinin qiymətləndirmə metodlarına üstünlük verilir. Mühasibat uçotunu tənzimləyən qanunvericilik aktlarında əks olunan tələblərin və ya mühasibat uçotu subyektinin iş xüsusiyyətinin dəyişdirilməsi ilə əlaqədar, mühasibat uçotu subyektinin uçot siyasətinin müvafiq müddəalarında da düzəlişlər aparılmalı və istifadəçilərin diqqətinə çatdırılmalıdır.

4.2. Mühasibat uçotu subyektləri tərəfindən mühasibat uçotu hesablama metodu əsasında aparılır və ona uyğun olaraq maliyyə hesabatları tərtib edilir. Bu metoda əsasən əməliyyatların və digər hadisələrin təsiri onların baş verdiyi (pul vəsaitləri və ya onların ekvivalentlərinin qəbul edildiyi və ya ödənildiyi vaxt deyil) zaman tanınır və uçot registrlərində qeyd edilir, habelə aid olduqları dövr üzrə maliyyə hesabatlarında təqdim edilir. Hesablama metodu əsasında hazırlanan maliyyə hesabatları istifadəçiləri yalnız pul vəsaitlərinin ödənilməsi və alınması ilə bağlı keçmiş əməliyyatlar barədə deyil, eyni zamanda pul vəsaitlərinin gələcəkdə ödənilməsi üzrə öhdəliklər və gələcəkdə əldə edilməli olan pul vəsaitlərini ifadə edən resurslar barədə məlumatlandırır. Buna görə də, onlar iqtisadi qərarların qəbul edilməsi baxımından istifadəçilər üçün daha əhəmiyyətli olan keçmiş əməliyyatlar və digər hadisələr haqqında informasiyanı təmin edir.

4.3. Maliyyə hesabatları mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyətinin davam etməsi və yaxın gələcəkdə fəaliyyətini davam etdirəcəyi ehtimalına əsaslanaraq hazırlanır. Mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyətinin fasiləsizliyi konsepsiyası mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyətinin davam edəcəyini və onun fəaliyyətinin dayandırılması və ya fəaliyyətinin həcminin əhəmiyyətli dərəcədə azaldılması (ixtisara salınması) zərurətinin və ya niyyətinin olmadığını nəzərdə tutur.

4.4. Maliyyə hesabatlarının hazırlanması zamanı aktivlərin və öhdəliklərin ilkin dəyəri onların qiymətləndirmə əsası kimi istifadə edildiyi halda, mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyətinin fasiləsizliyi ehtimalı aktivlərin və öhdəliklərin ilkin dəyəri ilə qiymətləndirilməsinin tətbiq edilməsinə zəmin yaradır.

4.5. Əgər mühasibat uçotu subyektinin ləğv ediləcəyi ehtimal olunarsa, aktivlərin qiymətləndirilmə əsası kimi bu aktivlərin alınması üçün çəkilmiş məsrəflər deyil, onların ehtimal olunan satış dəyərindən (yəni, satış üzrə xərclər çıxılmaqla, satış qiyməti) istifadə olunur. Mühasibat uçotu subyektinin yaxın gələcəkdə ləğv olunacağı gözlənilərsə, aktivlərin ehtimal olunan satış dəyəri mühasibat uçotu subyekti tərəfindən onun öhdəliklərinin ödənilməsi üçün tələb olunan pul vəsaitlərinin gözlənilən mədaxili barədə daha etibarlı məlumatı təmin edir.

4.6. Mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyətində müəyyən sabitlik ehtimal olunduqda, onun uzunmüddətli aktivləri amortizasiya edilir. Əgər mühasibat uçotu subyektinin ləğv olunması labüddürsə, aktivlər qısamüddətli (dövriyyə) və uzunmüddətli (dövriyyədənkənar) kimi təsnifləşdirilmir. Bu zaman, bütün aktivlər ləğv olunması gözlənilən qısamüddətli aktivlər hesab olunur. Öhdəliklər isə, maliyyə hesabatlarının istifadəçiləri üçün bu öhdəliklərin kreditorlara ödənişlər prioritetləri əsasında təsnifləşdirilməsi, onların ənənəvi olaraq, qısamüddətli və uzunmüddətli öhdəliklər kimi təsnifləşdirilməsindən daha əhəmiyyətli hesab edilir.

 

5. Maliyyə hesabatlarının keyfiyyət göstəriciləri

 

5.1. Keyfiyyət göstəriciləri maliyyə hesabatlarında təqdim olunan informasiyanı istifadəçilər üçün daha faydalı edən atributlardır. Anlaşıqlıq, münasiblik, etibarlılıq və müqayisəlilik əsas dörd keyfiyyət xüsusiyyətləridir:

5.1.1. Anlaşıqlılıq: Maliyyə hesabatlarında təqdim olunan informasiyanın əsas xüsusiyyəti onun istifadəçilər tərəfindən tez başa düşülməsindədir. Eyni zamanda, istifadəçilər biznes, iqtisadi fəaliyyət və mühasibatlıq haqqında zəruri biliklərə malik olmalı və informasiyanı kifayət qədər dərindən öyrənməyə hazır olmalıdırlar. İstifadəçilərin iqtisadi qərarlar qəbul etmək üçün əhəmiyyətinə görə maliyyə hesabatlarında əks etdirilməli olan mürəkkəb məsələlərlə bağlı informasiya, sadəcə olaraq müəyyən istifadəçilər tərəfindən çətin başa düşüləcəyi səbəbindən hesabatdan çıxarılmamalıdır;

5.1.2. Münasiblik: Keçmiş, indiki və gələcək hadisələri qiymətləndirməklə istifadəçilərin iqtisadi qərarlar qəbul etmələrinə təsir edən informasiya münasib hesab olunur. İnformasiyanın münasibliyi onun xarakterinə və əhəmiyyətliliyinə təsir göstərir:

5.1.2.1. Əhəmiyyətlilik: İnformasiyanın təqdim edilməməsi və ya təhrif edilməsi istifadəçilər tərəfindən maliyyə hesabatları əsasında qəbul edilmiş iqtisadi qərarlara təsir edə bilərsə, informasiya əhəmiyyətli sayılır. Əhəmiyyətlilik təqdim edilməmiş və ya təhrif edilmiş informasiyanın həcmindən asılıdır;

5.1.3. Etibarlılıq: Faydalı olmaq üçün informasiya etibarlı olmalıdır. Tərkibində əhəmiyyətli səhvlər və qərəzli olmayan informasiya etibarlılıq keyfiyyətinə malikdir:

5.1.3.1. Düzgün təqdimat: Etibarlı olmaq üçün maliyyə hesabatlarında təqdim edilməli olan və ya təqdim edilməsi gözlənilən əməliyyatlar və digər hadisələr üzrə informasiyalar düzgün təqdim olunmalıdır;

5.1.3.2. Mahiyyətin formadan üstünlüyü: Maliyyə hesabatlarında əks etdirilən əməliyyatların və digər hadisələrin düzgün olması üçün həmin əməliyyatlar və hadisələr onların iqtisadi mahiyyətinin hüquqi formasından üstünlüyü prinsipi əsasında təqdim olunmalıdır;

5.1.3.3. Neytrallıq: Maliyyə hesabatlarında təqdim olunan informasiyanın etibarlı olması üçün məlumatlar neytral, yəni, qərəzsiz olmalıdır. Maliyyə hesabatlarını hazırlayanlar tərəfindən təqdim olunan informasiya, onların öncədən müəyyən olunmuş nəticənin əldə edilməsi üçün istifadəçinin qərarına təsir etdikdə, informasiya neytral hesab oluna bilməz;

5.1.3.4. Ehtiyatlılıq: Ehtiyatlılıq - qeyri-müəyyən şəraitdə qiymətləndirmə zamanı aktiv və ya gəlirlərin artırılmamasının, öhdəlik və xərclərin azaldılmamasının təmin olunması məqsədi ilə diqqətli yanaşmanın tətbiqidir. Qeyri-müəyyən şəraitdə aktiv və gəlirin mümkün dəyərlərindən ən aşağı, öhdəlik və xərcin isə ən yüksək qiyməti istifadə edilməlidir. Ehtiyatlılıq prinsipinə riayət olunması gizli kapital ehtiyatlarının və həddən artıq həcmdə hesablanmış qiymətləndirilmiş öhdəliklərin yaradılmasını, habelə aktivlərin və gəlirlərin qəsdən azaldılmasına və ya öhdəliklərin və xərclərin qəsdən artırılmasına əsas vermir;

5.1.3.5. Tamlıq: Maliyyə hesabatlarında təqdim olunan informasiyanın etibarlı olması üçün bu informasiya, onun əhəmiyyətliliyi və ona çəkilən xərclər nəzərə alınmaqla, dolğun olmalıdır;

5.1.4. Müqayisəlilik: Müxtəlif dövrlər üçün mühasibat uçotu subyektinin maliyyə vəziyyətindəki və fəaliyyətinin nəticələrindəki meylləri müəyyən etmək baxımından istifadəçilər mühasibat uçotu subyektinin maliyyə hesabatlarını müqayisə edə bilməlidirlər. İstifadəçilər həmçinin müxtəlif mühasibat uçotu subyektlərinin müvafiq maliyyə vəziyyətini, fəaliyyətinin nəticələrini və maliyyə vəziyyətindəki dəyişikləri qiymətləndirmək üçün mühasibat uçotu subyektlərinin maliyyə hesabatlarını müqayisə edə bilməlidirilər. Oxşar əməliyyatların və digər hadisələrin maliyyə təsirlərinin ölçülməsi və göstərilməsi mühasibat uçotu subyekti üzrə və onun mövcud olduğu dövr üçün və müxtəlif mühasibat uçotu subyektləri üçün eyni üsulla həyata keçirilməlidir.

 

6. Qiymətləndirmə

 

6.1. Maliyyə hesabatlarında müxtəlif səviyyələrdə və dəyişən kombinasiyalarda bir çox qiymətləndirmə metodları istifadə olunur. Onlara aşağıdakılar daxildir:

6.1.1. İlkin dəyər:

6.1.1.1. Aktivlər üçün ilkin dəyər aktivin əldə edilməsi zamanı ona görə ödənilən pul vəsaiti və ya pul vəsaitinin ekvivalentləri və ya aktivin əldə edilməsi üçün olan ödəmələrin ədalətli dəyəridir;

6.1.1.2. Öhdəliklər üçün ilkin dəyər öhdəliyin üzərinə götürüldüyü vaxtda öhdəlik qarşılığında alınan və ya qeyri-pul aktivlərinin ədalətli dəyərində alınan, nağd pul və ya nağd pul ekvivalentlərinin mədaxilinin məbləğidir, və ya və ya bəzi şəraitlərdə (məsələn mənfəət vergisi) biznesin normal fəaliyyətində öhdəliklərin hesablaşması üçün ödənməsi gözlənilən nağd pul və ya nağd pul ekvivalentinin məbləğidir;

6.1.2. Cari dəyər:

6.1.2.1. Aktivlərin cari dəyər əsasında qiymətləndirilməsi cari dövrdə əldə edilmiş eyni və ya ekvivalent aktivlərə görə ödənilməli olan pul vəsaitləri və ya onların ekvivalentlərinin məbləğini özündə əks etdirir;

6.1.2.2. Öhdəliklərin cari dəyər əsasında qiymətləndirilməsi cari borcun ödənilməsi üçün tələb ediləcək pul vəsaitləri və ya onların ekvivalentlərinin diskontlaşdırılmamış məbləğini özündə əks etdirir;

6.1.3. Mümkün satış (hesablaşma) dəyəri:

6.1.3.1. Aktivlərin mümkün satış (hesablaşma) dəyəri əsasında qiymətləndirilməsi onların müəyyən edilmiş qaydada satılması hesabına cari dövrdə əldə edilə bilən pul vəsaitləri və onların ekvivalentlərinin məbləğini özündə əks etdirir;

6.1.3.2. Öhdəliklərin mümkün satış (hesablaşma) dəyəri əsasında qiymətləndirilməsi onların ödənilmə dəyərini, yəni iş fəaliyyətinin adi gedişində öhdəliyi təmin etmək üçün ödənilməsi gözlənilən pul vəsaitləri və ya onların ekvivalentlərinin diskontlaşdırılmamış məbləğini özündə əks etdirir;

6.1.4. Diskontlaşdırılmış dəyər:

6.1.4.1. Aktivlərin diskontlaşdırılmış dəyər əsasında qiymətləndirilməsi onların iş fəaliyyətinin adi gedişində əmələ gətirməsi gözlənilən gələcək xalis pul vəsaiti daxilolmalarının cari diskontlaşdırılmış dəyərini özündə əks etdirir;

6.1.4.2. Öhdəliklərin diskontlaşdırılmış dəyər əsasında qiymətləndirilməsi iş fəaliyyətinin adi gedişində onların ödənilməsini təmin etmək üçün tələb edilməsi gözlənilən gələcək xalis pul vəsaiti xaricolmalarının cari diskontlaşdırılmış dəyərini özündə əks etdirir;

6.1.5. Ədalətli dəyər:

6.1.5.1. Ədalətli dəyər, müstəqil, yaxşı məlumatlandırılmış və bu cür əməliyyatı həyata keçirməkdə maraqlı olan tərəflər arasında aktivin mübadilə edilə biləcəyi və ya öhdəliyin yerinə yetiriləcəyi məbləğdir.

6.2. Mühasibat uçotu subyektləri tərəfindən maliyyə hesabatlarının hazırlanması zamanı ilkin dəyər və ya ədalətli dəyər əsas qiymətləndirmə metodu kimi qəbul edilir. Bu metodlar digər qiymətləndirmə metodları ilə birgə istifadə edilir.

 

7. İlkin uçot sənədlərinin və mühasibat uçotu registrlərinin tərtibi qaydası

 

7.1. Mühasibat uçotu subyektlərində təsərrüfat əməliyyatlarının baş verməsi faktını əks etdirən ilkin uçot sənədləri mühasibat uçotu registrlərində yazılışlar üçün əsas hesab olunur.

7.2. İlkin uçot sənədləri özündə sənədin (formanın) adı, nömrəsi, kodu, tərtib edilmə yeri, tarixi, sənədi tərtib edən mühasibat uçotu subyektinin adı, təsərrüfat əməliyyatlarının məzmunu, məsul şəxslərin vəzifələri, soyadı, adı, atasının adı, şəxsi imzaları kimi zəruri rekvizitlər əks etdirir. Əməliyyatların xarakterindən və mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyətinin xüsusiyyətindən asılı olaraq ilkin uçot sənədlərinə digər əlavə rekvizitlərin daxil edilməsinə yol verilir.

7.3. İlkin uçot sənədləri əməliyyatların baş verdiyi anda, bu mümkün olmadıqda isə əməliyyatlar başa çatdıqdan sonra tərtib edilməlidir.

7.4. Sənədlərin keyfiyyətli tərtibatı, onların vaxtında mühasibat uçotunda əks etdirilməsi üçün müəyyən edilmiş müddətlərdə təqdim edilməsi, sənədlərdəki məlumatların doğruluğu həmin sənədləri tərtib etmiş və imzalamış şəxslər tərəfindən təmin edilir.

7.5. İlkin uçot sənədlərinə əsasən məlumatları işləyib qaydaya salmaq və onlara nəzarət etmək üçün icmal uçot sənədləri hazırlanmalıdır.

7.6. Uçot registrlərində qeydlər üçün əsas sayılan sənədlər qrafiklə müəyyən edilmiş vaxtlarda mühasibatlığa təhvil verilməlidir.

7.7. Pul vəsaitlərinin, material qiymətlilərinin və başqa əmlakların qəbul-təhvili ilə əlaqədar əməliyyatlar ilkin uçot sənədləri əsasında həyata keçirilən zaman iştirak edən hüquqi şəxsin nümayəndələrinə və ya fiziki şəxslərə sənədləşmənin bir nüsxəsi verilir. Əməliyyatda iştirak edənləri sənədlərin surəti ilə təmin etmək mühasibat uçotu subyektində bu əməliyyatı rəsmiləşdirənin öhdəsinə düşür.

7.8. Mühasibat uçotunda əks etdirilməli olan uçota qəbul edilmiş ilkin uçot sənədlərindəki məlumatlar mühasibat uçotu subyekti tərəfindən yığılır və sistemləşdirilir. Mühasibat uçotu subyektləri tərəfindən müəyyən dövr ərzində aparılmış təsərrüfat əməliyyatları haqqında məlumatlar uçot registrlərindən qruplaşdırılmış şəkildə mühasibat uçotu hesablarına köçürülür.

7.9. İlkin uçot sənədlərində (ciddi hesabat blankları, kassa və bank sənədləri istisna olmaqla) və uçot registrlərində qeydsiz düzəlişlərə yol verilmir. Səhvlərin düzəlişi düzəlişin tarixi göstərilməklə həmin sənədi imza etmiş şəxslərin imzası ilə təsdiq edilməlidir.

7.10. Mühasibat uçotu subyektləri tərəfindən mühasibat uçotunun aparılması memorial-order forması, jurnal-order forması və ya digər formalar əsasında əllə və ya avtomatlaşdırılmış rejimdə həyata keçirilir. Sintetik uçotun memorial order forması Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin Kollegiyasının 18 yanvar 2016-cı il tarixli Q-02 nömrəli Qərarı ilə təsdiq edilmiş “Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına, Kiçik və Orta Sahibkarlıq Subyektləri üçün Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına və İctimai Sektor üçün Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartlarına uyğun olaraq memorial order forması əsasında sintetik uçotun aparılması Qaydası”na uyğun həyata keçirilir.

7.11. Elektron məlumat daşıyıcıları vasitəsi ilə mühasibat uçotu registrlərini tərtib edən mühasibat uçotu subyektləri, uçot məlumatlarının vaxtında daxil edilməsi, istifadəsi və qorunması üçün mühasibatlığı müasir uçot texnikası və texniki vasitələrlə təmin etməlidir.

7.12. Azərbaycan Respublikası ərazisində fəaliyyət göstərən mühasibat uçotu subyektləri mühasibat uçotu registrlərini Azərbaycan dilində aparmalıdır. Xaricdə fəaliyyət göstərən mühasibat uçotu subyektinin Azərbaycan dilindəki mühasibat uçotu registrləri bu xarici ölkələrin qanunvericiliyi ilə müəyyən olunmuş tələblər əsasında xarici dillərə tərcümə edilə bilər.

7.13. Əllə tərtib olunan mühasibat kitablarında səhifələr nömrələnir. Kitabın son səhifəsində səhifələrin yekun sayı göstərilməklə mühasibat uçotu subyektinin baş mühasibi və bu mühasibat uçotu subyektinin rəhbəri tərəfindən təyin edilmiş digər mühasibatlıq işçisinin imzası ilə təsdiq edilir və möhürlənir. Hər kitabda mühasibat uçotu subyektinin, mərkəzi mühasibatlığın adı və kitabın açıldığı tarix yazılır. Kitabda açılmış subhesabların adı olmalıdır. Müəyyən bir subhesab üzrə yazılışlar kitabın digər səhifəsinə köçürülərkən, həmin subhesab üzrə başlıqda, yeni səhifənin nömrəsi göstərilməklə yazılışın köçürülməsi haqqında qeyd edilir.

7.14. Hesabat dövrü başa çatan zaman mühasibat uçotu kitablarında boş səhifələr növbəti hesabat dövrünün əməliyyatlarının yazılışları üçün istifadə oluna bilər. Mühasibat uçotunun registrlərində yazılışlar ilkin uçot sənədlərinə əsasən qələmlə və ya avtomatlaşdırılmış üsulla aparılır. Mühasibat uçotunun registrləri həmçinin kompyuterlə və ya müasir hesablama texnikası vasitəsi ilə tərtib edilir. Hər ayın sonunda analitik uçot registrlərində dövriyyənin yekunu hesablanılır və subhesablar üzrə qalıqlar çıxarılır. İlin əvvəlinə olan dövriyyə balansının məlumatları (qalıqları) hesabat dövründən əvvəlki dövrün sonuna təsdiq edilmiş yekun balansının məlumatlarına uyğun olmalıdır. Hesabat ilinin əvvəlinə dövriyyə balansının məlumatları dəyişilərsə onun səbəbləri aydınlaşdırılmalıdır.

7.15. İlkin sənədlər, uçot registrləri və maliyyə hesabatları arxivə təhvil verilənə qədər mühasibatlıqda xüsusi yerlərdə və ya baş mühasib tərəfindən məsul edilmiş şəxslərin cavabdehliyi altında bağlı rəflərdə mühafizə olunur. Mühasibat sənədləri mühasibat uçotu subyektlərinin mühasibat arxivində müəyyən olunmuş müddət ərzində mühafizə olunur. Mühafizə müddəti bitdikdən sonra mühasibat sənədləri müəyyən olunmuş qaydada müvafiq dövlət arxivinə təhvil verilir. Sənədlərin arxivə təhvil verilməsini və ya qanunvericiliyin tələblərinə uyğun olaraq ləğv edilməsini təsdiq edən aktlar mühasibatlıqda daimi mühafizə edilməlidir. Mühasibat uçotu subyektlərinin ilkin uçot sənədləri, uçot registrləri, maliyyə hesabatları istintaq orqanları, prokurorluq və məhkəmə tərəfindən ibtidai istintaq üçün Azərbaycan Respublikasının qüvvədə olan qanunvericiliyinə müvafiq olaraq bu orqanların qərarı əsasında götürülə bilər. Sənədlər götürülən zaman protokol tərtib edilir, protokolun surəti iltizam almaqla mühasibat uçotu subyektinin müvafiq vəzifəli şəxsinə verilir. Sənədləri götürən orqanların razılığı və nümayəndələrinin iştirakı ilə mühasibat uçotu subyektlərinin müvafiq vəzifəli şəxsləri sənədlərin götürülməsi tarixi və əsasını göstərməklə onların surətini çıxara bilərlər. İlkin uçot sənədlərinin, uçot registrlərinin və maliyyə hesabatlarının itməsi hallarında mühasibat uçotu subyektinin rəhbərinin əmri ilə bu halların səbəblərini araşdıran komissiya yaradılır. Komissiyanın işinin nəticəsi mühasibat uçotu subyektinin rəhbəri tərəfindən təsdiq olunan aktla rəsmiləşdirilir. Aktın surəti yuxarı təşkilatlara (mövcud olduqda) göndərilir.

 

8. Mühasibat uçotu xidməti

 

8.1. Mühasibat uçotu subyektlərinin mühasibat uçotu bu mühasibat uçotu subyektinin rəhbəri tərəfindən yaradılmış müvafiq struktur bölmə (mühasibatlıqlar və ya mərkəzi mühasibatlıqlar) və ya müqavilə əsasında sahibkarlıq subyektləri cəlb edilməklə mühasibat uçotu xidməti göstərən hüquqi və ya fiziki şəxslər tərəfindən həyata keçirilir. Mühasibat uçotu subyektlərinin mühasibatlıqları və ya bu mühasibat uçotu subyektlərinin aparatlarının tərkibində təşkil edilmiş mərkəzi mühasibatlıqlar, bunlar olmadıqda isə mühasibat uçotu xidmətini göstərən hüquqi və ya fiziki şəxslər illik maliyyə hesabatlarını tərtib və təqdim etməlidir.

8.2. Mühasibat uçotu subyektlərində təşkil edilmiş mühasibatlıqlar, mərkəzi mühasibatlıqlar və ya mühasibat uçotu xidmətini göstərən sahibkarlıq subyektləri vasitəsi ilə aşağıdakı işlər (xidmətlər) həyata keçirilir:

8.2.1. mühasibat uçotunun aparılması üzrə Azərbaycan Respublikası qanunvericiliyinin tələblərinə riayət etmək;

8.2.2. mühasibat uçotunun aparılmasını həyata keçirmək;

8.2.3. mühasibat uçotunu ilkin uçot sənədləri əsasında, mühasibat uçotu registrlərini tərtib etməklə fasiləsiz həyata keçirmək;

8.2.4. maliyyə, vergi və digər hesabatların tam və vaxtında təqdim olunmasını təmin etmək;

8.2.5. kommersiya sirri hesab edilən məlumatları məxfi saxlamaq;

8.2.6. müvafiq vəsaitlərin təyinatı üzrə istifadə edilməsini həyata keçirmək;

8.2.7. aktiv, öhdəlik, kapital, gəlir və xərclərin uçotunun həyata keçirilməsini təmin etmək.

8.3. Baş mühasib və ya mühasibat uçotu xidmətinin rəhbərinin hüquqları aşağıdakılardan ibarətdir:

8.3.1. mühasibat uçotunun aparılması və maliyyə hesabatlarının tərtibi zamanı bütün mühasibat sənədlərini (bank sənədləri, kassa mədaxil və məxaric orderləri, ödəniş üçün kassaya təqdim edilən əmək haqqı üzrə ödəniş cədvəlləri və digər mühasibat sənədləri) ikinci imza etmək hüququna malikdir;

8.3.2. ayrı-ayrı mühasibat uçotu subyektinin tərkibinə daxil olan bölmələrdən, həmçinin mərkəzi mühasibatlıq tərəfindən xidmət olunan mühasibat uçotu subyektlərindən mühasibat uçotu və nəzarət üçün lazımi sənədlərin vaxtında mühasibatlığa (mərkəzi mühasibatlığa) təhvil verilməsini tələb edir.

8.4. Baş mühasibin və ya baş mühasib olmadıqda xüsusi sərəncamla imza etmək səlahiyyəti verilmiş mühasibatlıq işçisinin imzası olmayan sənədlər etibarsız hesab edilir və icra üçün qəbul edilmir. Baş mühasib və ya mühasibat uçotu xidmətinin rəhbəri aşağıdakı vəzifələri həyata keçirir:

8.4.1. mühasibat uçotunun aparılmasına və maliyyə hesabatlarının müəyyən edilmiş müddətlərdə tərtib və təqdim edilməsinə rəhbərlik edir və öz sisteminə daxil olan qurumların (idarələrin, şöbələrin) mühasibat uçotu xidmətinin icrasını təmin edir;

8.4.2. hər bir işçinin öz vəzifələrini bilməsi üçün mühasibatlığın işçilərinin xidməti vəzifələrini müəyyən edir;

8.4.3. mühasibatlıqda və mərkəzi mühasibatlıqda işçilər arasında xidməti vəzifələrin bölgüsü zamanı işin həcmindən və funksional əlamətlərindən asılı olaraq müvafiq işçi qruplarının yaradılmasını təşkil edir. Bu qruplar mühasibat uçotu subyektinin mühasibat uçotunun əməliyyatları üzrə bütün ilkin sənədləşmələrin tərtibini, maddi məsul şəxslərdə olan maddi qiymətlilərin uçotunun aparılmasını və vəzifələrin bölgüsü zamanı nəzərdə tutulmuş digər işlərin yerinə yetirilməsini təmin edir;

8.4.4. Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin Kollegiyasının 16 iyul 2013-cü il tarixli Q-17 nömrəli Qərarı ilə təsdiq edilmiş “Aktivlərin və öhdəliklərin inventarizasiyası Qaydaları”nın tələblərinə uyğun olaraq inventarizasiyanın aparılmasını təmin edir;

8.4.5. sənədlərlə işləyən dövrdə onların qorunub saxlanılmasının təmin edilməsinə və vaxtında arxivə verilməsinə məsuliyyət daşıyır;

8.4.6. kassa kitabının düzgün tərtib edilməsinə və kassa əməliyyatlarının aparılmasına nəzarət edir.

 

9. KOS üçün MHBS-a uyğun olaraq müəyyən edilmiş mühasibat uçotunun Hesablar Planının konseptual əsasları

 

9.1. KOS üçün MHBS-ın tələblərinə cavab verən mühasibat uçotunun Hesablar Planı bu Standartlara əsaslanan ehtimallar (prinsiplər), maliyyə hesabatlarının keyfiyyət xüsusiyyətləri və maliyyə hesabatları elementlərinin qiymətləndirmə metodlarına uyğun olaraq hazırlanmış və təsdiq edilmişdir. Mühasibat uçotu subyektləri tərəfindən tərtib olunan “Maliyyə vəziyyəti haqqında hesabat”da digər maliyyə hesabatlarından fərqli olaraq informasiya Hesablar Planı vasitəsi ilə daha dolğun təqdim edilir. Hesablar Planı maliyyə hesabatları elementlərinin qruplaşdırılması və dəyər ifadəsində vəziyyətinin əks etdirilməsi üçün nəzərdə tutulur. Hesablar Planı artan likvidlik dərəcəsi qaydasında düzülür. Hesablar Planında mühasibat uçotunun hesablarının nömrəsi, o cümlədən sintetik hesabların nömrəsi 3 rəqəmdən, subhesabların nömrəsi 4, 5 və ya daha çox rəqəmdən ibarət olmaqla müəyyən edilir. Nömrənin birinci rəqəmi aid olduğu bölməni, ikinci rəqəm aid olduğu maddəni, üçüncü rəqəm aid olduğu sintetik hesabı, dördüncü, beşinci və sonrakı rəqəmlər isə sintetik hesabın müvafiq subhesablarını göstərir. Hesablar Planında təhlilin, nəzarətin aparılması və maliyyə hesabatlarının tərtib olunması tələblərindən asılı olaraq müəyyən olunmuş subhesablardan istifadə edilir. Mühasibat uçotu subyekti təsdiq olunmuş uçot siyasətinə uyğun olaraq istifadə etdiyi hesablar planına əlavə subhesablar daxil etmək hüququna malikdir.

9.2. Mühasibat uçotu subyektləri maliyyə hesabatlarının tərtib olunması üçün mühasibat uçotunun aparılması zamanı bu Qaydalarla müəyyən edilmiş Hesablar Planından istifadə etməlidir.

9.3. “Maliyyə vəziyyəti haqqında hesabat”ın müvafiq maddələrində mühasibat uçotu subyekti tərəfindən hesabat dövrünün sonuna sintetik hesabların yekunlaşdırılmış qalıqları əks etdirilir. Mühasibat uçotu subyektləri özünün qısamüddətli və uzunmüddətli aktivlərini, qısamüddətli və uzunmüddətli öhdəliklərini maliyyə vəziyyəti haqqında hesabatlarında təqdim edir. İstisna hallarda mühasibat uçotu subyektləri likvidlik əsasında etibarlı və daha uyğun məlumatlar təqdim edir. Bu istisna tətbiq olunduğu halda, bütün aktiv və öhdəliklər təxmini likvid dəyərlə (artma və ya azalma qaydasında) təqdim edilməlidir.

9.4. Mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyəti ilə bağlı baş vermiş maliyyə-təsərrüfat əməliyyatları vahid Hesablar Planı (sintetik hesabları, subhesabları) vasitəsi ilə müvafiq maliyyə hesabatlarında əks etdirilir. Sintetik hesablar maliyyə hesabatlarının elementlərinin (aktivlərin, öhdəliklərin və kapitalın, habelə gəlir və xərclərin) müəyyən edilmiş növlər və əlamətlər üzrə ümumiləşdirilmiş informasiyasının qruplaşdırılmasını təmin edir. Sintetik hesabın bir hissəsini təşkil edən subhesab özündə qruplaşdırılmış analitik uçot məlumatlarını əks etdirməklə, göstərilən sintetik hesabda maliyyə hesabatlarının elementləri barədə ümumiləşdirilmiş informasiyanı açıqlayır.

9.5. Bu Qaydalarla müəyyən edilən Hesablar Planı mühasibat uçotu subyektlərinin iş xüsusiyyətlərini özündə əks etdirir. Hesablar Planı aşağıdakı bölmələrdən ibarətdir:

9.5.1. Bölmə 1. “Uzunmüddətli aktivlər”;

9.5.2. Bölmə 2. “Qısamüddətli aktivlər”;

9.5.3. Bölmə 3. “Kapital”;

9.5.4. Bölmə 4. “Uzunmüddətli öhdəliklər”;

9.5.5. Bölmə 5. “Qısamüddətli öhdəliklər”;

9.5.6. Bölmə 6. “Gəlirlər”;

9.5.7. Bölmə 7. “Xərclər”;

9.5.8. Bölmə 8. “Mənfəətlər (zərərlər)”;

9.5.9. Bölmə 9. “Mənfəət vergisi”.

 

Mühasibat uçotu subyektləri üçün Hesablar Planı

 

 

10 Uzunmüddətli aktivlər

 

10.1. “Uzunmüddətli aktivlər” bölməsi mühasibat uçotu subyekti tərəfindən nəzarət edilən və gələcəkdə iqtisadi səmərənin əldə edilməsi gözlənilən istehsal, iş və xidmət prosesində bir ildən artıq müddətə istifadəsi müəyyən olunan aktivlər barədə məlumatların ümumiləşdirilməsi üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bu bölmə aşağıdakı maddələrdən ibarətdir:

10.1.1. 10 - “Qeyri-maddi aktivlər”;

10.1.2. 11 - “Torpaq, tikili və avadanlıqlar”;

10.1.3. 12 - "İnvestisiya mülkiyyəti”;

10.1.4. 13 - “Bioloji aktivlər”;

10.1.5. 14 - “Mineral resurslar”;

10.1.6. 15 - “İştirak payı metodu ilə uçota alınmış investisiyalar”;

10.1.7. 16 - “Təxirə salınmış vergi aktivləri”;

10.1.8. 17 - “Uzunmüddətli debitor borcları”;

10.1.9. 18 - "Sair uzunmüddətli maliyyə aktivləri”;

10.1.10. 19 - “Sair uzunmüddətli aktivlər”.

 

11. Qeyri-maddi aktivlərin uçotu

 

11.1. Qeyri-maddi aktivlərin uçotu Hesablar Planının 10-cu maddəsində əks etdirilir. Bu maddədə uzun müddət istifadə edilən, fiziki formaya malik olmayan və müəyyən edilə bilən digər qeyri-pul (qeyri-monetar) aktivlərlə bağlı ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim olunur. Tanınma meyarına uyğun olaraq qeyri-maddi aktivlər kimi tanınan aktivlər ilkin dəyəri əsasında uçota alınır. Bu maddə aşağıdakı hesablardan ibarətdir:

11.1.1. 101 №li “Qeyri-maddi aktivlərin dəyəri”;

11.1.2. 102 №li “Qeyri-maddi aktivlər üzrə yığılmış amortizasiya və qiymətdəndüşmə zərərləri”;

11.1.3. 103 №li “Qeyri-maddi aktivlərlə bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması”.

11.2. 101 №li “Qeyri-maddi aktivlər” hesabında mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyətinin həyata keçirilməsi üzrə uzun müddət istifadə edilən təcrübə-konstruktor işləri, proqram təminatı, patentlər, müəllif hüquqları, lisenziyalar, ticarət markaları və digər qeyri-maddi aktivlərin hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Qeyri-maddi aktivlər ilkin olaraq qiymətləndirilməsi ilkin dəyəri əsasında aparılır.

11.3. 101 №li “Qeyri-maddi aktivlərin dəyəri” hesabı üzrə aşağıdakı subhesablar açılır:

11.3.1. 101-1 “Təcrübə-konstruktor işlərinin dəyəri”;

11.3.2. 101-2 “Ticarət markalarının dəyəri”;

11.3.3. 101-3 “Proqram təminatının dəyəri”;

11.3.4. 101-4 “Patentlərin dəyəri”;

11.3.5. 101-5 “Müəllif hüquqlarının dəyəri”;

11.3.6. 101-6 “Lisenziyaların dəyəri”;

11.3.7. 101-7 “Qudvilin dəyəri”;

11.3.8. 101-8 “Digər qeyri-maddi aktivlərin dəyəri”.

11.4. 101-1 №li “Təcrübə-konstruktor işlərinin dəyəri” subhesabında təcrübə-konstruktor işləri üzrə yaradılmış qeyri-maddi aktivlərin dəyəri əks etdirilir.

11.5. 101-2 №li “Ticarət markalarının dəyəri” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin malik olduğu ticarət markalarının dəyəri əks etdirilir.

11.6. 101-3 №li “Proqram təminatının dəyəri” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin mülkiyyətində olan əldə edilmiş və ya yaradılmış proqram təminatlarının dəyəri əks etdirilir.

11.7. 101-4 №li “Patentlərin dəyəri” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin sahib olduğu patentlərin dəyəri əks etdirilir.

11.8. 101-5 №li “Müəllif hüquqlarının dəyəri” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin malik olduğu müəllif hüquqlarının dəyəri uçota alınır.

11.9. 101-6 №li “Lisenziyaların dəyəri” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin əldə etdiyi lisenziyaların dəyəri əks etdirilir.

11.10. 101-7 №li “Qudvilin dəyəri” subhesabında mühasibat uçotu subyektlərinin birləşdirilməsi nəticəsində yaranan qudvilin dəyəri əks etdirilir.

11.11. 101-8 №li “Digər qeyri-maddi aktivlərin dəyəri” subhesabında 101-1-ci-101-7-ci subhesablarda göstərilməyən digər qeyri-maddi aktivlərin dəyəri uçota alınır.

11.12. 102 №li “Qeyri-maddi aktivlər üzrə yığılmış amortizasiya və qiymətdəndüşmə zərərləri” hesabında mühasibat uçotu subyektinin mülkiyyətində olan qeyri-maddi aktivlər üzrə yığılmış amortizasiya məbləğlərinin və qiymətdəndüşmə zərərlərinin hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatların uçotu aparılır.

11.13. 102 №li “Qeyri-maddi aktivlər üzrə yığılmış amortizasiya və qiymətdəndüşmə zərərləri” hesabı üzrə aşağıdakı subhesablar açılır:

11.13.1. 102-1 №li “Qeyri-maddi aktivlər üzrə yığılmış amortizasiya”;

11.13.2. 102-2 №li “Qeyri-maddi aktivlər üzrə qiymətdən düşmə zərərləri”.

11.14. 102-1 №li “Qeyri-maddi aktivlər üzrə yığılmış amortizasiya” subhesabı üzrə aşağıdakı subhesablar açılır:

11.14.1. 102-1-1 №li “Təcrübə-konstruktor işləri üzrə yığılmış amortizasiya”;

11.14.2. 102-1-2 “Ticarət markaları üzrə yığılmış amortizasiya”;

11.14.3. 102-1-3 №li “Proqram təminatı üzrə yığılmış amortizasiya”;

11.14.4. 102-1-4 №li “Patentlər üzrə yığılmış amortizasiya”;

11.14.5. 102-1-5 №li “Müəllif hüquqları üzrə yığılmış amortizasiya”;

11.14.6. 102-1-6 №li “Lisenziyalar üzrə yığılmış amortizasiya”;

11.14.7. 102-1-7 №li “Digər qeyri-maddi aktivlər üzrə yığılmış amortizasiya”.

11.15. 102-2 №li “Qeyri-maddi aktivlər üzrə qiymətdən düşmə zərərləri” subhesabı üzrə aşağıdakı subhesablar açılır:

11.15.1. 102-2-1 №li “Təcrübə-konstruktor işləri üzrə qiymətdən düşmə zərərləri”;

11.15.2. 102-2-2 №li “Ticarət markaları üzrə qiymətdən düşmə zərərləri”;

11.15.3. 102-2-3 №li “Proqram təminatı üzrə qiymətdən düşmə zərərləri”;

11.15.4. 102-2-4 №li “Patentlər üzrə qiymətdən düşmə zərərləri”;

11.15.5. 102-2-5 №li “Müəllif hüquqları üzrə qiymətdən düşmə zərərləri”;

11.15.6. 102-2-6 №li “Lisenziyalar üzrə qiymətdən düşmə zərərləri”;

11.15.7. 102-2-7 №li “Qudvilin qiymətdən düşmə zərərləri”;

11.15.8. 102-2-8 №li “Digər qeyri-maddi aktivlər üzrə qiymətdən düşmə zərərləri”.

11.16. 103 №li “Qeyri-maddi aktivlərlə bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması” hesabında qeyri-maddi aktivlər üzrə kapitallaşdırılmış məsrəflərin hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatların uçotu aparılır.

11.17. 103 №li “Qeyri-maddi aktivlərlə bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması” hesabı üzrə aşağıdakı subhesablar açılır:

11.17.1. 103-1 №li “Təcrübə-konstruktor işləri ilə bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması”;

11.17.2. 103-2 №li “Ticarət markaları ilə bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması”;

11.17.3. 103-3 №li “Proqram təminatı ilə bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması”;

11.17.4. 103-4 №li “Patentlərlə bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması”;

11.17.5. 103-5 №li “Müəllif hüquqları ilə bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması”;

11.17.6. 103-6 №li “Lisenziyalarla bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması”;

11.17.7. 103-7 “Digər qeyri-maddi aktivlər ilə bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması”.

11.18. Qeyri-maddi aktivlər aşağıda göstərilən maliyyə-təsərrüfat əməliyyatları nəticəsində aktiv kimi tanınır:

11.18.1. ayrıca əldə edildikdə (alındıqda);

11.18.2. mühasibat uçotu subyektləriın fəaliyyətlərinin birləşdirilməsi nəticəsində əldə edildikdə;

11.18.3. hökumət subsidiyası hesabına əldə edildikdə;

11.18.4. aktivlərin mübadiləsi nəticəsində əldə edildikdə;

11.18.5. sərbəst yaradıldıqda.

11.19. Ayrıca əldə edilmiş (alınmış) qeyri-maddi aktivlərin ilkin dəyəri onun alış qiymətindən satış endirimləri çıxıldıqdan sonra gömrük idxal rüsumları və alışla bağlı bərpa edilməyən (əvəzləşdirilməyən) vergilər də daxil оlmaqla, aktivdən məqsədyönlü istifadə edilməsi üçün lazımi vəziyyətə gətirilməsinə çəkilən birbaşa məsrəflərdən ibarətdir. Bu zaman aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

11.19.1. qeyri-maddi aktivlərin dəyərinə 103 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 244, 302, 431, 432, 435, 521, 523, 531, 532, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

11.19.2. əldə edilmiş qeyri-maddi aktivlərlə əlaqədar əlavə dəyər vergisinin hesablanması üzrə 241-1 №li subhesabın debeti və 244, 431, 432, 435, 531, 532, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

11.19.3. əldə edilmiş qeyri-maddi aktivlər üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə;

11.19.4. qeyri-maddi aktivlər üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilməyən hallarda 103 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə.

11.20. Qeyri-maddi aktivlərin mühasibat uçotu subyektləriın fəaliyyətlərinin birləşdirilməsi nəticəsində əldə edilməsi:

11.20.1. qeyri-maddi aktiv mühasibat uçotu subyektlərinin birləşdirilməsi zamanı alınıbsa, əldə etmə tarixində həmin qeyri-maddi aktivin ilkin dəyəri alış tarixinə onun ədalətli dəyərini əks etdirir;

11.20.2. birləşdirilmiş (konsolidə edilmiş) maliyyə hesabatlarını hazırlayarkən mühasibat uçotu subyekti analoji aktiv, öhdəlik, kapital, gəlir və xərc maddələrini sətirbəsətir toplamaqla əsas mühasibat uçotu subyektinin və onun törəmə cəmiyyətlərinin maliyyə hesabatlarını birləşdirir. Birləşdirilmiş (konsolidə edilmiş) maliyyə hesabatlarında qrup haqqında maliyyə məlumatlarının vahid iqtisadi subyekt kimi təqdim edilməsi üçün aşağıdakı addımlar atılmalıdır:

11.20.2.1. əsas müəssisənin hər bir törəmə müəssisəyə qoyduğu investisiyanın balans dəyəri və əsas müəssisənin hər bir törəmə müəssisənin kapitalındakı payı ləğv edilir;

11.20.2.2. birləşdirilmiş (konsolidə edilmiş) törəmə müəssisələrin hesabat dövrü üzrə mənfəət və ya zərərində nəzarət hüququ olmayan payı (azlıqların payı) müəyyənləşdirilir;

11.20.2.3. birləşdirilmiş (konsolidə edilmiş) törəmə müəssisələrin xalis aktivlərindəki azlıqların payı əsas müəssisənin onlarda olan səhmdar payından ayrıca olaraq müəyyənləşdirilir. Xalis aktivlərdəki nəzarət hüququ olmayan payı aşağıdakılardan ibarətdir:

11.20.2.3.1. ilkin birləşmə tarixində hesablanmış həmin nəzarət hüququ olmayan payı;

11.20.2.3.2. birləşmə tarixindən etibarən nəzarət hüququ olmayan payının kapitalda dəyişikliklər üzrə payı;

11.20.3. investisiya qoyuluşu ilə mühasibat uçotu subyektinin xalis aktivlərinin dəyəri arasındakı müsbət fərq qudvil kimi uçota alınır;

11.20.4. investisiya qoyuluşu ilə mühasibat uçotu subyektinin xalis aktivlərinin dəyəri arasındakı mənfi fərq Məcmu mənfəət və zərər haqqında hesabatda əks etdirilir.

11.21. Qeyri-maddi aktivlərin hökumət subsidiyası hesabına (əvəzsiz) əldə edilməsi:

11.21.1. hökumət mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyəti sahəsində lisenziyalar, ixrac lisenziyaları və ya digər məhdud resurslardan istifadə hüquqları kimi köçürmələr və ya ayırmalar etdiyi hallarda, bu qeyri-maddi aktivlər hökumət subsidiyaları hesabına əvəzsiz və ya nominal ödənişlə alınmış hesab edilir. Mühasibat uçotu subyekti qeyri-maddi aktivi və qrantı alınma tarixində ədalətli dəyərlə (ilkin dəyərlə) tanıyır.

11.22. Bir və ya bir neçə adda qeyri-maddi aktivlər qeyri-monetar aktivin və ya aktivlərin və ya monetar və qeyri-monetar aktivlərdən ibarət olan aktivlərin mübadiləsi hesabına alındıqda, aşağıdakı hallar istisna olmaqla belə qeyri-maddi aktivlərin ilkin dəyəri ədalətli dəyərlə qiymətləndirilir:

11.22.1. mübadilə əməliyyatı kommersiya məzmunlu olmadıqda;

11.22.2. alınmış (və ya verilmiş) aktivin və ya aktivlərin ədalətli dəyərinin etibarlı əsasda müəyyənləşdirilməsi mümkün olmadıqda.

11.23. Mübadilə nəticəsində əldə edilmiş qeyri-maddi aktivin ədalətli dəyərini müəyyən etmək mümkün olmadığı hallarda, onun dəyəri təhvil verilmiş aktivin (aktivlərin) ədalətli dəyəri ilə qiymətləndirilir. Təhvil verilmiş aktivin (aktivlərin) ədalətli dəyərini müəyyən etmək mümkün olmadığı hallarda əldə edilmiş qeyri-maddi aktivin dəyəri təhvil verilmiş aktivin (aktivlərin) balans dəyəri ilə qiymətləndirilir.

11.24. Mübadilə nəticəsində əldə edilmiş qeyri-maddi aktivlərlə əlaqədar aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

11.24.1. mübadilə nəticəsində əldə edilmiş qeyri-maddi aktivlərin mühasibat uçotunda əks etdirilməsi üçün 103 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 431, 432, 433, 435, 531, 532, 535, 536, 538 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

11.24.2. mübadilə nəticəsində əldə edilmiş qeyri-maddi aktivlərlə əlaqədar əlavə dəyər vergisinin hesablanması üzrə 241-1 №li subhesabın debeti və 431, 432, 433, 435, 531, 532, 535, 536, 538 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

11.24.3. mübadilə nəticəsində əldə edilmiş qeyri-maddi aktivlər üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə;

11.24.4. mübadilə edilmiş aktivlər üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilməyən hallarda 103 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə;

11.24.5. əldə edilmiş qeyri-maddi aktivlərin mübadiləsi məqsədi ilə təqdim edilən aktivlərin dəyərinə 171, 172, 174, 175, 177, 211, 212, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 601, 611 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

11.24.6. əldə edilmiş qeyri-maddi aktivlərin mübadiləsi məqsədi ilə təqdim edilən aktivlərə görə hesablanılmış əlavə dəyər vergisinə 171, 172, 174, 175, 177, 211, 212, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

11.24.7. mübadilə nəticəsində əldə edilmiş qeyri-maddi aktivlər üzrə yaranmış kreditor borc məbləğləri mübadilə məqsədi ilə təqdim edilmiş aktivlərin dəyərinə görə yaranan debitor borc məbləğləri ilə əvəzləşdirildikdə 431, 432, 433, 435, 531, 532, 535, 536, 538 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 171, 172, 174, 175, 177, 211, 212, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

11.25. Mübadilə üçün verilmiş aktivlər üzrə yığılmış amortizasiya məbləği olduğu hallarda həmin amortizasiya məbləği mübadilə üçün verilmiş aktivin ilkin dəyərindən çıxılır.

11.26. Mühasibat uçotu subyektinin sərbəst yaradılmış qeyri-maddi aktivlərinin tanınma meyarlarına cavab verdiklərini qiymətləndirmək məqsədi ilə mühasibat uçotu subyekti aktivin yaradılmasını tədqiqat və təcrübə-konstruktor işləri mərhələlərinə bölür. Əgər mühasibat uçotu subyekti qeyri-maddi aktivi yaratmaq üçün daxili layihənin tədqiqat mərhələsini təcrübə-konstruktor işləri mərhələsindən fərqləndirə bilmirsə, bu zaman mühasibat uçotu subyekti bu layihə üzrə məsrəfləri yalnız tədqiqat mərhələsi zamanı yaranmış məsrəflər kimi uçota alır.

11.27. Tədqiqat mərhələsi üzrə (və ya daxili layihənin tədqiqat mərhələsindən) qeyri-maddi aktiv yaranmır. Bu zaman tədqiqat mərhələsi üzrə məsrəflər (və yaxud daxili layihənin tədqiqat mərhələsi zamanı yaranmış məsrəflər) yarandığı andan etibarən hesabat dövrünün xərcləri kimi uçotda əks etdirilir. Belə ki, 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 102, 112, 201, 204, 207, 241-1, 244, 432, 435, 521, 522, 523, 531, 532, 533, 538 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

11.28. Təcrübə-konstruktor işləri zamanı yaranmış qeyri-maddi aktivlər (və yaxud daxili layihənin təcrübə-konstruktor işləri mərhələsi çərçivəsində yaranmış qeyri-maddi aktivlər) üzrə məsrəflər qeyri-maddi aktivlərin kapitallaşdırılması kimi uçotda əks etdirilir. Bu zaman 103 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 102, 112, 201, 204, 207, 241-1, 244, 431, 432, 435, 521, 522, 523, 531, 532, 533, 538 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

11.29. Əldə edilmiş qeyri-maddi aktivlər istifadəyə verildikdə 101 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 103 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

11.30. Qeyri-maddi aktivlər əvəzsiz olaraq alındıqda 101 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində göstərilir. Qeyri-maddi aktivlər satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlərə keçirildikdə 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 101 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Eyni zamanda 102 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti ilə müxabirləşir. Satış məqsədi ilə saxlanılan qeyri-maddi aktivlərin satılması və ya əvəzsiz verilməsi ilə bağlı xərclər 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində uçota alınır. Satılmış qeyri-maddi aktivlər üçün hesablanmış gəlirlər 211, 212, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində uçota alınır. Həmin gəlirlər üzrə 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Satılmış, əvəzsiz verilmiş və silinmiş qeyri-maddi aktivlər üzrə hesablanmış xərclər 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı aparılır.

11.31. Aktiv kimi tanındıqdan sonra qeyri-maddi aktivlər üzrə mühasibat uçotu subyekti tərəfindən uçota alınmış qeyri-maddi aktivlər üzrə amortizasiya hesablanılır və hər bir hesabat dövrünün sonunda onların qiymətdən düşə biləcək hər hansı göstəricisinin olub-olmaması qiymətləndirilir. Əgər belə göstərici mövcuddursa, qiymətdəndüşmə zərərləri hesablanılır. Bu zaman qeyri-maddi aktivlər üzrə hesablanmış amortizasiya məbləğləri 202, 203, 711, 721, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 102 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Yığılmış qiymətdəndüşmə zərərinə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 102 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışları verilir. Hesablanmış amortizasiya məsrəfləri xərcə aid edildikdə 701 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 202, 203 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində, hazır məhsulun maya dəyərinə aid edildikdə isə 204 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 202, 203 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Hesablanmış amortizasiya və qiymətdəndüşmə zərərləri üzrə xərclərə 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 701, 711, 721, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

11.32. Qeyri-maddi aktivlər faydalı istifadə müddətinə əsasən müəyyən və ya qeyri-müəyyən faydalı istifadə müddətinə malik olurlar.

11.33. Müəyyən faydalı istifadə müddətinə malik olan qeyri-maddi aktivlərin amortizasiya olunan dəyəri onun faydalı istifadə müddəti üzrə müntəzəm bölüşdürülür. Bu zaman faydalı istifadə müddətinə uyğun olaraq 103, 113, 202, 203, 331, 342, 343, 711, 721, 731 №li hesablarının müvafiq subhesablarının debeti və 102 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

11.34. Qeyri-maddi aktivin faydalı istifadə müddəti etibarlı şəkildə qiymətləndirilə bilmirsə, on illik müddəti keçməmək şərtilə, rəhbərlik tərəfindən ən düzgün qiymətləndirməyə əsasən müəyyən olunmaqla amortizasiya hesablanılır. Bu zaman müəyyən olunmuş istifadə müddətinə uyğun olaraq 103, 113, 202, 203, 331, 342, 343, 711, 721, 731 №li hesablarının müvafiq subhesablarının debeti və 102 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

11.35. Qeyri-maddi aktiv qiymətdən düşdükdə, qiymətdəndüşmə məbləğinə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 102 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

11.36. Qeyri-maddi aktivlər maliyyə icarəsinə verildikdə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

11.36.1. maliyyə icarəsinə verilmiş aktivin ilkin dəyərinə 174, 214 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 101 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

11.36.2. maliyyə icarəsinə verilmiş aktivə hesablanmış amortizasiya məbləğinə, habelə qiymətdəndüşmə zərərinə 102 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 174, 214 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

11.37. Qeyri-maddi aktivin xaricolması (silinməsi, satılması və əvəzsiz verilməsi) zamanı və ya onun istifadəsindən, habelə xaricolmasından hər hansı gələcək iqtisadi səmərənin daxil olması gözlənilmədikdə həmin aktivin tanınması dayandırılır. Bu zaman yaranan gəlirlər, yaxud zərərlər xaricolmadan yaranan xalis daxilolmalar (əgər mövcuddursa) ilə aktivin balans dəyəri arasındakı fərq kimi müəyyən edilir və Məcmu mənfəət və zərər haqqında hesabatda təqdim olunur. Qeyri-maddi aktivin xaricolması zamanı 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 101 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, həmçinin 102 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Silinmiş, satılmış və əvəzsiz verilmiş qeyri-maddi aktivlər üzrə zərər 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

11.38. Mühasibat uçotu subyektinin qeyri-maddi aktivlərinin əskik gəlməsi zamanı əskikgəlmələr səbəbləri və təqsirkar şəxslər müəyyənləşdirilməklə onların məbləğləri (əskikgəlmələr müəyyən edildiyi vaxtda bazar qiymətləri ilə) təqsirkar şəxslərin hesabına aid edilməklə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

11.38.1. bazar qiyməti məbləğinə 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

11.38.2. həmin qeyri-maddi aktivlərin bazar qiyməti məbləğinə görə hesablanılmış əlavə dəyər vergisinə 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

11.38.3. qeyri-maddi aktivlərin ilkin dəyərinə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 101, 103 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə, onların yığılmış amortizasiya məbləğləri və qiymətdəndüşmə zərərləri mövcud olduqda 102 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

11.38.4. qeyri-maddi aktivlərin balans dəyəri bazar qiymətindən yuxarı olduqda, balans dəyəri ilə bazar qiyməti arasındakı fərq məbləğinə görə hesablanmış əlavə dəyər vergisinə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

11.39. Mühasibat uçotu subyektinin qeyri-maddi aktivlərinin əskik gəlməsi zamanı müvafiq təqsirkar şəxslərin müəyyən edilməsi mümkün olmayan hallarda, bu əskikgəlmələr mühasibat uçotu subyektinin xərcinə aid edilməklə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 101, 103 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Həmin qeyri-maddi aktivlərin yığılmış amortizasiya məbləğləri və qiymətdəndüşmə zərərləri mövcud olduqda 102 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

11.40. Əskik gəlmiş qeyri-maddi aktivlərin balans dəyəri üzrə həmin aktivlərin əldə edilməsi zamanı hesablanmış əlavə dəyər vergisi məbləğinə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

11.40.1. əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilməyən hallarda 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə;

11.40.2. əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilən hallarda 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

11.41. Mühasibat uçotu subyektinin qeyri-maddi aktivləri üzrə artıqgəlmələr istismarda olduğu yerdə maddi məsul şəxsin hesabına mədaxil edilir və onların məbləğləri mühasibat uçotu subyektinin gəlirinə aid edilməklə 101, 103 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

11.42. Qeyri-maddi aktivlər maliyyə icarəsi ilə əldə edildikdə onun ədalətli dəyərinə bərabər olan məbləği, yaxud, əgər bu məbləğ aşağıdırsa, minimal icarə ödənişlərinin hər birinin icarə şərtlərinin qəbul edilməsi tarixində müəyyən edilmiş diskontlaşdırılmış dəyəri 101 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 406, 535 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində, bu aktivlərlə bağlı hər hansı dolayı xərclər 101 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 435, 445, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

11.43. Qeyri-maddi aktivlər tanındıqdan sonra ona əlavə edilməsi, müəyyən hissəsinin dəyişdirilməsi və ya onun lazımi işlək vəziyyətə gətirilməsi ilə bağlı xidmətlərə görə yaranan məsrəflər üzrə aşağıdakı mühasibat yzılışları verilir:

11.43.1. məsrəflərin dəyərinə 103 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 302, 431, 432, 435, 521, 523, 531, 532, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

11.43.2. həmin məsrəflərlə əlaqədar əlavə dəyər vergisinin hesablanması üzrə 241-1 №li subhesabın debeti və 431, 432, 435, 531, 532, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

11.43.3. bu məsrəflər üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə;

11.43.4. əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilməyən hallarda 103 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə.

11.44. Səhmlərin buraxılması ilə mühasibat uçotu subyekti tərəfindən qeyri-maddi aktivlərin əldə edilməsinə (nizamnamə kapitalı kimi qeyri-maddi aktivlərin pay kimi qoyulmasına) aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir.

11.44.1. səhmlərin buraxılmasına 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 301 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

11.44.2. qeyri-maddi aktivlərin əldə edilməsinə 101, 103 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

 

12. Torpaq, tikili və avadanlıqların uçotu

 

12.1. Torpaq, tikili və avadanlıqların uçotu Hesablar Planının 11-ci maddəsində əks etdirilir. Bu maddədə istifadə müddəti bir ildən artıq olan və istehsalda və ya mal-materialların çatdırılmasında, xidmətlərin göstərilməsində, habelə inzibati məqsədlər üçün istifadə edilməsi və digər tərəflərə icarəyə verilməsi üçün nəzərdə tutulan maddi aktivlərlə bağlı ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim olunur. Torpaq, tikili və avadanlıqların tanınma meyarına cavab verən aktivlər ilkin olaraq ilkin dəyəri ilə uçota alınır. Bu maddə aşağıdakı hesablardan ibarətdir:

12.1.1. 111 №li “Torpaq, tikili və avadanlıqların dəyəri”;

12.1.2. 112 №li “Torpaq, tikili və avadanlıqlar yığılmış amortizasiya və qiymətdəndüşmə zərərləri”;

12.1.3. 113 №li “Torpaq, tikili və avadanlıqlarla bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması”.

12.2. 111 №li “Torpaq, tikili və avadanlıqların dəyəri” hesabında mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyətinin həyata keçirilməsi üzrə istifadə edilən torpaq, tikili və avadanlıqların hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Torpaq, tikili və avadanlıqlar ilkin olaraq ilkin dəyəri əsasında qiymətləndirilir.

12.3. 111 №li “Torpaq, tikili və avadanlıqların dəyəri” hesabına aşağıdakı subhesablar açılır:

12.3.1. 111-1 “Torpağın dəyəri”;

12.3.2. 111-2 “Tikililərin dəyəri”;

12.3.3. 111-3 “Maşın və avadanlıqların dəyəri”;

12.3.4. 111-4 “Nəqliyyat vasitələrinin dəyəri”;

12.3.5. 111-5 “Digər torpaq, tikili və avadanlıqların dəyəri”.

12.4. 111-1 “Torpağın dəyəri” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin mülkiyyətində olan torpaq sahələrinin dəyəri əks etdirilir.

12.5. 111-2 “Tikililərin dəyəri” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin mülkiyyətində olan tikililərin (binalar və onların struktur komponentləri, qurğular (tikililər) və onların struktur komponentləri, ötürücü qurğular və onların struktur komponentlərinin) dəyəri əks etdirilir.

12.6. 111-3 “Maşın və avadanlıqların dəyəri” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin sahib olduğu, habelə istehsal və xidmət prosesində iştirak edən bütün növ maşın və avadanlıqlarının dəyəri əks etdirilir.

12.7. 111-4 “Nəqliyyat vasitələrinin dəyəri” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyətinin həyata keçirilməsi ilə əlaqədar əldə edilmiş hava nəqliyyatı vasitələrinin, dəmiryol nəqliyyatı vasitələrinin, su nəqliyyatı vasitələrinin, xidmət nəqliyyatlarının, istehsalat nəqliyyatlarının, avtomobil nəqliyyatlarının və idman nəqliyyatlarının dəyəri uçota alınır.

12.8. 111-5 “Digər torpaq, tikili və avadanlıqlarının dəyəri” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin sahib olduğu, habelə istehsal və xidmət prosesində iştirak edən digər torpaq, tikili və avadanlıqların dəyəri əks etdirilir.

12.9. 112 №li “Torpaq, tikili və avadanlıqlar üzrə yığılmış amortizasiya və qiymətdəndüşmə zərərləri” hesabında mühasibat uçotu subyektinin mülkiyyətində olan torpaq, tikili və avadanlıqlar üzrə amortizasiya məbləğlərinin və qiymətdən düşmə zərərlərinin hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatların uçotu aparılır.

12.10. 112 №li “Torpaq, tikili və avadanlıqlar üzrə yığılmış amortizasiya və qiymətdəndüşmə zərərləri” hesabına aşağıdakı subhesablar açılır:

12.10.1. 112-1 №li “Torpaq, tikili və avadanlıqlar üzrə yığılmış amortizasiya”;

12.10.1.1. 112-1-1 №li “Torpaq üzrə yığılmış amortizasiya”;

12.10.1.2. 112-1-2 №li “Tikililər üzrə yığılmış amortizasiya”;

12.10.1.3. 112-1-3 №li “Maşın və avadanlıqlar üzrə yığılmış amortizasiya”;

12.10.1.4. 112-1-4 №li “Nəqliyyat vasitələri üzrə yığılmış amortizasiya”;

12.10.1.5. 112-1-5 №li “Digər torpaq, tikili və avadanlıqlar üzrə yığılmış amortizasiya”;

12.10.2. 112-2 №li “Torpaq, tikili və avadanlıqlar üzrə qiymətdəndüşmə zərərləri”;

12.10.2.1. 112-2-1 №li “Torpaq üzrə qiymətdəndüşmə zərərləri”;

12.10.2.2. 112-2-2 №li “Tikililər üzrə qiymətdəndüşmə zərərləri”;

12.10.2.3. 112-2-3 №li “Maşın və avadanlıqlar üzrə qiymətdəndüşmə zərərləri”;

12.10.2.4. 112-2-4 №li “Nəqliyyat vasitələri üzrə qiymətdəndüşmə zərərləri”;

12.10.2.5. 112-2-5 №li “Digər torpaq, tikili və avadanlıqlar üzrə qiymətdəndüşmə zərərləri”.

12.11. 113 №li “Torpaq, tikili və avadanlıqlarla bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması” hesabında torpaq, tikili və avadanlıqlar üzrə kapitallaşdırılmış məsrəflərin hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatların uçotu aparılır.

12.12. 113 №li “Torpaq, tikili və avadanlıqlarla bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması” hesabı üzrə aşağıdakı subhesablar açılır:

12.12.1. 113-1 №li “Təyinatı üzrə istismar edilməsi üçün əlavə məsrəflər tələb edən torpaq, tikili və avadanlıqlar”;

12.12.2. 113-2 №li “Təyinatı üzrə istismara hazır olan torpaq, tikili və avadanlıqlar”;

12.12.3. 113-3 №li “Tikilməkdə (istehsalatda) olan torpaq, tikili və avadanlıqlar”.

12.13. Torpaq, tikili və avadanlıqların ilkin dəyəri onun alış qiymətindən satış endirimləri çıxıldıqdan sonra gömrük idxal rüsumları və alışla bağlı bərpa edilməyən (əvəzləşdirilməyən) vergilər də daxil оlmaqla, ümumi sərf edilən məsrəflərdən, aktivdən mühasibat uçotu subyektinin rəhbərliyi tərəfindən müəyyən edilmiş tərzdə istifadə edilməsi üçün onun lazımi istismar yerinə və vəziyyətə gətirilməsinə çəkilən bütün birbaşa məsrəflərdən, obyektin alınması zamanı və ya onun ehtiyatlar yaratmaq məqsədi ilə deyil, digər məqsədlər üçün müəyyən müddət ərzində istifadə edilməsi nəticəsində demontajı və ləğvi, habelə onun yerləşdiyi sahənin bərpası kimi işlərin görülməsi üzrə mühasibat uçotu subyektinin öz üzərinə götürdüyü öhdəlik ilə əlaqədar çəkiləcək məsrəflərin ilkin smeta həcmindən ibarətdir.

12.14. Torpaq, tikili və avadanlıqlar alış nəticəsində və ya podrat üsulu ilə əldə edildikdə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

12.14.1. Torpaq, tikili və avadanlıqların dəyərinə 113 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 244, 431, 432, 433, 435, 521, 523, 531, 532, 536, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

12.14.2. əldə edilmiş torpaq, tikili və avadanlıqlarla əlaqədar əlavə dəyər vergisinin hesablanması üzrə 241-1 №li subhesabın debeti və 244, 431, 432, 433, 435, 531, 532, 536, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

12.14.3. əldə edilmiş torpaq, tikili və avadanlıqlar üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə;

12.14.4. həmin aktivlər üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilməyən hallarda 113 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə.

12.15. Torpaq, tikili və avadanlıqlar üzrə birbaşa məsrəflərə aşağıdakılar aiddir:

12.15.1. bilavasitə torpaq, tikili və avadanlıq obyektlərinin əldə olunması və inşa edilməsi üzrə işçilərin mükafatlandırılması;

12.15.2. ərazinin hazırlanması üzrə məsrəflər;

12.15.3. çatdırılma və boşaldılma məsrəfləri;

12.15.4. inşa edilmə və montaj məsrəfləri;

12.15.5. yerləşdiyi əraziyə və istismara hazır vəziyyətə gətirilməsi zamanı istehsal olunan hər hansı obyektlərin satışından əldə olunan xalis mədaxilin çıxılması şərti ilə, bu obyektin düzgün işləyib-işləməməsini yoxlamaq məqsədi ilə sınaq əməliyyatları üzrə məsrəflər;

12.15.6. peşəkar xidmətlərə görə mükafatlar və bu kimi digər məsrəflər.

12.16. Torpaq, tikili və avadanlıqlar hökumət subsidiyaları hesabına əvəzsiz və ya nominal ödənişlə alındıqda mühasibat uçotu subyekti həmin torpaq, tikili və avadanlıqları ilk olaraq ədalətli dəyərlə tanımaq seçiminə malikdir. Əgər mühasibat uçotu subyekti həmin aktivi ilk olaraq ədalətli dəyərlə tanımazsa, bu halda mühasibat uçotu subyekti aktivi nominal dəyəri və aktivin nəzərdə tutulan istifadəyə hazır vəziyyətə gətirilməsi üçün çəkilən bilavasitə aidiyyəti xərclər məbləğində tanıyır.

12.17. Bir və ya bir neçə adda torpaq, tikili və avadanlıqlar qeyri-monetar aktivin və ya aktivlərin və ya monetar və qeyri-monetar aktivlərdən ibarət olan aktivlərin mübadiləsi hesabına alındıqda, aşağıdakı hallar istisna olmaqla belə torpaq, tikili və avadanlıqların ilkin dəyəri ədalətli dəyərlə qiymətləndirilir:

12.17.1. mübadilə əməliyyatı kommersiya məzmunlu olmadıqda;

12.17.2. alınmış (və ya verilmiş) aktivin və ya aktivlərin ədalətli dəyərinin etibarlı əsasda müəyyənləşdirilməsi mümkün olmadıqda.

12.18. Mübadilə nəticəsində əldə edilmiş torpaq, tikili və avadanlığın ədalətli dəyərini müəyyən etmək mümkün olmadığı hallarda, onun dəyəri təhvil verilmiş aktivin (aktivlərin) ədalətli dəyəri ilə qiymətləndirilir. Təhvil verilmiş aktivin (aktivlərin) ədalətli dəyərini müəyyən etmək mümkün olmadığı hallarda əldə edilmiş torpaq, tikili və avadanlığın dəyəri təhvil verilmiş aktivin (aktivlərin) balans dəyəri ilə qiymətləndirilir.

12.19. Mübadilə nəticəsində əldə edilmiş torpaq, tikili və avadanlıqlarla əlaqədar aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

12.19.1. mübadilə nəticəsində əldə edilmiş torpaq, tikili və avadanlıqların mühasibat uçotunda əks etdirilməsi üçün 113 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 431, 432, 433, 531, 532, 535, 536 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

12.19.2. mübadilə nəticəsində əldə edilmiş torpaq, tikili və avadanlıqlarla əlaqədar əlavə dəyər vergisinin hesablanması üzrə 241-1 №li subhesabın debeti və 431, 432, 433, 531, 532, 535, 536 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

12.19.3. mübadilə nəticəsində əldə edilmiş torpaq, tikili və avadanlıqlar üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə;

12.19.4. mübadilə edilmiş aktivlər üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilməyən hallarda 113 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə;

12.19.5. mübadilə nəticəsində əldə edilmiş torpaq, tikili və avadanlıqlar üzrə digər məsrəflər yarandıqda 113 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 435, 521, 523, 538, 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

12.19.6. əldə edilmiş torpaq, tikili və avadanlıqların mübadiləsi məqsədi ilə təqdim edilən aktivlərin dəyərinə 171, 172, 174, 175, 177, 211, 212, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 601, 611 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

12.19.7. əldə edilmiş torpaq, tikili və avadanlıqların mübadiləsi məqsədi ilə təqdim edilən aktivlərə görə hesablanılmış əlavə dəyər vergisinə 171, 172, 174, 175, 177, 211, 212, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

12.19.8. mübadilə nəticəsində əldə edilmiş torpaq, tikili və avadanlıqlar üzrə yaranmış kreditor borc məbləğləri mübadilə məqsədi ilə təqdim edilmiş aktivlərin dəyərinə görə yaranan debitor borc məbləğləri ilə əvəzləşdirildikdə 431, 432, 433, 531, 532, 535, 536 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 171, 172, 174, 175, 177, 211, 212, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

12.20. Mübadilə üçün verilmiş aktivlər üzrə yığılmış amortizasiya məbləği və qiymətdən düşmə zərərləri olduğu hallarda həmin məbləğlər mübadilə üçün verilmiş aktivin ilkin dəyərindən çıxılır.

12.21. Torpaq, tikili və avadanlıqların təsərrüfat üsulu ilə yaradılması zamanı 113 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 102, 112, 201, 204, 205, 207, 241-1, 244, 521, 522, 523, 533 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışları verilir.

12.22. Əldə edilmiş avadanlıqlar istifadəyə verildikdə 111 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 113 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

12.23. Torpaq, tikili və avadanlıqlar maliyyə icarəsi ilə əldə edildikdə onun ədalətli dəyərinə bərabər olan məbləği, yaxud, əgər bu məbləğ aşağıdırsa, minimal icarə ödənişlərinin hər birinin icarə şərtlərinin qəbul edilməsi tarixində müəyyən edilmiş diskontlaşdırılmış dəyəri 111 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 406, 535 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində, bu aktivlərlə bağlı hər hansı dolayı xərclər 111 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 435, 445, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

12.24. Torpaq, tikili və avadanlıqlardan müəyyən müddət ərzində istifadə edilməsi nəticəsində onların demontajı və ləğvi, habelə onun yerləşdiyi sahənin bərpası kimi işlərin görülməsi üzrə mühasibat uçotu subyektinin öz üzərinə götürdüyü öhdəlik ilə əlaqədar çəkiləcək məsrəflərin ilkin smeta həcminə 113 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 413, 445, 513, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

12.25. Torpaq, tikili və avadanlıqlar əvəzsiz olaraq alındıqda 111, 113 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində göstərilir.

12.26. Torpaq, tikili və avadanlıqların tanınmasının dayandırılması zamanı aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

12.26.1. satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlərə keçirildikdə 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 111 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, eyni zamanda 112 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

12.26.2. tam amortizasiya olunmuş torpaq, tikili və avadanlıqların silinməsi zamanı 112 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 111 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

12.26.3. tam amortizasiya olunmamış torpaq, tikili və avadanlıqların silinməsi zamanı 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 111 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, eyni zamanda 112 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

12.27. Satış məqsədi ilə saxlanılan torpaq, tikili və avadanlıqların satılması və ya əvəzsiz verilməsi ilə bağlı xərclər 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində uçota alınır. Satılmış torpaq, tikili və avadanlıqlar üçün hesablanmış gəlirlər 171, 172, 177, 211, 212, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində uçota alınır. Təqdim edilmiş aktivlərə görə hesablanılmış əlavə dəyər vergisinə 171, 172, 177, 211, 212, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

12.28. Satılmış və ya əvəzsiz əldə edilmiş torpaq, tikili və avadanlıqlara görə gəlirlər 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Satılmış, əvəzsiz verilmiş və silinmiş torpaq, tikili və avadanlıqlar üzrə hesablanmış xərclər 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

12.29. Aktiv kimi tanındıqdan sonra torpaq, tikili və avadanlıqlar üzrə mühasibat uçotu subyekti tərəfindən ilkin dəyər modeli tətbiq edildikdə, ilkin dəyərlə uçota alınmış torpaq, tikili və avadanlıqlar üzrə amortizasiya hesablanılır və hər bir hesabat dövrünün sonunda onların qiymətdən düşə biləcək hər hansı göstəricisinin olub-olmaması qiymətləndirilir. Əgər belə göstərici mövcuddursa, qiymətdəndüşmə zərərləri hesablanılır. Bu zaman torpaq, tikili və avadalıqlar üzrə hesablanmış amortizasiya məbləğləri 202, 203, 711, 721, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 112 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Yığılmış qiymətdəndüşmə zərərinə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 112 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışları verilir. Hesablanmış amortizasiya məsrəfləri xərcə aid edildikdə 701 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 202, 203 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində, hazır məhsulun maya dəyərinə aid edildikdə isə 204 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 202, 203 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Hesablanmış amortizasiya və qiymətdəndüşmə zərərləri üzrə xərclərə 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 701, 711, 721, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

12.30. Aktiv kimi tanındıqdan sonra torpaq, tikili və avadanlıqlar üzrə mühasibat uçotu subyekti tərəfindən yenidən qiymətləndirmə modeli tətbiq edildikdə onlar ədalətli dəyəri olan yenidən qiymətləndirmə dəyəri ilə uçotda əks etdirilirlər. Bu zaman hesabat dövrünün sonuna torpaq, tikili və avadanlıqların balans dəyərinin onların ədalətli dəyərindən kəskin fərqlənməməsi üçün kifayət qədər müntəzəm şəkildə bu aktivlər üzrə yenidən qiymətləndirmə həyata keçirilir. Torpaq, tikili və avadanlıqların yenidən qiymətləndirilməsi nəticəsində onların balans dəyəri ya artır, ya da azalır.

12.31. Yenidən qiymətləndirmə nəticəsində aktivin balans dəyəri artarsa, o zaman bu artım yenidən qiymətləndirmə artımı başlığı altında birbaşa olaraq kapital ehtiyatlarında yenidən qiymətləndirmə üzrə ehtiyat kimi uçota alınır. Bu zaman torpaq, tikili və avadanlıq obyektinin balans dəyəri onun yenidən qiymətləndirmə dəyərinə çatdırılmalıdır. Yenidən qiymətləndirmə tarixinə aktiv aşağıdakı üsullardan biri ilə uçota alınır:

12.31.1. yığılmış amortizasiyanın sıfıra bərabər edilməsi üsulu;

12.31.2. aktivin ilkin dəyərinin və yığılmış amortizasiya məbləğinin proporsional şəkildə düzəldilməsi üsulu.

12.32. Yığılmış amortizasiyanın sıfıra bərabər edilməsi üsulunun tətbiqi zamanı aşağıdakı müxabirləşmələr verilir:

12.323.1. yığılmış amortizasiyanın aktivin ilkin dəyəri ilə müxabirləşərək sıfıra bərabər edilməsi məqsədi ilə 112 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 111 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

12.32.2. yenidən qiymətləndirmə nəticəsində aktivin balans dəyərinin artımına 111 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 331 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

12.33. Aktivin ilkin dəyərinin və yığılmış amortizasiya məbləğinin proporsional şəkildə düzəldilməsi üsulunun tətbiqi zamanı onun ilkin dəyəri xalis balans dəyərinin yenidən qiymətləndirilməsinə uyğun şəkildə dəyişdirilir. İlkin dəyər bazar qiymətinə istinadən və ya xalis balans dəyərinin dəyişikliyi qədər proporsional şəkildə düzəldilir. Yenidən qiymətləndirmə tarixinə yığılmış amortizasiya elə şəkildə düzəldilməlidir ki, o bütün yığılmış qiymətdən düşmə zərərlərini nəzərə almaqla ilkin dəyərlə xalis balans dəyəri arasında fərqə bərabər olsun. Bu halda aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

12.33.1. yenidən qiymətləndirmə nəticəsində aktivin balans dəyərinin artımına 111 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 331 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

12.33.2. yığılmış qiymətdəndüşmə zərərləri nəzərə alınmaqla, yığılmış amortizasiya üzrə düzəlişə 111 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 112 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

12.34. Yenidən qiymətləndirilmə nəticəsində torpaq, tikili və avadanlıqların balans dəyəri azaldıqda, azalma məbləğinə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 112 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Bu zaman 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

12.35. Əvvəlki yenidən qiymətləndirmələr nəticəsində yaranmış artımlar kapital ehtiyatlarında əks etdirilmişdirsə, sonrakı qiymətdəndüşmə zərərləri həmin artım məbləği qədər kapital ehtiyatının azalmasına aid edilir, qalan məbləğ isə mənfəət və zərərə aid edilir. Bu zaman aşağıdakı müxabirləşmələr verilir:

12.35.1. keçmiş illərin artımları həddində məbləğə 331 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 111 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

12.35.2. qalan məbləğə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 112 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

12.36. Əvvəlki yenidən qiymətləndirmələr nəticəsində yaranmış qiymətdəndüşmə zərərləri Məcmu mənfəət və zərər haqqında hesabatda əks etdirilmişdirsə, sonrakı artımlar Məcmu mənfəət və zərər haqqında hesabatda bu qiymətdəndüşmə zərərləri qədər sair əməliyyat gəlirlərinə, keçmiş illərin qiymətdəndüşmə zərərlərindən artıq olan məbləğ isə yenidən qiymətləndirmə üzrə ehtiyat hesabına aid edilir. Bu zaman aşağıdakı kimi müxabirləşmələr verilir:

12.36.1. əvvəlki dövr üzrə yenidən qiymətləndirmə nəticəsində yaranmış qiymətdəndüşmə zərəri həddində məbləğə 112 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

12.36.2. keçmiş illərin qiymətdəndüşmə zərərlərindən artıq olan məbləğə 111 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 331 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə və ya 112 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 331 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

12.36.3. yığılmış amortizasiya məbləğinin sıfırlaşdırılması üçün isə 112 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 111 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

12.37. Torpaq, tikili və avadanlıqlar obyektinin tanınmasının dayandırılması zamanı həmin obyektlə bağlı yenidən qiymətləndirmə üzrə kapital ehtiyatları, bölüşdürülməmiş mənfəətə aid edilə bilər. Bu zaman 331 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 343 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

12.38. Torpaq, tikili və avadanlıqlar üzrə yenidən qiymətləndirmələr nəticəsində kapital ehtiyatlarında əks etdirilmiş artımın bir hissəsi müəssisə tərəfindən aktivin istifadə olunması zamanı bölüşdürülməmiş mənfəətə köçürülə bilər. Belə olan halda, bölüşdürülməmiş mənfəətə köçürülmüş artımın məbləği aktivin yenidən qiymətləndirilmiş balans dəyəri əsasında hesablanmış amortizasiyası ilə aktivin ilkin dəyəri əsasında tanınan amortizasiyası arasındakı fərqi təşkil edir. Bu zaman 331 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 341 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

12.39. Torpaq, tikili və avadanlıqların amortizasiya olunan dəyəri onun istifadə müddəti üzrə sistematik bölüşdürülür. Torpaq, tikili və avadanlıqlar üzrə tətbiq edilən amortizasiya metodu müəssisə tərəfindən aktivdən gözlənilən gələcək iqtisadi səmərənin istehlak sxemini əks etdirməlidir. Aktivin amortizasiya edilmiş dəyərinin onun faydalı istismar müddəti üzrə ardıcıl olaraq bölüşdürülməsi üçün müxtəlif amortizasiya metodlarından istifadə edilə bilər. Belə metodlara düz xətt metodu, azalan qalıq metodu və istehsal vahidi metodu aiddir. Düz xətt metodu, aktivin son qalıq dəyərinin dəyişmədiyi təqdirdə, onun faydalı istismar dövrü ərzində daimi ayırmaların həyata keçirilməsi ilə nəticələnir. Azalan qalıq metodu aktivin faydalı istismar dövrü ərzində ayırmaların azalması ilə nəticələnir. İstehsal vahidi metodu isə aktivin istehsal gücü və ya ehtimal olunan istifadəsinə əsaslanan ayırmalar ilə nəticələnir. Mühasibat uçotu subyekti aktivlə bağlı gələcək iqtisadi səmərənin istifadəsi üzrə ehtimal olunan istehlak sxemini daha dəqiq əks etdirən metodu seçir. Bu metod, gələcək iqtisadi səmərələrin istifadəsi üzrə ehtimal olunan istehlak sxemi dəyişməyənə qədər dövrdən dövrə müntəzəm olaraq tətbiq edilir. Daş karxanası və zibilin tökülməsi üçün ayrılmış torpaq sahələri kimi bəzi istisnalardan başqa torpaq sahələri məhdud olmayan faydalı istifadə müddətinə malikdirlər və bu səbəbdən də amortizasiya olunmurlar. Hər dövr üzrə amortizasiya məsrəfləri aşağıdakı kimi uçotda əks etdirilir:

12.39.1. digər aktivin balans dəyərinə daxil edilmədiyi hallarda Məcmu mənfəət və zərər haqqında hesabatda tanınır. Bu zaman 202, 203, 711, 721, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 112 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində;

12.39.2. aktivdə ifadə olunmuş gələcək iqtisadi səmərələr digər aktivin istehsalına yönəlmiş olduqda, amortizasiya məsrəfləri digər aktivin dəyərinin bir hissəsini təşkil edir və onun balans dəyərinə əlavə olunur. Bu zaman 103, 113, 202, 203 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 112 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində.

12.40. Torpaq, tikili və avadanlıqlar üzrə tətbiq edilən amortizasiya metodu ən azından hər maliyyə ilinin sonunda yenidən nəzərdən keçirilməlidir. Əgər aktivdə təcəssüm olunmuş gələcək iqtisadi səmərənin gözlənilən istehlak sxemində əhəmiyyətli dəyişikliklər baş verərsə, tətbiq edilən amortizasiya metodu həmin dəyişiklikləri əks etdirmək üçün dəyişdirilməlidir. Torpaq, tikili və avadanlıqların amortizasiyası üzrə uçot qiymətləndirmələrində aparılan dəyişikliklərlə əlaqədar olaraq əvvəlki dövrlərə düzəliş edilmir.

12.41. Torpaq, tikili və avadanlıqlar maliyyə icarəsinə verildikdə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

12.41.1. maliyyə icarəsinə verilmiş aktivin ilkin dəyərinə 174, 214 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 111 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

12.41.2. maliyyə icarəsinə verilmiş aktivə hesablanmış amortizasiya məbləğinə, habelə qiymətdəndüşmə zərərinə 112 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 174, 214 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

12.42. Torpaq, tikili və avadanlıqların qiymətdən düşməsi, itirilməsi və ya qaytarılmasından imtina olunması hallarında həmin torpaq, tikili və avadanlıqlar üzrə üçuncü tərəflərdən alınan kompensasiyalar onların daxil olması ehtimalı yarandıqda, Məcmu mənfəət və zərər haqqında hesabata daxil edilir. Bu zaman 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-9 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

12.43. Mühasibat uçotu subyektinin torpaq, tikili və avadanlıqlarının əskik gəlməsi zamanı əskikgəlmələr səbəbləri və təqsirkar şəxslər müəyyənləşdirilməklə onların məbləğləri (əskikgəlmələr müəyyən edildiyi vaxtda bazar qiymətləri ilə) təqsirkar şəxslərin hesabına aid edilməklə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

12.43.1. bazar qiyməti məbləğinə 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

12.43.2. həmin torpaq, tikili və avadanlıqların bazar qiyməti məbləğinə görə hesablanılmış əlavə dəyər vergisinə 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

12.43.3. torpaq, tiliki və avadanlıqların ilkin dəyərinə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 111, 113 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə, onların yığılmış amortizasiya məbləğləri və qiymətdəndüşmə zərərləri mövcud olduqda 112 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

12.43.4. torpaq, tiliki və avadanlıqların balans dəyəri bazar qiymətindən yuxarı olduqda, balans dəyəri ilə bazar qiyməti arasındakı fərq məbləğinə görə hesablanmış əlavə dəyər vergisinə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

12.44. Mühasibat uçotu subyektinin torpaq, tikili və avadanlıqlarının əskik gəlməsi zamanı müvafiq təqsirkar şəxslərin müəyyən edilməsi mümkün olmayan hallarda, bu əskikgəlmələr mühasibat uçotu subyektinin xərcinə aid edilməklə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 111, 113 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Həmin torpaq, tikili və avadanlıqların yığılmış amortizasiya məbləğləri və qiymətdəndüşmə zərərləri mövcud olduqda 112 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

12.45. Əskik gəlmiş torpaq, tikili və avadanlıqlar üzrə hesablanmış əlavə dəyər vergisi məbləğinə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

12.45.1. əvəzləşdirilməyən hallarda 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə;

12.45.2. əvəzləşdirilən hallarda 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

12.46. Mühasibat uçotu subyektinin torpaq, tikili və avadanlıqları üzrə artıqgəlmələr istismarda olduğu yerdə maddi məsul şəxsin hesabına mədaxil edilir və onların məbləğləri mühasibat uçotu subyektinin gəlirinə aid edilməklə 111, 113 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

12.47. Səhmlərin buraxılması ilə mühasibat uçotu subyekti tərəfindən torpaq, tikili və avadanlıqların əldə edilməsinə (nizamnamə kapitalı kimi torpaq, tikili və avadanlıqların pay kimi qoyulmasına) mühasibat yazılışları verilir:

12.47.1. səhmlərin buraxılmasına 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 301 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

12.47.2. torpaq, tikili və avadanlıqların əldə edilməsinə 111, 113 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

12.48. Torpaq, tikili və avadanlıqların təmirinə çəkilən məsrəflərin uçotu Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin Kollegiyasının 23 sentyabr 2014-cü il tarixli Q-19 nömrəli Qərarı ilə təsdiq edilmiş “Təmir məsrəflərinin mühasibat uçotunda əks etdirilməsinə dair Qaydalar”ın tələblərinə uyğun olaraq aparılır.

 

13. İnvestisiya mülkiyyətinin uçotu

 

13.1. İnvestisiya mülkiyyətinin uçotu Hesablar Planının 12-ci maddəsində əks etdirilir. Bu maddədə icarə ödənişlərinin əldə edilməsi və ya kapitalın artırılması məqsədi ilə və ya hər iki məqsəd üçün saxlanılan (mülkiyyətçi və ya maliyyə icarəsi şərtlərinə əsasən icarəçi tərəfindən) əmlakla (torpaq və ya tikili — ya da tikilinin bir hissəsi — və ya hər ikisi) bağlı ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim olunur. Lakin malların istehsalı və ya təchizatı, yaxud xidmətlərin göstərilməsi üçün istifadə edilən və ya inzibati məqsədlər üçün saxlanılan, habelə mühasibat uçotu subyektinin adi fəaliyyəti zamanı satış məqsədi ilə saxlanılan daşınmaz əmlaklar investisiya mülkiyyəti kimi təsnifləşdirilən daşınmaz əmlaklara aid edilmir. İnvestisiya mülkiyyətinin tanınma meyarına cavab verən aktivlər ilkin olaraq ilkin dəyəri ilə uçota alınır. Bu maddə aşağıdakı hesablardan ibarətdir:

13.1.1. 121 №li “İnvestisiya mülkiyyətinin dəyəri”;

13.1.2. 122 №li “İnvestisiya mülkiyyəti üzrə yığılmış amortizasiya və qiymətdəndüşmə zərərləri”;

13.1.3. 123 №li “İnvestisiya mülkiyyəti ilə bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması”.

13.2. 121 №li “İnvestisiya mülkiyyətinin dəyəri” hesabında mühasibat uçotu subyektinin icarə ödənişlərinin əldə edilməsi və ya kapitalının artırılması məqsədi ilə və ya hər iki məqsəd üçün saxlanılan (mülkiyyətçi və ya maliyyə icarəsi şərtlərinə əsasən icarəçi tərəfindən) əmlaklarının (torpaq və ya tikili — ya da tikilinin bir hissəsi — və ya hər ikisi) hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

13.3. 121 №li “İnvestisiya mülkiyyətinin dəyəri” hesabına aşağıdakı subhesablar açılır:

13.3.1. 121-1 “Torpağın dəyəri”;

13.3.2. 121-2 “Binaların dəyəri”.

13.4. 121-1 “Torpağın dəyəri” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin mülkiyyətində olan və investisiya mülkiyyəti kimi təsnifləşdirilən torpaq sahələrinin dəyəri əks etdirilir.

13.5. 121-2 “Binaların dəyəri” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin mülkiyyətində olan və investisiya mülkiyyəti kimi təsnifləşdirilən binalar və onların struktur komponentlərinin dəyəri əks etdirilir.

13.6. 122 №li “İnvestisiya mülkiyyəti üzrə yığılmış amortizasiya və qiymətdəndüşmə zərərləri” hesabında mühasibat uçotu subyektinin mülkiyyətində olan investisiya mülkiyyəti üzrə amortizasiya məbləğlərinin və qiymətdəndüşmə zərərlərinin hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatların uçotu aparılır.

13.7. 122 №li “İnvestisiya mülkiyyəti üzrə yığılmış amortizasiya və qiymətdəndüşmə zərərləri” hesabına aşağıdakı subhesablar açılır:

13.7.1. 122-1 №li “İnvestisiya mülkiyyəti üzrə yığılmış amortizasiya”;

13.7.1.1. 122-1-1 №li “Binalar üzrə yığılmış amortizasiya”;

13.7.2. 122-2 №li “İnvestisiya mülkiyyəti üzrə qiymətdəndüşmə zərərləri”;

13.7.2.1. 122-2-1 №li “Torpaq üzrə qiymətdəndüşmə zərərləri”;

13.7.2.2. 122-2-2 №li “Binalar üzrə qiymətdəndüşmə zərərləri”.

13.8. 123 №li “İnvestisiya mülkiyyəti ilə bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması” hesabında investisiya mülkiyyəti üzrə kapitallaşdırılmış məsrəflərin hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatların uçotu aparılır.

13.9. 123 №li “İnvestisiya mülkiyyəti ilə bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması” hesabı üzrə aşağıdakı subhesablar açılır:

13.9.1. 123-1 №li “Torpaqla bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması”;

13.9.2. 123-2 №li “Binalarla bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması”.

13.10. Alınmış investisiya mülkiyyətinin ilkin dəyəri onun satış qiyməti və bu investisiya mülkiyyətinə birbaşa aidiyyəti olan məsrəflərdən ibarətdir.

13.11. İnvestisiya mülkiyyəti alış nəticəsində və ya podrat üsulu ilə əldə edildikdə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

13.11.1. investisiya mülkiyyətinin dəyərinə 123 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 244, 431, 432, 433, 435, 521, 523, 531, 532, 536, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

13.11.2. əldə edilmiş investisiya mülkiyyəti ilə əlaqədar əlavə dəyər vergisinin hesablanması üzrə 241-1 №li subhesabın debeti və 244, 431, 432, 433, 435, 531, 532, 536, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

13.11.3. əldə edilmiş investisiya mülkiyyəti üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə;

13.11.4. əldə edilmiş investisiya mülkiyyəti üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilməyən hallarda 123 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə.

13.12. İnvestisiya mülkiyyəti üzrə birbaşa məsrəflərə aşağıdakılar aiddir:

13.12.1. hüquqi xidmətlərin göstərilməsi ilə bağlı peşəkar mütəxəssisin haqqı;

13.12.2. investisiya mülkiyyətinin təhvil verilməsi ilə bağlı vergilər və digər birbaşa məsrəflər.

13.13. Bir və ya bir neçə adda investisiya mülkiyyəti qeyri-monetar aktivin və ya aktivlərin və ya monetar və qeyri-monetar aktivlərdən ibarət olan aktivlərin mübadiləsi hesabına alına bilər. Aşağıdakı hallar istisna olmaqla belə investisiya mülkiyyətinin ilkin dəyəri ədalətli dəyərlə qiymətləndirilir:

13.13.1. mübadilə əməliyyatı kommersiya məzmunlu olmadıqda;

13.13.2. alınmış (və ya verilmiş) aktivin və ya aktivlərin ədalətli dəyərinin etibarlı əsasda müəyyənləşdirilməsi mümkün olmadıqda.

13.14. Mübadilə nəticəsində əldə edilmiş investisiya mülkiyyətinin ədalətli dəyərini müəyyən etmək mümkün olmadığı hallarda, onun dəyəri təhvil verilmiş aktivin (aktivlərin) ədalətli dəyəri ilə qiymətləndirilir. Təhvil verilmiş aktivin (aktivlərin) ədalətli dəyərini müəyyən etmək mümkün olmadığı hallarda əldə edilmiş investisiya mülkiyyətinin dəyəri təhvil verilmiş aktivin (aktivlərin) balans dəyəri ilə qiymətləndirilir.

13.15. Mübadilə nəticəsində əldə edilmiş investisiya mülkiyyəti ilə əlaqədar aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

13.15.1. mübadilə nəticəsində əldə edilmiş investisiya mülkiyyətinin mühasibat uçotunda əks etdirilməsi üçün 123 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 431, 432, 433, 531, 532, 535, 536 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

13.15.2. mübadilə nəticəsində əldə edilmiş investisiya mülkiyyəti ilə əlaqədar əlavə dəyər vergisinin hesablanması üzrə 241-1 №li subhesabın debeti və 431, 432, 433, 531, 532, 535, 536 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

13.15.3. mübadilə nəticəsində əldə edilmiş investisiya mülkiyyəti üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə;

13.15.4. mübadilə nəticəsində əldə edilmiş investisiya mülkiyyəti üzrə dolayı məsrəflər yarandıqda 123 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 435, 521, 523, 538, 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, həmin məsrəflər üzrə əlavə dəyər vergisi hesablandıqda 241-1 №li subhesabın debeti və 435, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

13.15.5. mübadilə edilmiş aktivlər, habelə dolayı məsrəflər üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilməyən hallarda 123 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə;

13.15.6. əldə edilmiş investisiya mülkiyyətinin mübadiləsi məqsədi ilə təqdim edilən aktivlərin dəyərinə 171, 172, 174, 175, 177, 211, 212, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 601, 611 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

13.15.7. əldə edilmiş investisiya mülkiyyətinin mübadiləsi məqsədi ilə təqdim edilən aktivlərə görə hesablanılmış əlavə dəyər vergisinə 171, 172, 174, 175, 177, 211, 212, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

13.15.8. mübadilə nəticəsində əldə edilmiş investisiya mülkiyyəti üzrə yaranmış kreditor borc məbləğləri mübadilə məqsədi ilə təqdim edilmiş aktivlərin dəyərinə görə yaranan debitor borc məbləğləri ilə əvəzləşdirildikdə 431, 432, 433, 531, 532, 535, 536 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 171, 172, 174, 175, 177, 211, 212, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

13.16. Mübadilə üçün verilmiş aktivlər üzrə yığılmış amortizasiya məbləği olduğu hallarda həmin amortizasiya məbləği mübadilə üçün verilmiş aktivin ilkin dəyərindən çıxılır.

13.17. İnvestisiya mülkiyyətinin təsərrüfat üsulu ilə yaradılması zamanı 123 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 102, 112, 201, 204, 205, 207, 241-1, 244, 521, 522, 523, 533 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışları verilir.

13.18. İnvestisiya mülkiyyəti maliyyə icarəsi ilə əldə edildikdə onların ədalətli dəyərinə bərabər olan məbləği, yaxud, əgər bu məbləğ aşağıdırsa, minimal icarə ödənişlərinin hər birinin icarə şərtlərinin qəbul edilməsi tarixində müəyyən edilmiş diskontlaşdırılmış dəyəri 121 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 406, 535 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində, bu aktivlərlə bağlı hər hansı dolayı məsrəflər 121 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 435, 445, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

13.19. İnvestisiya mülkiyyətindən müəyyən müddət ərzində istifadə edilməsi nəticəsində onların demontajı və ləğvi, habelə onun yerləşdiyi sahənin bərpası kimi işlərin görülməsi üzrə mühasibat uçotu subyektinin öz üzərinə götürdüyü öhdəlik ilə əlaqədar çəkiləcək məsrəflərin ilkin smeta həcminə 123 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 413, 445, 513, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

13.20. İnvestisiya mülkiyyəti ilə bağlı kapitallaşdırılmış məsrəflər investisiya mülkiyyəti kimi tanındıqda 121 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 123 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

13.21. İnvestisiya mülkiyyəti əvəzsiz olaraq alındıqda 121, 123 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışları verilir.

13.22. İnvestisiya mülkiyyətinin tanınmasının dayandırılması zamanı aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

13.22.1. satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlərə keçirildikdə 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 121 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, eyni zamanda 122 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

13.22.2. tam amortizasiya olunmuş investisiya mülkiyyətinin silinməsi zamanı 122 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 121 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

13.22.3. tam amortizasiya olunmamış investisiya mülkiyyətinin silinməsi zamanı 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 121 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, eyni zamanda 122 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

13.22.4. maliyyə icarəsinə verildikdə 174, 214 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 121 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, həmin aktivə hesablanmış amortizasiya məbləğinə, habelə qiymətdəndüşmə zərərinə 122 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 174, 214 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

13.23. Satış məqsədi ilə saxlanılan investisiya mülkiyyətinin satılması və ya əvəzsiz verilməsi ilə bağlı xərclər 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində uçota alınır. Satılmış investisiya mülkiyyəti üçün hesablanmış gəlirlər 171, 172, 177, 211, 212, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində uçota alınır. Təqdim edilmiş aktivlərə görə hesablanılmış əlavə dəyər vergisinə 171, 172, 177, 211, 212, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrəmühasibat yazılışı verilir.

13.24. Satılmış və ya əvəzsiz əldə edilmiş investisiya mülkiyyətinə görə gəlirlər 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Satılmış, əvəzsiz verilmiş və silinmiş investisiya mülkiyyəti üzrə hesablanmış xərclərə 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

13.25. Aktiv kimi tanındıqdan sonra investisiya mülkiyyəti üzrə mühasibat uçotu subyekti tərəfindən ilkin dəyər metodu tətbiq edildikdə, ilkin dəyərlə uçota alınmış investisiya mülkiyyəti üzrə amortizasiya hesablanılır. Bu zaman investisiya mülkiyyəti üzrə hesablanmış amortizasiya məbləğləri 202, 203, 711, 721, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 122 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Hər bir hesabat dövrünün sonunda onların qiymətdən düşə biləcək hər hansı göstəricisinin olub-olmaması qiymətləndirilir. Əgər belə göstərici mövcuddursa, qiymətdəndüşmə zərərləri hesablanılır. Hesabat dövrünün qiymətdəndüşmə zərərinə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 122 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışları verilir. Hesablanmış amortizasiya məsrəfləri xərcə aid edildikdə 701 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 202, 203 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində, hazır məhsulun maya dəyərinə aid edildikdə isə 204 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 202, 203 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Hesablanmış amortizasiya və qiymətdəndüşmə zərərləri üzrə xərclərə 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 701, 711, 721, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

13.26. Aktiv kimi tanındıqdan sonra investisiya mülkiyyəti üzrə mühasibat uçotu subyekti tərəfindən ədalətli dəyər metodu tətbiq edildikdə onlar ədalətli dəyəri ilə uçotda əks etdirilirlər (əmlakın ədalətli dəyərinin fasiləsiz olaraq etibarlı əsasda müəyyənləşdirilməsi mümükün olmayan hallar istisna olmaqla). Hesabat dövrünün sonuna investisiya mülkiyyətinin balans dəyərinin onların ədalətli dəyərindən kəskin fərqlənməməsi üçün kifayət qədər müntəzəm şəkildə bu aktivlər üzrə yenidən qiymətləndirmə həyata keçirilir. İnvestisiya mülkiyyətinin yenidən qiymətləndirilməsi nəticəsində onların ədalətli dəyərində dəyişikliklərdən yaranan mənfəət və zərər yarandığı anda Məcmu mənfəət və zərər haqqında hesabatda tanınır.

13.27. Ədalətli dəyər metoduna əsasən investisiya mülkiyyəti kimi uçota alınan əmlakın balans dəyərinin artımına 121 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-2 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, həmçinin 611-2 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

13.28. Ədalətli dəyər metoduna əsasən investisiya mülkiyyətinin balans dəyərinin azalmasına 731-2 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 121 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, həmçinin 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 731-2 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

13.29. İnvestisiya mülkiyyəti mühasibat uçotu subyekti tərəfindən malların istehsalı və ya təchizatı, yaxud xidmətlərin göstərilməsi və ya inzibati məqsədlər üçün istifadə edildikdə həmin investisiya mülkiyyəti torpaq, tikili və avadanlıqlara aid edilməklə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

13.29.1. investisiya mülkiyyətinin dəyəri üzrə 111 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 121 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti;

13.29.2. investisiya mülkiyyətinin amortizasiyası üzrə 122 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 112 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti.

13.30. İnvestisiya mülkiyyəti satış məqsədi ilə saxlanılan aktivlərə aid edildikdə 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 121 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, eyni zamanda 122 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

13.31. 111 №li “Torpaq, tikili və avadanlıqlar” hesabında uçota alınmış daşınmaz əmlak ilkin dəyərlə uçota alınan investisiya mülkiyyətinə aid edildikdə, aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

13.31.1. torpaq və binaların dəyəri üzrə 121 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 111 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti;

13.31.2. torpaq və binaların amortizasiyası üzrə 112 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 122 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti.

13.32. 111 №li “Torpaq, tikili və avadanlıqlar” hesabında uçota alınmış daşınmaz əmlak ədalətli dəyərlə əks etdirilən 121 №li “İnvestisisya mülkiyyəti” hesabına keçirilərsə, mühasibat uçotu subyekti daşınmaz əmlakın təyinatının dəyişildiyi tarixə qədər həmin əmlakın uçotunu bu Qaydaların “12. Torpaq, tikili və avadanlıqların uçotu” hissəsinə uyğun olaraq aparır. Mühasibat uçotu subyekti təyinatın dəyişildiyi tarixdə daşınmaz əmlakın balans dəyəri ilə ədalətli dəyəri arasında olan istənilən fərqi yenidən qiymətləndirmə kimi uçota alır. Bu zaman aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

13.32.1. torpaq və binaların balans dəyəri üzrə 121 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 111 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

13.32.2. torpaq və binaların amortizasiyası üzrə 112 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 111 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

13.32.3. daşınmaz əmlakın balans dəyəri ədalətli dəyərindən yüksək olduqda bu dəyərlərin arasında olan fərqə 731-2 №li subhesabın debeti və 111 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

13.32.4. daşınmaz əmlakın balans dəyəri ədalətli dəyərindən aşağı olduqda bu dəyərlərin arasında olan fərqə 121 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-2 №li subhesabın krediti üzrə.

13.33. Satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlər hesabında əks etdirilmiş torpaq və binalar əməliyyat icarəsinin başlanılması ilə əlaqədar investisiya mülkiyyətinə keçirildikdə 121 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

13.34. Ədalətli dəyərlə uçota alınan investisiya mülkiyyətinin 111 №li “Torpaq, tikili və avadanlıqlar” və ya 206 №li “Satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlər” hesabına keçirilməsi zamanı təyinatın dəyişildiyi tarixdə investisiya mülkiyyətinin ədalətli dəyəri torpaq, tikili və avadanlıqların və ya satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlərin ilkin dəyəri hesab olunmaqla 111, 206 №li hesablarının müvafiq subhesablarının debeti və 121 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

13.35. Daşınmaz əmlak 206 №li “Satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlər” hesabından ədalətli dəyərlə əks etdirilən 121 №li “İnvestisiya mülkiyyəti” hesabına keçirildikdə, həmin tarixdə ədalətli dəyərlə əvvəlki balans dəyəri arasında olan hər hansı fərq Məcmu mənfəət və zərər haqqında hesabatda tanınır. Bu zaman aşağıdakı kimi mühasibat yazılışları verilir:

13.35.1. Daşınmaz əmlakın ədalətli dəyəri onun balans dəyərindən aşağı olduqda:

13.35.1.1. ədalətli dəyər məbləği həddində 121 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

13.35.1.2. ədalətli dəyərlə balans dəyəri arasında fərq məbləği həddində 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

13.35.1.3. ədalətli dəyərlə balans dəyəri arasında fərq məbləği həddində 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

13.35.2. Daşınmaz əmlakın ədalətli dəyəri onun balans dəyərindən yuxarı olduqda:

13.36.2.1. balans dəyəri məbləği həddində 121 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

13.36.2.2. ədalətli dəyərlə balans dəyəri arasında fərq məbləği həddində 121 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

13.36.2.3. ədalətli dəyərlə balans dəyəri arasında fərq məbləği həddində 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

13.37. Ədalətli dəyərlə uçota alınacaq tikilən və ya yenidən inşa edilən investisiya mülkiyyətinin tikilməsi və ya yenidən inşa edilməsinin başa çatdığı tarixdə bu daşınmaz əmlakın ədalətli dəyəri ilə onun balans dəyəri arasındakı hər hansı fərq Məcmu mənfəət və zərər haqqında hesabatda tanınır. Bu zaman aşağıdakı kimi mühasibat yazılışları verilir:

13.37.1. daşınmaz əmlakın ədalətli dəyəri onun balans dəyərindən aşağı olduqda:

13.37.1.1. ədalətli dəyər məbləği həddində 121 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 123 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

13.37.1.2. ədalətli dəyərlə balans dəyəri arasında fərq məbləği həddində 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 123 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

13.37.1.3. ədalətli dəyərlə balans dəyəri arasında fərq məbləği həddində 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

13.37.2. daşınmaz əmlakın ədalətli dəyəri onun balans dəyərindən yuxarı olduqda:

13.37.2.1. balans dəyəri məbləği həddində 121 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 123 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

13.37.2.2. ədalətli dəyərlə balans dəyəri arasında fərq məbləği həddində 121 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

13.37.2.3. ədalətli dəyərlə balans dəyəri arasında fərq məbləği həddində 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

13.38. Maliyyə icarəsi nəticəsində investisiya mülkiyyətinin xaric olmasından yaranan mənfəət və ya zərər bu investisiya mülkiyyətinin balans dəyəri ilə xalis mədaxil məbləği arasındakı fərq kimi müəyyənləşdirilir və xaricolma dövründə Məcmu mənfəət və zərər haqqında hesabatda tanınır. Bu zaman aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

13.38.1. mədaxil məbləği balans dəyərindən artıq olduqda:

13.38.1.1. əsas borc məbləği həddində 214 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 174 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

13.38.1.2. fərq məbləği həddində 214 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 631 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, 631 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

13.38.1.3. mədaxil məbləği həddində 223 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 214 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

13.38.2. mədaxil məbləği balans dəyərindən aşağı olduqda:

13.38.2.1. əsas borc məbləği həddində 214 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 174 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

13.38.2.2. fərq məbləği həddində 751 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 214 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 751 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

13.38.2.3. mədaxil məbləği həddində 223 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 214 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

13.39. İnvestisiya mülkiyyəti üzrə dəymiş zərərlə əlaqədar üçüncü tərəfdən təzminatın alınması ehtimalı yarandıqda, həmin təzminatlar Məcmu mənfəət və zərər haqqında hesabatda tanınır. Bu zaman 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, həmçinin 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə üzrə mühasibat yazılışı verilir.

13.40. Mühasibat uçotu subyektinin investisiya mülkiyyətinin əskik gəlməsi zamanı əskikgəlmələr səbəbləri və təqsirkar şəxslər müəyyənləşdirilməklə onların məbləğləri (əskikgəlmələr müəyyən edildiyi vaxtda bazar qiymətləri ilə) təqsirkar şəxslərin hesabına aid edilməklə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

13.40.1. bazar qiyməti məbləğinə 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

13.40.2. həmin investisiya mülkiyyətinin bazar qiyməti məbləğinə görə hesablanılmış əlavə dəyər vergisinə 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

13.40.3. investisiya mülkiyyətinin ilkin dəyərinə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 121, 123 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə, onların yığılmış amortizasiya məbləğləri və qiymətdəndüşmə zərərləri mövcud olduqda 122 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

13.40.4. investisiya mülkiyyətinin balans dəyəri bazar qiymətindən yuxarı olduqda, balans dəyəri ilə bazar qiyməti arasındakı fərq məbləğinə görə hesablanmış əlavə dəyər vergisinə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

 13.41. Mühasibat uçotu subyektinin investisiya mülkiyyətinin əskik gəlməsi zamanı müvafiq təqsirkar şəxslərin müəyyən edilməsi mümkün olmayan hallarda, bu əskikgəlmələr mühasibat uçotu subyektinin xərcinə aid edilməklə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 121, 123 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Həmin investisiya mülkiyyətinin yığılmış amortizasiya məbləğləri və qiymətdəndüşmə zərərləri mövcud olduqda 122 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

13.42. Əskik gəlmiş investisiya mülkiyyəti üzrə hesablanmış əlavə dəyər vergisi məbləğinə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

13.42.1. əvəzləşdirilməyən hallarda 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə;

13.42.2. əvəzləşdirilən hallarda 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

13.43. Mühasibat uçotu subyektinin investisya mülkiyyəti üzrə artıqgəlmələr istismarda olduğu yerdə maddi məsul şəxsin hesabına mədaxil edilir və onların məbləğləri mühasibat uçotu subyektinin gəlirinə aid edilməklə 121, 123 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

13.44. Səhmlərin buraxılması ilə mühasibat uçotu subyekti tərəfindən investisya mülkiyyətinin əldə edilməsinə (nizamnamə kapitalı kimi investisiya mülkiyyətinin pay kimi qoyulmasına) aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

13.44.1. səhmlərin buraxılmasına 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 301 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

13.44.2. investisya mülkiyyətinin əldə edilməsinə 121, 123 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

 

14. Bioloji aktivlərin uçotu

 

14.1. Bioloji aktivlərin uçotu Hesablar Planının 13-cü maddəsində əks etdirilir. Bu maddədə canlı heyvan və ya bitkilərdən ibarət olan bioloji aktivlər barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim olunur. Bioloji aktivlərin tanınma meyarına cavab verən (yəni mühasibat uçotu subyekti keçmiş hadisələr nəticəsində aktivi idarə edirsə, aktivlə əlaqədar olan gələcək iqtisadi səmərələrin müəssisəyə daxil olacağı ehtimalı varsa və aktivin ədalətli və ilkin dəyərləri etibarlı olaraq qiymətləndirilə bilirsə) aktivlər ədalətli dəyəri ilə və ya ədalətli dəyəri əlavə xərc və səylər çəkilmədən müəyyən edilməsi mümkün olmadıqda, həmin bioloji aktivlər toplanmış amortizasiya və qiymətdən düşmədən yaranan toplanmış zərərləri çıxmaqla ilkin dəyəri ilə uçota alınır. Bu maddə aşağıdakı hesablardan ibarətdir:

14.1.1. 131 №li “Bioloji aktivlərin dəyəri”;

14.1.2. 132 №li “Bioloji aktivlər üzrə yığılmış amortizasiya və qiymətdəndüşmə zərərləri”;

14.2. 131 №li “Bioloji aktivlərin dəyəri” hesabında mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyətinin həyata keçirilməsi üzrə istifadə edilən bitkilərin və heyvanların hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

14.3. 131 №li “Bioloji aktivlərin dəyəri” hesabına aşağıdakı subhesablar açılır:

14.3.1. 131-1 “Bitkilərin dəyəri”;

14.3.2. 131-2 “Heyvanların dəyəri”;

14.4. 131-1 “Bitkilərin dəyəri” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin mülkiyyətində olan və bioloji aktivlər kimi təsnifləşdirilən bitkilərin dəyəri əks etdirilir. Bioloji aktiv kimi təsnifləşdirilən bitkilərə kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalını təmin edən çoxillik əkmələr aiddir. Şalban istehsalı üçün plantasiyada əkilmiş ağaclar, çay yarpaqlarının yığılması üçün çay kolları, üzüm istehsalı üçün əkilmiş üzüm tingləri, meyvələrin istehsalı üçün əkilmiş meyvə ağacları və bu kimi çoxillik əkmələr bioloji aktivlərin bitkilər kateqoriyasına aid edilir.

14.5. 131-2 “Heyvanların dəyəri” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin mülkiyyətində olan və bioloji aktivlər kimi təsnifləşdirilən heyvanların dəyəri əks etdirilir. Bioloji aktiv kimi təsnifləşdirilən heyvanlara kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalını təmin edən heyvanlar, habelə işçi heyvanlar aiddir. Yun əldə etmək üçün saxlanılan dəvə, qoyun, həmçinin ət, süd istehsalını təmin etmək üçün mal-qara və bu kimi heyvanlar, habelə işçi heyvanlar bioloji aktivlərin heyvanlar kateqoriyasına aid edilir.

14.6. 132 №li “Bioloji aktivlər üzrə yığılmış amortizasiya və qiymətdəndüşmə zərərləri” hesabında mühasibat uçotu subyektinin mülkiyyətində olan bioloji aktivlər üzrə amortizasiya məbləğlərinin və qiymətdəndüşmə zərərlərinin hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatların uçotu aparılır.

14.7. 132 №li “Bioloji aktivlər üzrə yığılmış amortizasiya və qiymətdəndüşmə zərərləri” hesabına aşağıdakı subhesablar açılır:

14.7.1. 132-1 №li “Bioloji aktivlər üzrə yığılmış amortizasiya”;

14.7.2. 132-2 №li “Bioloji aktivlər üzrə qiymətdəndüşmə zərərləri”;

14.8. 132-1 №li “Bioloji aktivlər üzrə yığılmış amortizasiya” subhesabına aşağıdakı subhesablar açılır:

14.8.1. 132-1-1 №li “Bitkilər üzrə yığılmış amortizasiya”;

14.8.2. 132-1-2 №li “Heyvanlar üzrə yığılmış amortizasiya”;

14.9. 132-2 №li “Bioloji aktivlər üzrə qiymətdəndüşmə zərərləri” subhesabına aşağıdakı subhesablar açılır:

14.9.1. 132-2-1 №li “Bitkilər üzrə qiymətdəndüşmə zərərləri”;

14.9.2. 132-2-2 №li “Heyvanlar üzrə qiymətdəndüşmə zərərləri”.

14.10. Alınmış bioloji aktivlərin ilkin dəyəri onun satış qiyməti və bu bioloji aktivə birbaşa aidiyyəti olan məsrəflərdən ibarətdir.

14.11. Bioloji aktivlər alış nəticəsində əldə edildikdə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

14.11.1. bioloji aktivlərin ilkin dəyərinə 131 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 244, 431, 432, 435, 521, 523, 531, 532, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

14.11.2. əldə edilmiş bioloji aktivlərlə əlaqədar əlavə dəyər vergisinin hesablanması üzrə 241-1 №li subhesabın debeti və 244, 431, 432, 435, 531, 532, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

14.11.3. əldə edilmiş bioloji aktivlər üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə;

14.11.4. əldə edilmiş bioloji aktivlər üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilməyən hallarda 131 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə.

14.12. Bir və ya bir neçə adda bioloji aktivlər qeyri-monetar aktivin və ya aktivlərin və ya monetar və qeyri-monetar aktivlərdən ibarət olan aktivlərin mübadiləsi hesabına alına bilər. Aşağıdakı hallar istisna olmaqla belə bioloji aktivlərin ilkin dəyəri ədalətli dəyərlə qiymətləndirilir:

14.12.1. mübadilə əməliyyatı kommersiya məzmunlu olmadıqda;

14.12.2. alınmış (və ya verilmiş) aktivin və ya aktivlərin ədalətli dəyərinin etibarlı əsasda müəyyənləşdirilməsi mümkün olmadıqda.

14.13. Mübadilə nəticəsində əldə edilmiş bioloji aktivin ədalətli dəyərini müəyyən etmək mümkün olmadığı hallarda, onun dəyəri təhvil verilmiş aktivin (aktivlərin) ədalətli dəyəri ilə qiymətləndirilir. Təhvil verilmiş aktivin (aktivlərin) ədalətli dəyərini müəyyən etmək mümkün olmadığı hallarda əldə edilmiş bioloji aktivin dəyəri təhvil verilmiş aktivin (aktivlərin) balans dəyəri ilə qiymətləndirilir.

14.14. Mübadilə nəticəsində əldə edilmiş bioloji aktivlərlə əlaqədar aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

14.14.1. mübadilə nəticəsində əldə edilmiş bioloji aktivlərin mühasibat uçotunda əks etdirilməsi üçün 131 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 431, 432, 435, 531, 532, 535, 538 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

14.14.2. mübadilə nəticəsində əldə edilmiş bioloji aktivlərlə əlaqədar əlavə dəyər vergisinin hesablanması üzrə 241-1 №li subhesabın debeti və 431, 432, 435, 531, 532, 535, 538 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

14.14.3. mübadilə nəticəsində əldə edilmiş bioloji aktivlər üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə;

14.14.4. mübadilə edilmiş aktivlər üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilməyən hallarda 131 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə;

14.14.5. əldə edilmiş bioloji aktivlərin mübadiləsi məqsədi ilə təqdim edilən aktivlərin dəyərinə 171, 172, 174, 177, 211, 212, 214, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 601, 611 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

14.14.6. əldə edilmiş bioloji aktivlərin mübadiləsi məqsədi ilə təqdim edilən aktivlərə görə hesablanılmış əlavə dəyər vergisinə 171, 172, 174, 177, 211, 212, 214, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

14.14.7. mübadilə nəticəsində əldə edilmiş bioloji aktivlər üzrə yaranmış kreditor borc məbləğləri mübadilə məqsədi ilə təqdim edilmiş aktivlərin dəyərinə görə yaranan debitor borc məbləğləri ilə əvəzləşdirildikdə 431, 432, 435, 531, 532, 535, 538 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 171, 172, 174, 177, 211, 212, 214, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

 14.15. Mübadilə üçün verilmiş aktivlər üzrə yığılmış amortizasiya məbləği olduğu hallarda həmin amortizasiya məbləği mübadilə üçün verilmiş aktivin ilkin dəyərindən çıxılır.

14.16. Təşkilatın bioloji aktivlərindən əldə edilmiş bioloji aktivlərə 131 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 601-6 №li subhesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışları verilir.

14.17. Bioloji aktivlər əvəzsiz olaraq alındıqda 131 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində göstərilir.

14.18. Bioloji aktivlərin tanınmasının dayandırılması zamanı aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

14.18.1. satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlərə keçirildikdə 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 131 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, eyni zamanda 132 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

14.18.2. tam amortizasiya olunmuş bioloji aktivlərin silinməsi zamanı 132 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 131 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

14.18.3. tam amortizasiya olunmamış bioloji aktivlərin silinməsi zamanı 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 131 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, eyni zamanda 132 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

14.19. Satış məqsədi ilə saxlanılan bioloji aktivlərin satılması və ya əvəzsiz verilməsi ilə bağlı xərclər 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində uçota alınır. Satılmış bioloji aktivlər üçün hesablanmış gəlirlər 171, 172, 177, 211, 212, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində uçota alınır. Təqdim edilmiş aktivlərə görə hesablanılmış əlavə dəyər vergisinə 171, 172, 177, 211, 212, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrəmühasibat yazılışı verilir.

14.20. Satış məqsədi ilə saxlanılan bioloji aktivlərin satılması ilə əlaqədar əldə edilmiş gəlirlər 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Satış məqsədi ilə saxlanılan bioloji aktivlərin satılması üzrə hesablanmış xərclərə 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

14.21. Əvəzsiz alınmış bioloji aktivlər üzrə əldə edilmiş gəlirlər 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Əvəzsiz verilmiş və silinmiş bioloji aktivlər üzrə hesablanmış xərclərə 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

14.22. Bioloji aktivlərin ədalətli dəyərlə qiymətləndirilməsi mümkün olmayan hallarda həmin aktivlər ilkin dəyərlə (faktiki məsrəflər üzrə) uçota alınırlar. İlkin dəyərlə uçota alınmış bioloji aktivlər üzrə amortizasiya hesablanılır və hər bir hesabat dövrünün sonunda onların qiymətdən düşə biləcək hər hansı göstəricisinin olub-olmaması qiymətləndirilir. Əgər belə göstərici mövcuddursa, qiymətdəndüşmə zərərləri hesablanılır. Bu zaman bioloji aktivlər üzrə hesablanmış amortizasiya məbləğləri 202, 711, 721, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 132 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Yığılmış qiymətdəndüşmə zərərinə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 132 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışları verilir. Hesablanmış amortizasiya məsrəfləri xərcə aid edildikdə 701 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 202 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Hesablanmış amortizasiya və qiymətdəndüşmə zərərləri üzrə xərclərə 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 701, 711, 721, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

14.23. Əmlakın ədalətli dəyərinin fasiləsiz olaraq etibarlı əsasda müəyyənləşdirilməsi mümkün olmayan hallar istisna olmaqla, bioloji aktivlər ədalətli dəyər metoduna əsasən onların ədalətli dəyəri ilə uçotda əks etdirilir. Hər hesabat dövrünün sonuna bioloji aktivlər ədalətli dəyəri ilə qiymətləndirilir. Bioloji aktivlərin yenidən qiymətləndirilməsi nəticəsində onların ədalətli dəyərində dəyişikliklərdən yaranan mənfəət və zərər yarandığı anda Məcmu mənfəət və zərər haqqında hesabatda tanınır.

14.24. Ədalətli dəyər modelinə əsasən bioloji aktivlər kimi uçota alınan aktivlərin ədalətli dəyərinin artımına 131 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 601-6 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, 601-6 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

14.25. Ədalətli dəyər modelinə əsasən bioloji aktivlərin ədalətli dəyərinin azalmasına 731-2 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 131 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 731-2 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

14.26. Bioloji aktivlər 206 №li “Satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlər” hesabından ədalətli dəyərlə əks etdirilən 131 №li “Bioloji aktivlər” hesabına keçirildikdə, həmin tarixdə ədalətli dəyərlə əvvəlki balans dəyəri arasında olan hər hansı fərq Məcmu mənfəət və zərər haqqında hesabatda tanınır. Bu zaman aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

14.26.1. bioloji aktivlərin ədalətli dəyəri onun balans dəyərindən aşağı olduqda:

14.26.1.1. ədalətli dəyər məbləği həddində 131 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

14.26.1.2. ədalətli dəyərlə balans dəyəri arasında fərq məbləği həddində 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

14.26.1.3. ədalətli dəyərlə balans dəyəri arasında fərq məbləği həddində 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

14.26.2. bioloji aktivlərin ədalətli dəyəri onun balans dəyərindən yuxarı olduqda:

14.26.2.1. balans dəyəri məbləği həddində 131 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

14.26.2.2. ədalətli dəyərlə balans dəyəri arasında fərq məbləği həddində 131 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 601-6 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

14.26.2.3. ədalətli dəyərlə balans dəyəri arasında fərq məbləği həddində 601-6 №li subhesabın müvafiq subhesablarının debeti və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

14.27. Bioloji aktivlər üzrə dəymiş zərərlə əlaqədar üçüncü tərəflərdən təzminatın alınması ehtimalı yarandıqda, həmin təzminatlar Məcmu mənfəət və zərər haqqında hesabatda tanınır. Bu zaman 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 601-6 №li subhesabın müvafiq subhesablarının krediti, həmçinin 601-6 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

14.28. Mühasibat uçotu subyektinin bioloji aktivlərindən əldə edilmiş kənd təsərrüfatı məhsullarının uçotu KOS üçün MHBS-ın “Ehtiyatlar” adlı 13-cü bölməsinə uyğun olaraq bu Qaydaların “22. Ehtiyatların uçotu” hissəsində əks etdirilmişdir. Müəssisə bioloji aktivlərdən alınmış kənd təsərrüfatı məhsullarını məhsul toplanması tarixində mövcud olan təxmini satış xərcləri çıxılmaqla ədalətli dəyər əsasında qiymətləndirməlidir. Bu qiymətləndirmə nəticəsində alınmış dəyər KOS üçün MHBS-ın 13-cü bölməsinin tətbiqinə başlanan tarixə olan ilkin dəyərdir.

14.29. Mühasibat uçotu subyektinin bioloji aktivlərinin əskik gəlməsi zamanı müvafiq normativ sənədlərdə nəzərdə tutulmuş təbii itki normaları daxilində xarabolmalar və bu kimi əskikgəlmələr və itkilər mühasibat uçotu subyektinin xərcinə aid edilməklə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 131 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

14.30. Mühasibat uçotu subyektinin bioloji aktivlərinin əskik gəlməsi zamanı əskikgəlmələr və itkilərin (habelə təbii itki normalarından artıq xarabolmalar, əskikgəlmələr və itkilər də daxil olmaqla) səbəbləri və təqsirkar şəxslər müəyyənləşdirilməklə onların məbləğləri (əskikgəlmələr və itkilər müəyyən edildiyi vaxtda bazar qiymətləri ilə) təqsirkar şəxslərin hesabına aid edilir. Bu zaman aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

14.30.1. bazar qiyməti məbləğinə 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

14.30.2. həmin bioloji aktivlərin bazar qiyməti məbləğinə görə əlavə dəyər vergisi hesablandığı halda 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

14.30.3. bioloji aktivlərin ilkin dəyərinə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 131 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, onların yığılmış amortizasiya məbləğləri və qiymətdəndüşmə zərərləri mövcud olduqda 132 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

14.30.4. bioloji aktivlərin balans dəyəri bazar qiymətindən yuxarı olduqda, balans dəyəri ilə bazar qiyməti arasındakı fərq məbləğinə görə əlavə dəyər vergisi hesablandığı halda 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

14.31. Mühasibat uçotu subyektinin bioloji aktivlərinin itməsi və əskik gəlməsi zamanı müvafiq təqsirkar şəxslərin müəyyən edilməsi mümkün olmayan hallarda, bu əskikgəlmələr mühasibat uçotu subyektinin xərcinə aid edilməklə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 131 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Həmin bioloji aktivlərin yığılmış amortizasiya məbləğləri və qiymətdəndüşmə zərərləri mövcud olduqda 132 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

14.32. Əskik gəlmiş bioloji aktivlər üzrə ƏDV hesablandığı halda həmin əlavə dəyər vergisi məbləğinə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

14.32.1. əvəzləşdirilməyən hallarda 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə;

14.32.2. əvəzləşdirilən hallarda 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

14.33. Mühasibat uçotu subyektinin bioloji aktivləri üzrə artıqgəlmələr istismarda olduğu yerdə maddi məsul şəxsin hesabına mədaxil edilir və onların məbləğləri mühasibat uçotu subyektinin gəlirinə aid edilməklə 131 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

14.34. Səhmlərin buraxılması ilə mühasibat uçotu subyekti tərəfindən bioloji aktivlərin əldə edilməsinə (nizamnamə kapitalı kimi bioloji aktivlərin pay kimi qoyulmasına) aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

14.34.1. səhmlərin buraxılmasına 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 301 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

14.34.2. bioloji aktivlərin əldə edilməsinə 131 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

 

15. Mineral resursların uçotu

 

15.1. Mineral resursların uçotu Hesablar Planının 14-cü maddəsində əks etdirilir. Bu maddədə mineral resurslarla bağlı ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim olunur. Bu maddə aşağıdakı hesablardan ibarətdir:

15.1.1. 141 №li “Mineral resursların dəyəri”;

15.1.2. 142 №li “Mineral resursların tükənməsi”.

15.2. 141 №li “Mineral resursların dəyəri” hesabında mühasibat uçotu subyektinin mülkiyyətində olan və aktivlər kimi təsnifləşdirilən Mineral resursların dəyəri əks etdirilir.

15.3. 142 №li “Mineral resursların tükənməsi” hesabında mühasibat uçotu subyektinin mülkiyyətində olan Mineral resursların tükənməsi üzrə məbləğlərin hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatların uçotu aparılır.

15.4. Mineral resursların ilkin dəyəri onun tədqiqatı və qiymətləndirilməsi üzrə çəkilmiş məsrəflərdən ibarətdir.

15.5. Mineral resursların yaranması üzrə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

15.5.1. Mineral resursların dəyərinə 141 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 244, 431, 432, 435, 521, 523, 531, 532, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

15.5.2. Mineral resursların yaranması üzrə çəkilmiş məsrəflərlə əlaqədar əlavə dəyər vergisinin hesablanması zamanı 241-1 №li subhesabın debeti və 244, 431, 432, 435, 531, 532, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

15.5.3. Mineral resursların yaranması üzrə çəkilmiş məsrəflərlə əlaqədar əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə;

15.5.4. Mineral resursların yaranması üzrə çəkilmiş məsrəflər üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilməyən hallarda 141 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə.

15.6. Mineral resursların yaranması üzrə məsrəflər qeyri-monetar aktivin və ya aktivlərin və ya monetar və qeyri-monetar aktivlərdən ibarət olan aktivlərin mübadiləsi hesabına çəkilə bilər.

15.7. Mübadilə nəticəsində Mineral resursların yaranması üzrə çəkilmiş məsrəflərin ədalətli dəyəri təhvil verilmiş aktivin (aktivlərin) balans dəyəri ilə qiymətləndirilir. Bu zaman aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

15.7.1. Mineral resursların yaranması üzrə çəkilmiş məsrəflərin mühasibat uçotunda əks etdirilməsi üçün 141 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 431, 432, 435, 531, 532, 535, 538 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

15.7.2. Mineral resursların yaranması üzrə çəkilmiş məsrəflərlə əlaqədar əlavə dəyər vergisinin hesablanması zamanı 241-1 №li subhesabın debeti və 431, 432, 435, 531, 532, 535, 538 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

15.7.3. Mineral resursların yaranması üzrə çəkilmiş məsrəflərlə əlaqədar əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə;

15.7.4. Mineral resursların yaranması üzrə çəkilmiş məsrəflər üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilməyən hallarda 141 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə;

15.7.5. Mineral resursların yaranması üzrə çəkilmiş məsrəflərin mübadiləsi məqsədi ilə təqdim edilən aktivlərin satış dəyərinə 171, 172, 174, 177, 211, 212, 214, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 601, 611 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

15.7.6. Mineral resursların yaranması üzrə çəkilmiş məsrəflərin mübadiləsi məqsədi ilə təqdim edilən aktivlərə görə hesablanılmış əlavə dəyər vergisinə 171, 172, 174, 177, 211, 212, 214, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

15.7.7. Mineral resursların yaranması üzrə çəkilmiş məsrəflərin mübadiləsi zamanı kreditor borc məbləğləri mübadilə məqsədi ilə təqdim edilmiş aktivlərin dəyərinə görə yaranan debitor borc məbləğləri ilə əvəzləşdirildikdə 431, 432, 435, 531, 532, 535, 538 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 171, 172, 174, 177, 211, 212, 214, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

15.8. Mübadilə üçün verilmiş aktivlər üzrə yığılmış amortizasiya məbləği olduğu hallarda həmin amortizasiya məbləği mübadilə üçün verilmiş aktivin ilkin dəyərindən çıxılır.

15.9. Mineral resursların təsərrüfat üsulu ilə yaradılması zamanı 141 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 102, 112, 201, 204, 205, 207, 241-1, 244, 521, 522, 523, 533 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışları verilir.

15.10. Mineral resurslar müəyyən müddət ərzində istifadə edilməsi nəticəsində onun yerləşdiyi sahənin bərpası kimi işlərin görülməsi üzrə mühasibat uçotu subyektinin öz üzərinə götürdüyü öhdəlik ilə əlaqədar çəkiləcək məsrəflərin ilkin smeta həcminə 141 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 413, 445, 513, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

15.11. Mineral resurslar əvəzsiz olaraq alındıqda 141 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində göstərilir.

15.12. Mineral resursların tanınmasının dayandırılması zamanı aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

15.12.1. satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlərə keçirildikdə 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 141 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, 142 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

15.12.2. tam tükənmiş mineral resursların silinməsi zamanı 142 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 141 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

15.12.3. tam tükənməmiş mineral resursların silinməsi zamanı 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 141 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, 142 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

15.13. Satış məqsədi ilə saxlanılan mineral resursların satılması və ya əvəzsiz verilməsi ilə bağlı xərclər 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində uçota alınır. Satılmış Mineral resurslar üçün hesablanmış gəlirlər 171, 172, 177, 211, 212, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində uçota alınır. Təqdim edilmiş aktivlərə görə hesablanılmış əlavə dəyər vergisinə 171, 172, 177, 211, 212, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrəmühasibat yazılışı verilir.

15.14. Satılmış və ya əvəzsiz əldə edilmiş mineral resurslara görə gəlirlər 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Satılmış, əvəzsiz verilmiş və silinmiş mineral resurslar üzrə hesablanmış xərclərə 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

15.15. Mühasibat uçotu subyekti tədqiqat və qiymətləndirmə prosesində istidafə etdiyi aktivlərə (torpaq, tikili və avadanlıqlara, habelə qeyri-maddi aktivlərə) ya ilkin dəyər modelini, ya da yenidən qiymətləndirmə metodunu tətbiq etməlidir.

15.16. Mineral resurslar 206 №li “Satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlər” hesabından 141 №li “Mineral resurslar” hesabına keçirildikdə, həmin tarixdə 141 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

15.17. Mineral resurslar (ehtiyatlar) üzrə dəymiş zərərlə əlaqədar üçüncü tərəflərdən təzminatın alınması ehtimalı yarandıqda, həmin təzminatlar Məcmu mənfəət və zərər haqqında hesabatda tanınır. Bu zaman 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, həmçinin 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

15.18. Mühasibat uçotu subyektinin Mineral resurslar əldə edilmiş məhsullarının uçotu KOS üçün MHBS-ın “Ehtiyatlar” adlı 13-cü bölməsinə uyğun olaraq bu Qaydaların “22. Ehtiyatların uçotu” hissəsində əks etdirilmişdir.

15.19. Mühasibat uçotu subyektinin mineral resurslarının əskik gəlməsi zamanı müvafiq normativ sənədlərdə nəzərdə tutulmuş təbii itki normaları daxilində xarabolmalar və bu kimi əskikgəlmələr və itkilər mühasibat uçotu subyektinin xərcinə aid edilməklə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 141 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

15.20. Mühasibat uçotu subyektinin mineral resurslarının əskik gəlməsi zamanı əskikgəlmələr və itkilərin (habelə təbii itki normalarından artıq xarabolmalar, əskikgəlmələr və itkilər də daxil olmaqla) səbəbləri və təqsirkar şəxslər müəyyənləşdirilməklə onların məbləğləri (əskikgəlmələr və itkilər müəyyən edildiyi vaxtda bazar qiymətləri ilə) təqsirkar şəxslərin hesabına aid edilməklə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

15.20.1. mineral resursların balans dəyəri onun bazar qiymətindən aşağı olduğu hallarda:

15.20.1.1. bazar qiyməti məbləğinə 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

15.20.1.2. həmin mineral resursların bazar qiyməti məbləğinə görə hesablanılmış əlavə dəyər vergisinə 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

15.20.1.3. mineral resursların ilkin dəyərinə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 141 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, onların tükənməsi mövcud olduqda 142 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

15.20.2. Mineral resursların balans dəyəri onların bazar qiymətlərindən yuxarı olduğu hallarda:

15.20.2.1. bazar qiyməti məbləğinə 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

15.20.2.2. həmin mineral resursların bazar qiyməti məbləğinə görə hesablanılmış əlavə dəyər vergisinə 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

15.20.2.3. mineral resursların ilkin dəyərinə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 141 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, onların tükənməsi mövcud olduqda 142 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

15.20.2.4. mineral resursların balans dəyəri ilə bazar qiyməti arasındakı fərq məbləğinə görə hesablanmış əlavə dəyər vergisinə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

15.21. Mühasibat uçotu subyektinin mineral resurslarının əskik gəlməsi zamanı müvafiq təqsirkar şəxslərin müəyyən edilməsi mümkün olmayan hallarda, bu əskikgəlmələr mühasibat uçotu subyektinin xərcinə aid edilməklə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 141 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Həmin Mineral resursların tükənməsi mövcud olduqda 142 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

15.22. Əskik gəlmiş mineral resurslar üzrə hesablanmış əlavə dəyər vergisi məbləğinə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

15.22.1. əvəzləşdirilməyən hallarda 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə;

15.22.2. əvəzləşdirilən hallarda 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

15.23. Mühasibat uçotu subyektinin mineral resurslar üzrə artıqgəlmələr istismarda olduğu yerdə maddi məsul şəxsin hesabına mədaxil edilir və onların məbləğləri mühasibat uçotu subyektinin gəlirinə aid edilməklə 141 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

15.24. Səhmlərin buraxılması ilə mühasibat uçotu subyekti tərəfindən mineral resursların əldə edilməsinə (nizamnamə kapitalı kimi mineral resursların pay kimi qoyulmasına) aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

15.24.1. səhmlərin buraxılmasına 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 301 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

15.24.2. Mineral resursların əldə edilməsinə 141 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

 

16. İştirak payı metodu ilə uçota alınmış investisiyaların uçotu

 

16.1. İştirak payı metodu ilə uçota alınmış investisiyaların uçotu Hesablar Planının 15-ci maddəsində əks etdirilir. Bu maddədə iştirak payı metodu ilə uçota alınmış investisiyalarla (asılı müəssisələrə investisiyalar və birgə müəssisələrə investisiyalarla) bağlı ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim olunur. İştirak payı metodu ilə uçota alınmış investisiyalar əvvəlcə ilkin dəyəri ilə uçota alınır. Bu maddə aşağıdakı hesablardan ibarətdir:

16.1.1. 151 №li “Asılı müəssisələrə investisiyalar”;

16.1.2. 152 №li “Birgə müəssisələrə investisiyalar”;

16.1.3. 153 №li “Asılı və birgə müəssisələrə investisiyaların dəyərinin azalmasına görə düzəlişlər”.

16.2. 151 №li “Asılı müəssisələrə investisiyalar” hesabında mühasibat uçotu subyektinin asılı təsərrüfat cəmiyyətlərinə qoyulmuş investisiyalarının hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. İnvestorun mühasibat uçotu subyektinin xalis aktivlərindəki payına görə əhəmiyyətli təsirə malik olduğu hallarda, belə investisiyalar “asılı müəssisələrə investisiyalar” kimi tanınmaqla uçotda əks etdirilir.

16.3. 152 №li “Birgə müəssisələrə investisiyalar” hesabında mühasibat uçotu subyektinin birgə təsərrüfat cəmiyyətlərinə qoyulmuş investisiyalarının hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Birgə müəssisə elə bir birgə razılaşmadır ki, razılaşma üzrə birgə nəzarət hüququna malik tərəflərin onun xalis aktivləri üzərində hüquqları vardır. Belə tərəflər birgə müəssisədə payı olan şəxslər adlanır.

16.4. 153 №li “Asılı və birgə müəssisələrə investisiyaların dəyərinin azalmasına görə düzəlişlər” hesabında mühasibat uçotu subyekti tərəfindən asılı və birgə müəssisələrə investisiyaların dəyərinin azalmasına görə düzəlişlərin hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Bu hesab üzrə aşağıdakı subhesablar açılır:

16.4.1. 153-1 №li “Asılı müəssisələrə investisiyaların dəyərinin azalmasına görə düzəlişlər”;

16.4.2. 153-2 №li “Birgə müəssisələrə investisiyaların dəyərinin azalmasına görə düzəlişlər”.

16.5. İnvestor asılı təsərrüfat cəmiyyətinə investisiyaları ilkin olaraq ilkin dəyəri ilə tanıyır. Bu zaman 151 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 435, 445, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışları verilir.

16.5. İnvestor aşağıdakı metodların birindən istifadə edərək asılı təsərrüfat cəmiyyətinə investisiya qoyuluşunun uçotunu aparmalıdır:

16.5.1. ilkin dəyər metodu:

16.5.2. iştirak payı metodu;

16.5.3. ədalətli dəyər metodu.

16.6. İnvestor dərc olunmuş kotirovka qiyməti olan investisiyalar istisna olmaqla, asılı təsərrüfat müəssisələrinə investisiyalarını KOS üçün MHBS-ın 27-ci “Aktivlərin qiymətdən düşməsi” bölməsinə uyğun olaraq tanınmış dəyərsizləşmədən yaranan istənilən toplanmış zərərlər çıxılmaqla ilkin dəyəri üzrə əks etdirir. Bu zaman investisiyalar dəyərsizləşən zaman 731-7 №li subhesabın debeti və 153-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

16.7. İnvestor investisiyadan əldə edilən və yığılmış mənfəətdən olan dividendləri və digər bölüşdürmələri alış tarixindən əvvəl və ya sonra baş verməsindən asılı olmayaraq asılı müəssilərin mənfəətlərində tanınır. Bu zaman 151 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 811 №li hesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

16.8. İnvestisiya obyektinin alış tarixindən sonra əldə edilmiş mənfəət və ya zərərdə investorun payını tanımaq üçün investisiyanın balans dəyəri artırılır və ya azaldılır. Bu zaman investisiya obyektindən əldə olunan həmin pay məbləği Məcmu mənfəət və zərər haqqında hesabatda tanınır və aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

16.8.1. investisiya obyektindən mənfəət əldə edildikdə 151 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 811 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, 811 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 341 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

16.8.2. investisiya obyektindən zərər əldə edildikdə 811 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 151 №li subhesabın krediti üzrə, 341 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 811 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

16.9. 151 №li “Asılı müəssisələrə investisiyalar” hesabının balans dəyərinə düzəlişlər, həmçinin investisiya obyektinin kapitalında baş vermiş dəyişikliklərdən irəli gəlir və Məcmu mənfəət və zərər hesabatında tanınmaqla aparılır. Bu dəyişikliklərə investisiya obyektinin torpaq, tikili və avadanlıqlarının yenidən qiymətləndirilməsindən və ya məzənnə fərqlərindən yaranan dəyişikliklər aiddir. Bu zaman aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

16.9.1. dəyişikliklər kapitalda artımla nəticələndikdə 151 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 331, 332 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

16.9.2. dəyişikliklər kapitalda azalma ilə nəticələndikdə 731-2 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 153-1 №li subhesabın krediti, 801 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 731-2 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

16.10. İnvestisiya obyektindən əldə olunan bölüşdürmələr, o cümlədən dividendlər investisiyanın balans dəyərini azaldır. Bu zaman 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 151 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Həmin dividendlər ödənildikdə 221, 223 və 225 hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

16.11. Ədalətli dəyər metoduna əsasən asılı müəssisələrə investisiyaların balans dəyərinin artımına 151 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-2 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, 611-2 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

16.12. Ədalətli dəyər metoduna əsasən asılı müəssisələrə investisiyaların balans dəyərinin azalmasına 731-7 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 151 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 731-7 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

16.13. Satış məqsədi ilə saxlanılan qısamüddətli investisiyalar asılı təsərrüfat cəmiyyətinə investisiya qoyuluşu kimi təsnifləşdirildikdə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

16.13.1. 151 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 231 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə; və ya

16.13.2. 151 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 435, 445, 538, 545 №li hesablarının müvafiq subhesablarının krediti, qırmızı qələmlə storno üsulu ilə 231 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 435, 445, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

16.14. Satış üçün nəzərdə tutulmuş investisiya asılı təsərrüfat cəmiyyətinə investisiya qoyuluşu kimi təsnifləşdirildiyi tarixdən etibarən tərtib edilmiş bütün maliyyə hesabatlarına müvafiq düzəlişlər edilir.

16.15. Asılı müəssisəyə qoyulmuş investisiya və ya onun bir hissəsi geri götürülən zaman həmin investisiya qoyuluşu üzrə iştirak payı metodunun tətbiqi əhəmiyyətli təsirə artıq malik olmadığı halda, iştirak payı metodunun tətbiqi və həmin investisiya qoyuluşu ədalətli dəyərlə uçota alınır. Bu zaman investisiya qoyuluşunun bir hissəsinin geri götürülməsi nəticəsində yaranan daxilolmalar və qalan investisiya qoyuluşunun ədalətli dəyəri ilə asılı müəssisəyə qoyulmuş investisiyanın balans dəyəri arasında əmələ gələn fərq üzrə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

16.15.1. geri götürülmüş investisiya qoyuluşu məbləğinə 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 151 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, həmin məbləğlərin ödənilməsi zamanı 221, 223 və 225 hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

16.15.2. yerdə qalan investisiya qoyuluşunun ədalətli dəyərinə 183, 231, 234 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 151 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

16.15.3. investisiya qoyuluşunun ədalətli dəyəri ilə balans dəyəri arasındakı fərq həddində:

16.15.3.1. ədalətli dəyərin balans dəyərindən artıq olan məbləğinə 183, 231, 234 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 611-2 №li subhesabın krediti üzrə, eyni zamanda 611-2 №li subhesabın debeti və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

16.15.3.2. balans dəyərinin ədalətli dəyərdən artıq olan məbləğinə 731-2 №li subhesabın debeti və 151 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, eyni zamanda 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 731-2 №li subhesabın krediti üzrə.

16.16. Asılı müəssisəyə investisiyalar və ya onun bir hissəsi satış üçün saxlanılan aktivlər kimi təsnifləşdirildiyi halda 231 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 151 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

16.17. Asılı müəssisəyə investisiyalar və ya onun bir hissəsi ədalətli dəyərində baş verən dəyişiklikləri mənfəət və zərərdə tanınan maliyyə aktivi kimi təsnifləşdirildiyi halda 183, 234 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 151 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

16.18. 151 №li hesabda əks etdirilmiş investisiya, “asılı təsərrüfat cəmiyyəti” hesab edilmədiyi tarixdə və maliyyə aktivi kimi uçota alındıqda, investisiyanın həmin tarixdəki ədalətli dəyəri maliyyə aktivinin ilkin qiymətləndirilməsi üçün onun ədalətli dəyəri kimi qəbul edilir. Bu zaman 183, 231, 234 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 151 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

16.19. Mühasibat uçotu subyekti asılı təsərrüfat cəmiyyəti üzərində əhəmiyyətli təsirini itirdikdə, asılı müəssisə ilə bağlı Məcmu mənfəət və zərər haqqında hesabatda vaxtı ilə tanınmış bütün məbləğləri nəzərə alır. Bu zaman aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

16.19.1. bu investisiyanın ədalətli dəyəri məbləği həddində 183, 231, 234 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 151 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

16.19.2. mühasibat uçotu subyekti asılı təsərrüfat cəmiyyəti üzərində əhəmiyyətli təsirini itirdiyi məbləğ həddində 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 183, 231, 234 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə, həmin məbləğ ödənildikdə 221, 223, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

16.19.3. vaxtı ilə nəzərə alınmış artımlara görə:

16.19.3.1. 331, 332 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 151 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

16.19.3.2. 151 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-2 №li subhesabın krediti üzrə.

16.20. Mühasibat uçotu subyektinin asılı müəssisədəki mülkiyyət faizi azaldıqda, lakin mühasibat uçotu subyektinin investisiya qoyuluşu asılı təsərrüfat cəmiyyəti anlayışına uyğun gəlməsi davam etdikdə, o zaman aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

16.20.1. mühasibat uçotu subyektinin investisiya qoyuluşu üzrə dəyişikliklər əvvəllər kapitalda artımla nəticələnmişdirsə, bu dəyişikliyə aid olan və Mənfəət və zərər və digər məcmu gəlir haqqında hesabatda tanının məbləğ həddində 331, 332 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 151 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

16.20.2. həmin məbləğin Mənfəət və zərərdə və digər məcmu gəlir haqqında hesabatda tanınmasına ehtiyac olarsa, o zaman 151 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-2 №li subhesabın krediti üzrə.

16.20.3. mühasibat uçotu subyektinin investisiya qoyuluşu üzrə dəyişikliklər əvvəllər kapitalda azalma ilə nəticələnmişdirsə, həmin dəyişikliklərə uyğun azalma məbləğinə 153-1 №li subhesabın debeti və 611-2 №li subhesabın krediti üzrə.

16.21. Asılı təsərrüfat cəmiyyəti və investor (o cümlədən onun törəmə müəssisələri) arasında “yuxarı istiqamətdə” və “törəmə müəssisələrlə əməliyyatlar” əməliyyatlardan yaranan mənfəət və zərərlər investorun maliyyə hesabatlarında yalnız əlaqəli olmayan investorların asılı təsərrüfat cəmiyyətindəki payları məbləğində tanınır.

16.22. Asılı təsərrüfat cəmiyyətinin torpaq, tikili və avadanlıqları üzrə əvvəlki yenidən qiymətləndirmələr nəticəsində yaranmış artımlar investorun kapital ehtiyatlarında əks etdirilmişdirsə, sonrakı qiymətdəndüşmə zərərləri həmin artım məbləği qədər kapital ehtiyatının azalmasına aid edilir, qalan məbləğ isə mənfəət və zərərə aid edilir. Əvvəlki yenidən qiymətləndirmə üzrə tanınmış artım məbləği həddində 331 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 151 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, əvvəlki artımdam artıq olan məbləğ həddində isə 731-2 №li subhesabın debeti və 151 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, eyni zmanda 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 731-2 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

16.23. Asılı təsərrüfat cəmiyyətinin torpaq, tikili və avadanlıqları üzrə əvvəlki yenidən qiymətləndirmələr nəticəsində yaranmış zərərlər investorun Mənfəət və zərər hesabatında əks etdirilmişdirsə, sonrakı yenidən qiymətləndirmə artımları həmin azalma məbləği qədər gəlirə aid edilir, qalan məbləğ isə kapital ehtiyatlarında tanınır. Əvvəlki yenidən qiymətləndirmə üzrə tanınmış zərər məbləği həddində 151 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-2 №li subhesabın krediti, 611-2 №li subhesabın debeti və 801 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə, əvvəlki zərərdən artıq olan məbləğ həddində isə 151 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 331 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

16.24. Mühasibat uçotu subyektinin debitor borclarının müqabilində əldə etdiyi investisiyalar asılı müəssisəyə qoyulmuş investisiya meyarına uyğun gəldikdə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

16.24.1. asılı müəssisəyə qoyulmuş investisiyanın əldə edilməsinə 151 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 435, 445, 538, 545 №li hesablarının müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

16.24.2. debitor borcların kreditor borclarla əvəzləşdirilməsinə 435, 445, 538, 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

16.25. Səhmlərin buraxılması ilə mühasibat uçotu subyektinin əldə etdiyi investisiyalar asılı müəssisəyə qoyulmuş investisiya meyarına uyğun gəldikdə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

16.25.1. səhmlərin buraxılmasına 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 301 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

16.25.2. asılı müəssisəyə qoyulmuş investisiyanın əldə edilməsinə 151 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

16.26. İnvestorun asılı təsərrüfat cəmiyyətinin zərərlərindəki payı həmin asılı müəssisəsindəki iştirak payına bərabər və ya ondan artıq olduqda, investor sonrakı zərərlərdəki payının tanınmasını dayandırır. İştirak payı metoduna əsasən investorun adi səhmlərə investisiya qoyuluşundan artıq məbləğdə tanınmış zərərlər vacibliyi (yəni ləğv olunma zamanı prioritetlər) üzrə əks qaydada investorun asılı müəssisəsindəki payının digər komponentlərinə tətbiq olunur.

16.27. İnvestorun iştirak payı sıfıra qədər azaldıldıqdan sonra, asılı təsərrüfat cəmiyyəti sonralar mənfəət əldə etdiyi haqqında hesabat verdikdə, investor yalnız onun mənfəətdəki payı tanınmamış zərər payına bərabər olduqdan sonra, həmin mənfəətlərdəki payının tanınmasını davam etdirir.

16.28. Birgə müəssisədə payı olan şəxs birgə müəssisədəki iştirak payını investisiya kimi tanımalı və həmin investisiyanın uçotunu “Asılı təsərrüfat cəmiyyətlərinə investisiyalar”ın uçotuna uyğun olaraq uçotda əks etdirir.

 

17. Təxirə salınmış vergi aktivlərinin uçotu

 

17.1. Təxirə salınmış vergi aktivlərinin uçotu Hesablar Planının 16-cı maddəsində əks etdirilir. Bu maddədə təxirə salınmış vergi aktivləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim olunur. Müəssisə keçmiş əməliyyatların və ya hadisələrin nəticəsi olaraq gələcəkdə bərpa olunacaq vergi məbləğləri üçün təxirə salınmış vergi aktivini tanımalıdır. Təxirə salınmış vergi aktivləri maddəsində mənfəət vergisi və digər vergilər üzrə təxirə salınmış vergi aktivləri uçota alınır. Bu maddə aşağıdakı hesablardan ibarətdir:

17.1.1. 161 №li “Mənfəət vergisi üzrə təxirə salınmış vergi aktivləri”;

17.1.2. 162 №li “Digər təxirə salınmış vergi aktivləri”.

17.2. 161 №li “Mənfəət vergisi üzrə təxirə salınmış vergi aktivləri” hesabında mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyətinin həyata keçirilməsi zamanı mənfəət vergisi üzrə çıxılan müvəqqəti fərqlər, gələcək dövrə keçirilən istifadə olunmamış vergi zərərləri və gələcək dövrə keçirilən istifadə olunmamış vergi kreditləri ilə əlaqədar gələcək dövrlərdə əvəzi alınmalı olan mənfəət vergisi barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Çıxılan müvəqqəti fərqlər aktiv və ya öhdəliyin balans dəyərinin əvəzinin alındığı və ya ödənildiyi gələcək dövrlərin vergi mənfəətinin (vergi zərərinin) müəyyən olunmasında çıxılan məbləğlər ilə nəticələnən müvəqqəti fərqlərdir.

17.3. Aktivin vergi bazası aktivin balans dəyərini bərpa edərkən mühasibat uçotu subyektinə axın edəcək istənilən vergiyə cəlb olunan iqtisadi faydalara görə vergi məqsədləri üçün çıxılacaq məbləğdir. Bu iqtisadi faydalar vergiyə cəlb edilməyəcəksə, aktivin vergi bazası onun balans dəyərinə bərabərdir. Təxirə salınmış vergi aktivi tutula bilən müvəqqəti fərqin istifadə olunması ilə bağlı vergiyə cəlb olunacaq mənfəətin əldə ediləcəyi dövr ərzində bütün tutula bilən müvəqqəti fərqlər üçün tanınır. Mühasibat uçotu subyekti hesabat tarixinə qədər olan müddətdə qüvvədə olan vergi dərəcələrindən və vergi qanunvericiliyindən istifadə edərək təxirəsalınmış vergi öhdəliyini (aktivini) qiymətləndirməlidir. Qalan addımlar nəticəyə təsir edə bilməmişdirsə və təsir edəcəyi güman edilmirsə, müəssisə vergi dərəcələrini və vergi qanunvericiliyini qüvvədə olan kimi nəzərdən keçirməlidir.

17.4. Uçot mənfəəti vergi xərclərinin çıxılmasından əvvəl hesabat dövrü üzrə mənfəət və ya zərərdir. Vergi mənfəəti (vergi zərəri), Vergi Məcəlləsinə uyğun olaraq müəyyən olunan mənfəət vergisinin ödənildiyi (əvəzinin alındığı) hesabat dövrü üzrə hesablanılan mənfəət və ya zərərdir. Mənfəət vergisi üzrə vergi xərclərinin hesablanması zamanı aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

17.4.1. hesabat dövrünün vergi mənfəti üzrə cari mənfəət vergisi xərclərinə 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 901 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

17.4.2. həmin məbləğin dövlət büdcəsinə hesablanması üzrə 901 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

17.4.3. hesabat dövrünün təxirə salınmış vergi aktivlərinə 902 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, eyni zamanda 161 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 902 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

17.5. Mənfəət vergisi üzrə təxirə salınmış vergi aktivi hesablanan zaman, keçmiş illər üçün təxirə salınmış vergi öhdəliyi mövcuddursa, o zaman həmin təxirə salınmış vergi öhdəliyi məbləği həddində 421 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 902 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, qalan məbləğ həddində isə 161 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 902 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

17.6. 162 №li “Digər təxirə salınmış vergi aktivləri” hesabında mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyətinin həyata keçirilməsi zamanı digər təxirə salınmış vergi aktivləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

17.7. Digər təxirə salınmış vergi aktivlərinin hesablanması zamanı 162 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

17.8. Həmin digər təxirə salınmış vergi aktivlərinə uyğun olaraq Azərbaycan Respublikası Vergi Məcəlləsinin tələblərinə əsasən hesablanmış vergi öhdəliyi 113, 123, 202, 203, 711, 721, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Bu zaman hesabat dövrünün əvvəlində təxirə salınmış vergi aktivi kimi uçota alınmış məbləğ həddində 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 162 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

 

18. Uzunmüddətli debitor borclarının uçotu

 

18.1. Uzunmüddətli debitor borclarının uçotu Hesablar Planının 17-ci maddəsində əks etdirilir. “Uzunmüddətli debitor borcları” maddəsi hesabat tarixindən sonra 12 aydan artıq müddətdə ödənilməsi gözlənilən debitor borclar barədə məlumatları ümumiləşdirmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bu maddə aşağıdakı hesablardan ibarətdir:

18.1.1. 171 №li “Alıcılar və sifarişçilərin uzunmüddətli debitor borcları”;

18.1.2. 172 №li “Törəmə (asılı) müəssisələrin uzunmüddətli debitor borcları”;

18.1.3. 173 №li “Əsas idarəetmə heyətinin uzunmüddətli debitor borcları”;

18.1.4. 174 №li “İcarə üzrə uzunmüddətli debitor borcları”;

18.1.5. 175 №li “Tikinti müqavilələri üzrə uzunmüddətli debitor borcları”;

18.1.6. 176 №li “Faizlər üzrə uzunmüddətli debitor borcları”;

18.1.7. 177 №li “Digər uzunmüddətli debitor borcları”.

18.2. 171 №li “Alıcılar və sifarişçilərin uzunmüddətli debitor borcları” hesabında mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyətinin həyata keçirilməsi ilə əlaqədar malların (işlərin, xidmətlərin) satışı prosesində alıcılar və sifarişçilər tərəfindən ödənilməli olan uzunmüddətli debitor borcların hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

18.3. 172 №li “Törəmə (asılı) müəssisələrin uzunmüddətli debitor borcları” hesabında mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyətinin həyata keçirilməsi ilə əlaqədar malların (işlərin, xidmətlərin) satışı prosesində törəmə (asılı) müəssisələr tərəfindən ödənilməli olan uzunmüddətli debitor borcların hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

18.4. 173 №li “Əsas idarəetmə heyətinin uzunmüddətli debitor borcları” hesabında mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyətinin həyata keçirilməsi ilə əlaqədar malların (işlərin, xidmətlərin) satışı prosesində əsas idarəetmə heyəti tərəfindən ödənilməli olan uzunmüddətli debitor borcların hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

18.5. 174 №li “İcarə üzrə uzunmüddətli debitor borcları” hesabında mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyətinin həyata keçirilməsi ilə əlaqədar onun aktivlərindən istifadə etmə hüququnu təmin edən müqavilələrə əsasən icarəçi tərəfindən ödənilməli olan, habelə maliyyə icarəsində olan aktivlərə qoyulmuş xalis investisiya dəyərinə bərabər məbləğdə uzunmüddətli debitor borcların hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

18.6. 174 №li “İcarə üzrə uzunmüddətli debitor borcları” hesabı üzrə aşağıdakı subhesablar açılır:

18.6.1. 174-1 №li “Maliyyə icarəsi üzrə uzunmüddətli debitor borcları”;

18.6.2. 174-2 №li “Əməliyyat icarəsi üzrə uzunmüddətli debitor borcları”.

18.7. 175 №li “Tikinti müqavilələri üzrə uzunmüddətli debitor borcları” hesabında mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyətinin həyata keçirilməsi ilə əlaqədar tikinti müqavilələri üzrə sifarişçi tərəfindən ödənilməli olan uzunmüddətli debitor borcların hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

18.8. 176 №li “Faizlər üzrə uzunmüddətli debitor borcları” hesabında mühasibat uçotu subyekti tərəfindən verilmiş borclara, kreditlərə görə hesablanmış faizlər üzrə borcalanların ödəməli olduqları uzunmüddətli debitor borcların hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

18.9. 177 №li “Digər uzunmüddətli debitor borcları” hesabında mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyətinin həyata keçirilməsi ilə əlaqədar 171-176 №li hesablarda əks etdirilməyən uzunmüddətli debitor borcların hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

18.10. Hesabat dövrü ərzində mühasibat uçotu subyekti tərəfindən malların (işlərin, xidmətlərin) satışı, verilmiş borclara, kreditlərə görə hesablanmış faizlər, mühasibat uçotu subyektinin aktivlərinin istifadə etmə hüququnu təmin edən müqavilələrə əsasən icarəçi tərəfindən ödənilməli olan icarə haqları üzrə gəlirin tanınma meyarlarına uyğun olaraq hesablanmış uzunmüddətli debitor borcları 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 601, 611, 631 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

18.11. Mühasibat uçotu subyekti tərəfindən aksiz vergisinə cəlb edilən malların satışı zamanı aksiz vergisi məbləğinə 171, 172, 173 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

18.12. Hesabat dövrü ərzində mühasibat uçotu subyekti tərəfindən malların (işlərin, xidmətlərin) satışı, mühasibat uçotu subyektinin aktivlərinin istifadə etmə hüququnu təmin edən müqavilələrə əsasən icarəçi tərəfindən ödənilməli olan icarə haqları üzrə əlavə dəyər vergisinin hesablanması 171, 172, 173, 174, 175 və 177 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

18.13. Mühasibat uçotu subyektinin maliyyə icarəsində olan aktivlərə qoyulmuş xalis investisiya dəyərinə bərabər məbləğdə uzunmüddətli debitor borcları 174-1 №li subhesabın debeti və 101, 111, 121 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Həmin aktivə hesablanmış amortizasiya məbləğinə, habelə qiymətdəndüşmə zərərinə 102, 112, 122 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 174 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Bu aktivlərin maliyyə icarəsinə verilməsi nəticəsində əldə ediləcək məbləğlə onun diskontlaşdırılmış dəyəri arasındakı fərq 751 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 174 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Maliyyə icarəsində olan aktivlərə görə hesabat dövrü ərzində hesablanan faiz məbləğlərinə 216 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 631-3 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

18.14. Mühasibat uçotu subyekti gəlirə yalnız müəssisənin öz hesabına alınmış və alınacaq iqtisadi səmərənin ümumi axını daxil etməlidir. Mühasibat uçotu subyekti üçüncü tərəflərin adından yığılmış satış vergiləri, mallar və xidmətlər üzrə vergiləri və əlavə dəyər vergisi kimi məbləğləri gəlirə aid etmir. Komisyon qaydada satış müqavilələri üzrə mühasibat uçotu subyekti gəlirə yalnız ona çatacaq komisyon məbləğini daxil edir. Debitor borclar üzrə pul vəsaitlərinin və ya pul vəsaitlərin ekvivalentlərinin daxilolması təxirə salındıqda, debitor borcun ədalətli dəyəri şərti faiz dərəcəsindən istifadə edərək müəyyən olunmuş bütün gələcək daxilolmaların cari dəyərinə bərabər məbləğdə uçota alınır. Bu zaman aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

18.14.1. uzunmüddətli borc məbləği ilə onun diskontlaşdırılmış dəyəri arasındakı fərqə 751-1 №li subhesabın debeti və 171, 172, 173, 175, 176, 177 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

18.14.2. uzunmüddətli debitor borclara görə hesabat dövrü ərzində hesablanan faiz məbləğlərinə 171, 172, 173, 175, 176, 177 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 631-1 №li subhesabın krediti üzrə.

18.15. Uzunmüddətli debitor borclarının hesabat dövrü ərzində ödənilməsi gözlənilən hissəsi qısamüddətli debitor borclarına aid edilməklə, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

18.16. Mühasibat uçotu subyektinin əvvəllər ümidsiz borc kimi silinmiş debitorlar tərəfindən borclarının qaytarılması zamanı, həmin borcların əlavə dəyər vergisiz məbləğinə 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 611-6 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

18.17. Silinmiş debitor borcun bərpası ilə əlaqədar hesablanmış aksiz vergisi məbləğinə 171, 172, 173 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, əlavə dəyər vergisi məbləğinə 171, 172, 173, 174, 175, 177 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

18.18. Mühasibat uçotu subyektinin şübhəli və ümidsiz borcları silindikdə, həmin debitor borcun əlavə dəyər vergisiz məbləği 731-6 №li subhesabın debeti və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

18.19. Silinmiş debitor borcla əlaqədar hesablanmış aksiz vergisinə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 171, 172, 173 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

18.20. Silinmiş debitor borcla əlaqədar hesablanmış əlavə dəyər vergisinə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 171, 172, 173, 174, 175, 177 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə, büdcəyə hesablanmış vergi öhdəliyinə isə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

18.21. Uzunmüddətli debitor borclar üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 611-8 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Uzunmüddətli debitor borclar üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 731-8 №li subhesabın debeti və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

18.22. Mühasibat uçotu subyektinin debitor borclarının müqabilində əldə etdiyi investisiyalar üzrə 151, 152, 181, 182, 183, 231, 232, 233, 234 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

 

19. Sair uzunmüddətli maliyyə aktivlərinin uçotu

 

19.1. Sair uzunmüddətli maliyyə aktivlərinin uçotu Hesablar Planının 18-ci maddəsində əks etdirilir. Bu maddədə ödənişə qədər saxlanılan uzunmüddətli investisiyalar, uzunmüddətli verilmiş borclar, digər uzunmüddətli investisiyalar və sair uzunmüddətli maliyyə aktivlərinin dəyərinin azalmasına görə düzəlişlərlə bağlı ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim olunur. Bu maddə aşağıdakı hesablardan ibarətdir:

19.1.1. 181 №li “Ödənişə qədər saxlanılan uzunmüddətli investisiyalar”;

19.1.2. 182 №li “Verilmiş uzunmüddətli borclar”;

19.1.3. 183 №li “Digər uzunmüddətli investisiyalar”;

19.1.4. 184 №li “Sair uzunmüddətli maliyyə aktivlərinin dəyərinin azalmasına görə düzəlişlər”.

19.2. Ədalətli dəyərinin əlavə xərc və ya cəhdlər istifadə etmədən etibarlı şəkildə qiymətləndirilməsi mümkün olan konvertasiya edilməyən imtiyazlı səhmlər və geri qaytarıla bilinməyən açıq satışda olan adi səhmlər və ya imtiyazlı səhmlərə edilən investisiyalar istisna olmaqla, bütün əsas maliyyə alətləri üçün amortizasiya olunmuş dəyər modeli tətbiq edilir.

19.3 Əsas maliyyə alətləri KOS üçün MHBS-ın 11-ci “Əsas maliyyə alətləri” bölməsinin 11.8-ci maddəsinin tələblərinə cavab verən alətlərdir. Bu tələblərə cavab verən maliyyə alətləri aşağıdakılardır:

19.3.1. pul vəsaitləri;

19.3.2. mühasibat uçotu subyekti əmanətçi kimi çıxış etdiyi hallarda (məsələn bank hesabları) tələbli və təcili əmanətlər;

19.3.3. sahib olduğu kommmersiya vekselləri;

19.3.4. səhmlər, hesablar və veksellər üzrə debitor borcları;

19.3.5. istiqraz və digər oxşar borc alətləri;

19.3.6. konvertasiya olunmayan imtiyazlı səhmlərə investisiyalar, həmçinin geri satış hüququ olmayan adi və imtiyazlı səhmlərə investisiyalar.

19.4. KOS üçün MHBS-ın 11-ci “Əsas maliyyə alətləri” bölməsinin 11.8-ci maddəsinin tələblərinə cavab verməyən aşağıdakı maliyyə alətləri KOS üçün MHBS-ın 12-ci “Digər maliyyə aləti emissiyası” bölməsinin tətbiq sahəsinə aiddir:

19.4.1. aktivlərlə təmin olunmuş qiymətli kağızlar – məsələn, ipoteka öhdəliyi ilə təmin olunmuş istiqrazlar, geri alış müqavilələri (REPO) borc alətlərinin qiymətli kağızlarla təmin olunmuş paketləri;

19.4.2. pul vəsaitləri yaxud digər maliyyə alətləri vasitəsi ilə mübadilə edilə bilən opsionlar, imtiyaz hüquqları, varrantlar, fyuçer kontraktları, forvard müqavilələri və faiz svopları;

19.4.3. 12-ci bölmənin tələblərinə uyğun olaraq hedcinq alətləri kimi uçota alınan və tanınan maliyyə alətləri;

19.4.4. digər müəssisələrə borc vermək öhdəliyi.

19.5. Ödənişə qədər saxlanılan uzunmüddətli investisiyaların adi qaydada alışı və ya satışı ya əməliyyat tarixi, ya da hesablaşma tarixi metodundan istifadə etməklə tanınır. Əməliyyat tarixi mühasibat uçotu subyektinin aktiv alışı və satış etdiyi tarixdir. Hesablaşma tarixi aktivin mühasibat uçotu subyektinə təhvil verildiyi və ya mühasibat uçotu subyekti tərəfindən təhvil verilən tarixdir.

19.6. 181 №li “Ödənişə qədər saxlanılan uzunmüddətli investisiyalar” hesabında mühasibat uçotu subyektinin ödənişə qədər saxlanılan uzunmüddətli investisiyalarının hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Ödənişə qədər saxlanılan uzunmüddətli investisiyalar əvvəlcə ilkin dəyəri ilə uçota alınır. Bu zaman 181 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 435, 445, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

19.7. Ödənişə qədər saxlanılan uzunmüddətli investisiyalar aşağıdakı hər iki şərtə cavab verdikdə amortizasiya məbləğində qiymətləndirilir:

19.7.1. maliyyə aktivinin məqsədi müqavilə üzrə razılaşdırılmış pul vəsaitlərininin toplanması olduqda;

19.7.2. maliyyə aktivinin müqavilə şərtləri müəyyən edilmiş tarixlərdə yalnız əsas məbləğin ödənişləri olan pul vəsaitlərində artımına səbəb olmaqla, əsas məbləğ üzrə faizlər ödənilməmiş qaldıqda.

19.8. Ödənişə qədər saxlanılan uzunmüddətli investisiyalar üzrə hər il hesablanılan faiz məbləğləri (amortizasiya məbləği) 181 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 631-1 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

19.9. Ödənişə qədər saxlanılan uzunmüddətli investisiyaların tanınmasının dayandırılması ilə əlaqədar əməliyyat tarixinə 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 181 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, hesablaşma tarixinə 221, 223, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

19.10. Mühasibat uçotu subyekti tərəfindən debitor borclarının müqabilində əldə edilmiş ödənişə qədər saxlanılan uzunmüddətli investisiyalara 181 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

19.11. Səhmlərin buraxılması ilə mühasibat uçotu subyektinin əldə etdiyi investisiyalar ödənişə qədər saxlanılan uzunmüddətli investisiyalar meyarına uyğun gəldikdə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

19.11.1. səhmlərin buraxılmasına 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 301 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

19.11.2. ödənişə qədər saxlanılan uzunmüddətli investisiyaların əldə edilməsinə 181 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

19.12. 182 №li “Verilmiş uzunmüddətli borclar” hesabında mühasibat uçotu subyekti tərəfindən verilmiş uzunmüddətli borcların hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Verilmiş uzunmüddətli borclar 182 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

19.13. Mühasibat uçotu subyektinin debitor borcları verilmiş uzunmüddətli borclar kimi təsnifləşdirildikdə 182 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

19.14. Səhmlərin buraxılması hesabına mühasibat uçotu subyekti tərəfindən verilmiş uzunmüddətli borclara aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

19.14.1. 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 301 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

19.14.2. 182 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

19.15. 183 №li “Digər uzunmüddətli investisiyalar” hesabında mühasibat uçotu subyektinin ədalətli dəyəri Məcmu mənfəət və zərər haqqında hesabatda tanınan, törəmə müəssisələrə investisiya qoyuluşları, habelə 181 və 182 №li hesablara aid edilməyən digər uzunmüddətli investisiyalarının hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Digər uzunmüddətli investisiyaların əldə edilməsi zamanı 183 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 435, 445, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

19.16. Digər uzunmüddətli investisiyaların ədalətli dəyərində artım olduqda, artım məbləğinə 183 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-2 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

19.17. Digər uzunmüddətli investisiyaların ədalətli dəyərində azalma olduqda, azalma məbləğinə 731-2 №li subhesabın debeti və 184 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

19.18. Digər uzunmüddətli investisiyalar satış məqsədi ilə saxlanılan aktivlər hesabına keçirildikdə 231 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 183 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Digər uzunmüddətli investisiyalar satış məqsədi ilə saxlanılan aktivlər hesabına keçirildikdə əvvəllər onların ədalətli dəyərində tanınmış azalmalar üzrə 184 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 235 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

19.19. Digər uzunmüddətli investisiyalar satıldıqda 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 183 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

19.20. Hesablaşma tarixi metodu tətbiq edildikdə, mühasibat uçotu subyekti əməliyyat tarixi və hesablaşma tarixi arasındakı dövr ərzində alınacaq aktivin ədalətli dəyərindəki artımı 183 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 611-2 subhesabın kreditində, aktivin ədalətli dəyərindəki azalma məbləğini isə 731-2 №li subhesabın debetində və 184 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirir. Əməliyyat tarixi ilə hesablaşma tarixləri arasında olan dövrdə əldə edilmiş aktivin ədalətli dəyərində artım amortizasiya olunmuş dəyərdə ölçülmüş aktivlərə şamil edilmir.

19.21. Əvvəlki yenidən qiymətləndirmələr nəticəsində yaranmış qiymətdəndüşmə zərərləri Məcmu mənfəət və zərər haqqında hesabatda əks etdirilmişdirsə, sonrakı artımlar Məcmu mənfəət və zərər haqqında hesabatda bu qiymətdəndüşmə zərərləri qədər sair əməliyyat gəlirlərinə, digər uzunmüddətli investisiyaların əvvəllər ədalətli dəyərində yaranmış azalma məbləğləri 184 №li hesabda əks etdirilmişdirsə, həmin aktivlər üzrə ədalətli dəyərdə yaranmış sonrakı artımlar, əvvəlki azalma məbləği həddində 184 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-2 №li subhesabın kreditində, əvvəlki azalma məbləğindən artıq dəyişiklik məbləğində 183 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-2 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

19.22. Digər uzunmüddətli investisiyaların əvvəllər ədalətli dəyərində yaranmış azalma məbləğləri 184 №li hesabda əks etdirilmişdirsə, həmin aktivlər üzrə ədalətli dəyərdə yaranmış sonrakı artımlar, əvvəlki azalma məbləği həddində 184 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-2 №li subhesabın kreditində, əvvəlki azalma məbləğindən artıq dəyişiklik həddində 183 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-2 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

19.23. Digər uzunmüddətli investisiyaların əvvəllər ədalətli dəyərində yaranmış artım məbləğləri Məcmu mənfəət və zərər haqqında hesabatda əks etdirilmişdirsə, həmin aktivlər üzrə ədalətli dəyərdə yaranmış sonrakı azalmalar, əvvəlki artım məbləği həddində 731-2 №li subhesabın debeti və 183 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində, əvvəlki artım məbləğindən artıq dəyişiklik həddində 731-2 №li subhesabın debeti və 184 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

19.24. Mühasibat uçotu subyektinin debitor borclarının müqabilində əldə etdiyi digər uzunmüddətli investisiyalara 183 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

19.24. Səhmlərin buraxılması ilə mühasibat uçotu subyektinin əldə etdiyi investisiyalar digər uzunmüddətli investisiyalar meyarına uyğun gəldikdə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

19.24.1. səhmlərin buraxılmasına 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 301 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

19.24.2. digər uzunmüddətli investisiyaların əldə edilməsinə 183 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

 

20. Sair uzunmüddətli aktivlərin uçotu

 

20.1. Sair uzunmüddətli aktivlərin uçotu Hesablar Planının 19-cu maddəsində əks etdirilir. Bu maddədə gələcək hesabat dövrlərinin xərcləri, verilmiş uzunmüddətli avanslar və digər uzunmüddətli aktivlərlə bağlı ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim olunur. Bu maddə aşağıdakı hesablardan ibarətdir:

20.1.1. 191 №li “Gələcək hesabat dövrlərinin xərcləri”;

20.1.2. 192 №li “Verilmiş uzunmüddətli avanslar”;

20.1.3. 193 №li “Digər uzunmüddətli aktivlər”.

20.2. 191 №li “Gələcək hesabat dövrlərinin xərcləri” hesabında mühasibat uçotu subyektinin gələcək hesabat dövrlərində tanınacaq xərclərinin hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Gələcək hesabat dövrlərinin xərcləri cari hesabat dövründə çəkilmiş, lakin gələcək dövrün gəlirlərinin əldə edilməsi üzrə çəkilən xərclərdir. Bu çəkilmiş xərclər üzrə iqtisadi səmərənin gələcək hesabat dövrlərində əldə edilməsi gözlənilir. Bu zaman 191 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 411, 413, 414, 432, 433, 434, 435, 445, 511, 513, 515, 521, 522, 523, 532, 533, 535, 536, 537, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

20.3. Səhmlərin buraxılması hesabına mühasibat uçotu subyektinin gələcək hesabat dövrlərində tanınacaq xərclərinin əldə edilməsi üzrə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

20.3.1. səhmlərin buraxılmasına 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 301 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

20.3.2. gələcək hesabat dövrlərində tanınacaq xərclərin əldə edilməsinə 191 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

20.4. Gələcək hesabat dövrlərinin xərcləri növbəti hesabat dövründə xərc kimi tanınacağı təqdirdə 242 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 191 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

20.5. 192 №li “Verilmiş uzunmüddətli avanslar” hesabında mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyəti ilə əlaqədar alınacaq əsas fondlar, qeyri-maddi aktivlər, ehtiyatlar, iş və xidmətlərə görə əvvəlcədən ödənilmiş vəsaitlərin hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Bu zaman 192 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Eyni zamanda, xarici valyuta ilə olan və ilkin dəyəri ilə qiymətləndirilən qeyri-monetar maddə hesab edilən verilmiş uzunmüddətli avanslar əməliyyatın həyata keçirildiyi tarixdə Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankının müəyyənləşdirdiyi məzənnə ilə çevrilməlidirlər.

20.6. Verilmiş uzunmüddətli avanslar verilmiş qısamüddətli avanslar kimi təsnifləşdirildikdə 243 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 192 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

20.7. Verilmiş qısamüddətli avanslar kimi təsnifləşdirilmədən verilmiş uzunmüddətli avanslara görə əsas fondlar, qeyri-maddi aktivlər, ehtiyatlar, iş və xidmətlər əldə edildikdə 101, 103, 111, 113, 121, 123, 131, 141, 201, 202, 203, 205, 207, 711, 721, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 531, 532, 535, 536, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə, eyni zamanda 531, 532, 535, 536, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 192 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

20.8. Səhmlərin buraxılması hesabına mühasibat uçotu subyekti tərəfindən verilmiş uzunmüddətli avanslara aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

20.8.1. 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 301 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

20.8.2. 192 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

20.9. Qiymətləri xarici valyuta ilə göstərilən əsas fondlar, qeyri-maddi aktivlər, ehtiyatlar, iş və xidmətlərin alışı zamanı onların ilkin dəyəri əməliyyatın həyata keçirildiyi tarixdə Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankının müəyyənləşdirdiyi məzənnəyə uyğun tanınmasına, habelə verilmiş uzunmüddətli avanslarla kreditor borc məbləğlərinin əvəzləşdirilməsinə və bu zaman yaranan məzənnə fərqinə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

20.9.1. əldə edilmiş əsas fondlar, qeyri-maddi aktivlər, ehtiyatlar, iş və xidmətlərin ilkin dəyərinə 101, 103, 111, 113, 121, 123, 131, 141, 201, 202, 203, 205, 207, 711, 721, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 531, 532, 535, 536, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

20.9.2. eyni zamanda verilmiş uzunmüddətli avansla kreditor borc məbləğindən ən aşağı olanının məbləği həddində 531, 532, 535, 536, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 192 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

20.9.3. yaranmış kreditor borc məbləği verilmiş uzunmüddətli avans məbləğindən artıq olduqda, artıq olan məbləğ həddində 531, 532, 535, 536, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 611-8 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

20.9.4. verilmiş uzunmüddətli avans məbləği yaranmış kreditor borc məbləğindən artıq olduqda, artıq olan məbləğ həddində 731-8 №li subhesabın debeti və 192 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

20.10. 193 №li “Digər uzunmüddətli aktivlər” hesabında 191 və 192 №li hesablarda əks etdirilməyən, habelə mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyəti ilə əlaqədar bir ildən artıq istifadəsi nəzərdə tutulan uzunmüddətli aktivlərinin hərəkəti barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim olunur.

20.11. 193 №li “Digər uzunmüddətli aktivlər” hesabına 193-1 №li №li “İstifdə hüququ üzrə aktivlər” subhesabı açılır. İcarəçi əməliyyat icarələri altında ödənişləri (sığorta və saxlanma kimi xidmətlərin xərcləri istisna olmaqla) icarə müddətində düz xətli əsasla xərc kimi tanımalıdır. Əməliyyat icarəsi zamanı istifadə hüququ üzrə aktivlərin tanınması, habelə onların ödənilməsi və silinməsi ilə bağlı aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

20.11.1. istifdə hüququ üzrə aktivlərin tanınması zamanı 193-1 №li subhesabın debeti və 435, 535-2, 538 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

20.11.2. istifdə hüququ üzrə aktivlərə görə yaranmış uzunmüddətli kreditor borclar qısamüddətli kreditor borclara keçirildikdə 435 №li subhesabın debeti və 535-2 №li subhesabın krediti üzrə;

20.11.3. istifdə hüququ üzrə aktivlərə görə icarə xərcləri tanındıqda 103, 113, 123, 202, 711, 721 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 193-1 №li subhesabın krediti üzrə;

20.11.4. istifdə hüququ üzrə aktivlərin tanınmasının dayandırılması zamanı icarə üzrə uzunmüddətli öhdəlik məbləği həddində 435, 535-2 №li subhesabın debeti və 193-1 №li subhesabın krediti üzrə, qalan məbləğə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 193-1 №li subhesabın krediti üzrə.

20.12. Digər uzunmüddətli aktivlər əldə edildikdə 193 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 431, 432, 433, 435, 445, 531, 532, 536, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

20.13. Əldə edilmiş digər uzunmüddətli aktivlərlə əlaqədar əlavə dəyər vergisinin hesablanması üzrə 241-1 №li subhesabın debeti və 431, 432, 433, 435, 445, 531, 532, 536, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

20.14. Əldə edilmiş digər uzunmüddətli aktivlər üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

20.15. Digər uzunmüddətli aktivlər üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilməyən hallarda 193 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

20.16. Digər uzunmüddətli aktivlər qeyri-monetar aktivin və ya aktivlərin və ya monetar və qeyri-monetar aktivlərdən ibarət olan aktivlərin mübadiləsi hesabına alına bilər. Aşağıdakı hallar istisna olmaqla mübadilə hesabına alınmış digər uzunmüddətli aktivlərin ilkin dəyəri ədalətli dəyərlə qiymətləndirilir:

20.16.1. mübadilə əməliyyatı kommersiya məzmunlu olmadıqda;

20.16.2. alınmış (və ya verilmiş) aktivin və ya aktivlərin ədalətli dəyərinin etibarlı əsasda müəyyənləşdirilməsi mümkün olmadıqda.

20.17. Mübadilə nəticəsində əldə edilmiş digər uzunmüddətli aktivlərin ədalətli dəyərini müəyyən etmək mümkün olmadığı hallarda, onun dəyəri təhvil verilmiş aktivin (aktivlərin) ədalətli dəyəri ilə qiymətləndirilir. Təhvil verilmiş aktivin (aktivlərin) ədalətli dəyərini müəyyən etmək mümkün olmadığı hallarda əldə edilmiş digər uzunmüddətli aktivlərin dəyəri təhvil verilmiş aktivin (aktivlərin) balans dəyəri ilə qiymətləndirilir.

20.18. Mübadilə nəticəsində əldə edilmiş digər uzunmüddətli aktivlərlə əlaqədar aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

20.18.1. mübadilə nəticəsində əldə edilmiş digər uzunmüddətli aktivlərin mühasibat uçotunda əks etdirilməsi üçün 193 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 431, 432, 433, 435, 445, 531, 532, 536, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

20.18.2. mübadilə nəticəsində əldə edilmiş digər uzunmüddətli aktivlərlə əlaqədar əlavə dəyər vergisinin hesablanması üzrə 241-1 №li subhesabın debeti və 431, 432, 433, 435, 445, 531, 532, 536, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

20.18.3. mübadilə nəticəsində əldə edilmiş digər uzunmüddətli aktivlər üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə;

20.18.4. mübadilə edilmiş aktivlər üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilməyən hallarda 193 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə;

20.18.5. əldə edilmiş digər uzunmüddətli aktivlərin mübadiləsi məqsədi ilə təqdim edilən aktivlərin dəyərinə 171, 172, 173, 174, 175, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 601, 611 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

20.18.6. əldə edilmiş digər uzunmüddətli aktivlərin mübadiləsi məqsədi ilə təqdim edilən aktivlərə görə hesablanılmış əlavə dəyər vergisinə 171, 172, 173, 174, 175, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

20.18.7. mübadilə nəticəsində əldə edilmiş digər uzunmüddətli aktivlər üzrə yaranmış kreditor borc məbləğləri mübadilə məqsədi ilə təqdim edilmiş aktivlərin dəyərinə görə yaranan debitor borc məbləğləri ilə əvəzləşdirildikdə 431, 432, 433, 435, 445, 531, 532, 536, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 171, 172, 173, 174, 175, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

20.19. Mübadilə üçün verilmiş aktivlər üzrə yığılmış amortizasiya məbləği olduğu hallarda həmin amortizasiya məbləği mübadilə üçün verilmiş aktivin ilkin dəyərindən çıxılır.

20.20. Digər uzunmüddətli aktivlərin təsərrüfat üsulu ilə yaradılması zamanı 193 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 102, 112, 201, 204, 205, 207, 241-1, 244, 521, 522, 523, 533 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışları verilir.

20.21. Digər uzunmüddətli aktivlər maliyyə icarəsi ilə əldə edildikdə onların ilkin dəyəri 193 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 406, 535 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

20.22. Digər uzunmüddətli aktivlər əvəzsiz olaraq alındıqda 193 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində göstərilir.

20.23. Digər uzunmüddətli aktivlərin tanınmasının dayandırılması zamanı aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

20.23.1. satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlərə keçirildikdə 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 193 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

20.23.2. digər uzunmüddətli aktivlərin silinməsi zamanı 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 193 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

20.24. Satış məqsədi ilə saxlanılan digər uzunmüddətli aktivlərin satılması və ya əvəzsiz verilməsi ilə bağlı xərclər 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində uçota alınır. Satılmış digər uzunmüddətli aktivlər üçün hesablanmış gəlirlər 171, 172, 173, 177, 211, 212, 213, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində uçota alınır. Təqdim edilmiş aktivlərə görə hesablanılmış əlavə dəyər vergisinə 171, 172, 173, 177, 211, 212, 213, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

20.25. Satılmış və ya əvəzsiz əldə edilmiş digər uzunmüddətli aktivlərə görə gəlirlər 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Satılmış, əvəzsiz verilmiş və silinmiş digər uzunmüddətli aktivlər üzrə hesablanmış xərclər 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

20.26. Digər uzunmüddətli aktivlər hesabında əks etdirilmiş aktivlər digər qısamüddətli aktivlər kimi təsnifləşdirildikdə 245 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 193 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

20.27. Uzunmüddətli aktivlərin qiymətdən düşməsi, itirilməsi və ya qaytarılmasından imtina olunması hallarında həmin uzunmüddətli aktivlər üzrə üçuncü tərəflərdən alınan kompensasiyalar onların daxil olması ehtimalı yarandıqda, Məcmu mənfəət və zərər haqqında hesabata daxil edilir. Bu zaman 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

20.28. Mühasibat uçotu subyektinin digər uzunmüddətli aktivlərinin əskik gəlməsi zamanı əskikgəlmələr səbəbləri və təqsirkar şəxslər müəyyənləşdirilməklə onların məbləğləri (əskikgəlmələr müəyyən edildiyi vaxtda bazar qiymətləri ilə) təqsirkar şəxslərin hesabına aid edilməklə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

20.28.1. bazar qiyməti məbləğinə 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

20.28.2. həmin digər uzunmüddətli aktivlərin bazar qiyməti məbləğinə görə hesablanılmış əlavə dəyər vergisinə 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

20.28.3. digər uzunmüddətli aktivlərin balans dəyərinə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 193 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

20.28.4. digər uzunmüddətli aktivlərin balans dəyəri bazar qiymətindən yuxarı olduqda, balans dəyəri ilə bazar qiyməti arasındakı fərq məbləğinə görə hesablanmış əlavə dəyər vergisinə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

20.29. Mühasibat uçotu subyektinin digər uzunmüddətli aktivlərinin əskik gəlməsi zamanı müvafiq təqsirkar şəxslərin müəyyən edilməsi mümkün olmayan hallarda, bu əskikgəlmələr mühasibat uçotu subyektinin xərcinə aid edilməklə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 193 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

20.30. Əskik gəlmiş digər uzunmüddətli aktivlər üzrə hesablanmış əlavə dəyər vergisi məbləğinə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

20.30.1. əvəzləşdirilməyən hallarda 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə;

20.30.2. əvəzləşdirilən hallarda 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

20.31. Mühasibat uçotu subyektinin digər uzunmüddətli aktivləri üzrə artıqgəlmələr istismarda olduğu yerdə maddi məsul şəxsin hesabına mədaxil edilir və onların məbləğləri mühasibat uçotu subyektinin gəlirinə aid edilməklə 193 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

20.32. Səhmlərin buraxılması ilə mühasibat uçotu subyekti tərəfindən digər uzunmüddətli aktivlərin əldə edilməsinə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

20.32.1. səhmlərin buraxılmasına 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 301 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

20.32.2. digər uzunmüddətli aktivlərin əldə edilməsinə 193 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

 

21 Qısamüddətli aktivlər

 

21.1. “Qısamüddətli aktivlər” bölməsi mühasibat uçotu subyekti tərəfindən nəzarət edilən və gələcəkdə iqtisadi səmərənin əldə edilməsi gözlənilən istehsal, iş və xidmət prosesində 12 aydan aşağı müddətə istifadəsi müəyyən olunan aktivlər barədə məlumatların ümumiləşdirilməsi üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bu bölmə aşağıdakı maddələrdən ibarətdir:

21.1.1. 20 - “Ehtiyatlar”;

21.1.2. 21 - “Qısamüddətli debitor borcları”;

21.1.3. 22 - "Pul vəsaitləri və onların ekvivalentləri”;

21.1.4. 23 - “Sair qısamüddətli maliyyə aktivləri”;

21.1.5. 24 - “Sair qısamüddətli aktivlər”.

 

22. Ehtiyatların uçotu

 

22.1. Ehtiyatların uçotu Hesablar Planının 20-ci maddəsində əks etdirilir. Bu maddədə material ehtiyatları, istehsalat məsrəfləri, tikinti müqavilələri üzrə bitməmiş tikinti işləri, hazır məhsul, mallar, satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlər, digər ehtiyatlar və ehtiyatların dəyərinin azalmasına görə düzəlişlərlə bağlı ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim olunur. Bu maddə aşağıdakı hesablardan ibarətdir:

22.1.1. 201 №li “Material ehtiyatları”;

22.1.2. 202 №li “İstehsalat (iş və xidmət) məsrəfləri”;

22.1.3. 203 №li “Tikinti müqavilələri üzrə məsrəflər”;

22.1.4. 204 №li “Hazır məhsul”;

22.1.5. 205 №li “Mallar”;

22.1.6. 206 №li “Satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlər”;

22.1.7. 207 №li “Digər ehtiyatlar”;

22.1.8. 208 №li “Ehtiyatların dəyərinin azalmasına görə düzəlişlər”.

22.2. 201 №li “Material ehtiyatları” hesabında mühasibat uçotu subyektinin istehsal və xidmətlərin göstərilməsi prosesində istifadə edilməsi üçün nəzərdə tutulan material ehtiyatlarının hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

22.3. 201 №li “Material ehtiyatları” hesabına aşağıdakı subhesablar açılır:

22.3.1. 201-1 “Xammal”;

22.3.2. 201-2 “Materiallar”;

22.3.3. 201-3 “Qablaşdırma materialları”.

22.4. 201-1 “Xammal” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin istehsal prosesində, işlərin görülməsi və xitmətlərin göstərilməsində istifadə edilməsi üçün nəzərdə tutulan xammalın dəyəri əks etdirilir.

22.5. 201-2 “Materiallar” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin istehsal prosesində, işlərin görülməsi və xitmətlərin göstərilməsində istifadə edilməsi üçün nəzərdə tutulan materialların dəyəri əks etdirilir.

22.6. 201-3 “Qablaşdırma materialları” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin istehsal prosesində, işlərin görülməsi və xitmətlərin göstərilməsində istifadə edilməsi üçün nəzərdə tutulan qablaşdırma materiallarının dəyəri əks etdirilir.

22.7. 202 №li “İstehsalat (iş və xidmət) məsrəfləri” hesabında mühasibat uçotu subyektinin istehsal, iş və xidmətlərinin həyata keçirilməsi prosesində məsrəflərin hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatların uçotu aparılır.

22.8. 202 №li “İstehsalat (iş və xidmət) məsrəfləri” hesabına aşağıdakı subhesablar açılır:

22.8.1. 202-1 №li “İstehsalatda (işdə və xidmətdə) istifadə olunmuş xammal və materiallar”;

22.8.2. 202-2 №li “İstehsalatla (işlə və xidmətlə) məşğul olan işçi heyəti ilə bağlı məsrəflər”;

22.8.3. 202-3 №li “İstehsalatla (işlə və xidmətlə) məşğul olan işçi heyəti ilə bağlı məsrəflərə görə hesabalanılan sosial sığorta ayırmaları”;

22.8.4. 202-4 №li “İstehsalat (iş və xidmət) aktivlərinin amortizasiya məsrəfləri”;

22.8.5. 202-5 №li “İstehsalatla (işlə və xidmətlə) bağlı sair məsrəflər”.

22.9. 202-1 №li “İstehsalatda (işdə və xidmətdə) istifadə olunmuş xammal və materiallar” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin istehsal, iş və xidmətlərin həyata keçirilməsi prosesində istifadə edilmiş xammal və materialların dəyəri əks etdirilir.

22.10. 202-2 №li “İstehsalatla (işlə və xidmətlə) məşğul olan işçi heyəti ilə bağlı məsrəflər” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin istehsal, iş və xidmətlərin həyata keçirilməsi prosesi ilə məşğul olan işçi heyəti ilə bağlı məsrəflərinin dəyəri əks etdirilir.

22.11. 202-3 №li “İstehsalatla (işlə və xidmətlə) məşğul olan işçi heyəti ilə bağlı məsrəflərə görə hesabalanılan sosial sığorta ayırmaları” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin istehsal, iş və xidmətlərin həyata keçirilməsi prosesi ilə məşğul olan işçi heyəti ilə bağlı məsrəflərə görə hesablanılan sosial sığorta ayırmalarının dəyəri əks etdirilir.

22.12. 202-4 №li “İstehsalat (iş və xidmət) aktivlərinin amortizasiya məsrəfləri” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin istehsal, iş və xidmətlərin həyata keçirilməsi prosesində istifadə olunmuş aktivləri üzrə amortizasiya məsrəflərinin dəyəri əks etdirilir.

22.13. 202-5 №li “İstehsalatla (işlə və xidmətlə) bağlı sair məsrəflər” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin istehsal, iş və xidmətlərin həyata keçirilməsi prosesi ilə əlaqədar 202-1 - 202-4 №li subhesablarda əhatə olunmayan sair məsrəflərinin dəyəri əks etdirilir.

22.14. 203 №li “Tikinti müqavilələri üzrə məsrəflər” hesabında mühasibat uçotu subyektinin tikinti müqavilələri üzrə istifadə edilmiş məsrəflərinin hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatların uçotu aparılır.

22.15. 203 “Tikinti müqavilələri üzrə məsrəflər” hesabına aşağıdakı subhesablar açılır:

22.15.1. 203-1 №li “Tikintidə istifadə olunmuş xammal və materiallar”;

22.15.2. 203-2 №li “Tikinti ilə məşğul olan işçi heyəti ilə bağlı məsrəflər”;

22.15.3. 203-3 №li “Tikinti ilə məşğul olan işçi heyəti ilə bağlı məsrəflərə görə hesabalanılan sosial sığorta ayırmaları”;

22.15.4. 203-4 №li “Tikintidə istifadə edilən aktivlər üzrə amortizasiya məsrəfləri”;

22.15.5. 203-5 №li “Tikinti ilə bağlı sair məsrəflər”.

22.16. 203-1 №li “Tikintidə istifadə olunmuş xammal və materiallar” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin tikinti müqavilələri ilə əlaqədar istifadə edilmiş xammal və materiallarının dəyəri əks etdirilir.

22.17. 203-2 №li “Tikinti ilə məşğul olan işçi heyəti ilə bağlı məsrəflər” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin tikinti ilə məşğul olan işçi heyəti üzrə məsrəflərinin dəyəri əks etdirilir.

22.18. 203-3 №li “Tikinti ilə məşğul olan işçi heyəti ilə bağlı məsrəflərə görə hesabalanılan sosial sığorta ayırmaları” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin tikinti ilə məşğul olan işçi heyəti ilə bağlı məsrəflərə görə hesablanılan sosial sığorta ayırmalarının dəyəri əks etdirilir.

22.19. 203-4 №li “Tikintidə istifadə edilən aktivlər üzrə amortizasiya məsrəfləri” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin tikintidə istifadə olunan aktivləri üzrə amortizasiya məsrəflərinin dəyəri əks etdirilir.

22.20. 203-5 №li “Tikinti ilə bağlı sair məsrəflər” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin tikinti ilə əlaqədar 203-1 - 203-4 №li subhesablarda əhatə olunmayan sair məsrəflərinin dəyəri əks etdirilir.

22.21. 204 №li “Hazır məhsul” hesabında mühasibat uçotu subyektinin istehsal prosesinin nəticəsi olaraq yararn hazır məhsullarının hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatların uçotu aparılır.

22.22. 204 №li “Hazır məhsul” hesabına aşağıdakı subhesablar açılır:

22.22.1. 204-1 №li “İstehsaldan alınan hazır məhsul”;

22.22.2. 204-2 №li “Kənd təsərrüfatı məhsullarının yığımı üzrə hazır məhsul”.

22.23. 204-1 №li “İstehsaldan alınan hazır məhsul” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin istehsal etdiyi hazır məhsullarının dəyəri əks etdirilir.

22.24. 204-2 №li “Kənd təsərrüfatı məhsullarının yığımı üzrə hazır məhsul” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin kənd təsərrüfatı məhsullarının yığımından əldə edilən hazır məhsullarının dəyəri əks etdirilir.

22.25. 205 №li “Mallar” hesabında mühasibat uçotu subyektinin satış məqsədi ilə əldə etdiyi malların hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatların uçotu aparılır.

22.26. 206 №li “Satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlər” hesabında mühasibat uçotu subyektinin satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlərinin hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatların uçotu aparılır.

22.27. 207 №li “Digər ehtiyatlar” hesabında mühasibat uçotu subyektinin istehsal prosesində, işlərin görülməsində və xidmətlərin göstərilməsində istifadə edilməsi üçün nəzərdə tutulan digər ehtiyatlarının hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

22.28. 208 №li “Ehtiyatların dəyərinin azalmasına görə düzəlişlər” hesabında mühasibat uçotu subyektinin ehtiyatlarının dəyərinin azalmasına görə düzəlişlərin hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

22.29. Ehtiyatlar əldə edilən zaman ilkin dəyəri ilə qiymətləndirilir. Ehtiyatların ilkin dəyərinə alış qiyməti, gömrük idxal rüsumları və digər vergilər (vergi orqanları tərəfindən müəssisəyə sonradan əvəzləşdirilən vergilər istisna olmaqla), daşınma, boşaldılma və hazır məhsulların, xammal-materialların və xidmətlərin əldə edilməsi ilə birbaşa bağlı olan digər məsrəflər daxildir.

22.30. Material ehtiyatları, istehsalat (iş və xidmət) məsrəfləri, mallar və digər ehtiyatlar əldə olunan zaman aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

22.30.1. material ehtiyatları, istehsalat (iş və xidmət) məsrəfləri, mallar və digər ehtiyatların dəyərinə 201, 202, 205, 207 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 244, 431, 432, 433, 435, 445, 531, 532, 536, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

22.30.2. aksiz vergisi tətbiq edilən məhsul istehsalında istifadə olunan aksiz vergili xammal və materiallar əldə edilən zaman həmin xammal və materiallar üzrə hesablanılan aksiz vergisinə 241-2 №li subhesabın debeti və 244, 431, 432, 433, 435, 445, 531, 532, 536, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

22.30.3. əldə edilmiş xammal və materiallar üzrə ödənilmiş aksiz vergisi əvəzləşdirildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-2 №li subhesabın krediti üzrə;

22.30.4. əldə edilmiş xammal və materiallar üzrə ödənilmiş aksiz vergisi əvəzləşdirilməyən hallarda 201 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-2 №li subhesabın krediti üzrə;

22.30.5. əldə edilmiş material ehtiyatları, istehsalat (iş və xidmət) məsrəfləri, mallar və digər ehtiyatlarla əlaqədar əlavə dəyər vergisinin hesablanması üzrə 241-1 №li subhesabın debeti və 244, 431, 432, 433, 435, 445, 531, 532, 536, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

22.30.6. əldə edilmiş material ehtiyatları, istehsalat (iş və xidmət) məsrəfləri, mallar və digər ehtiyatlar üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə;

22.30.7. əldə edilmiş material ehtiyatları, istehsalat (iş və xidmət) məsrəfləri, mallar və digər ehtiyatlar üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilməyən hallarda 201, 202, 205, 207 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə.

22.31. Səhmlərin buraxılması ilə mühasibat uçotu subyekti tərəfindən material ehtiyatları, istehsalat (iş və xidmət) məsrəfləri, mallar və digər ehtiyatların əldə edilməsinə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

22.31.1. səhmlərin buraxılmasına 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 301 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

22.31.2. material ehtiyatları, istehsalat (iş və xidmət) məsrəfləri, mallar və digər ehtiyatların edilməsinə 201, 202, 203, 205, 207 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

22.32. Material ehtiyatları, mallar və digər ehtiyatların alınması, habelə işlərin görülməsi və xidmətlərin göstərilməsi ilə əlaqəli olan öhdəliklərə görə yaranmış faiz xərcləri 731-10, 751-1 №li subhesabın debetində və 434, 537 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

22.33. Mühasibat uçotu subyekti əldə etdiyi material ehtiyatlarını, malları və digər ehtiyatları mövcud olan iki dəyərdən – ilkin dəyər və ya mümkün xalis satış dəyərindən ən aşağı olanı ilə qiymətləndirir. Bu zaman ehtiyatların balans dəyərinin mümkün xalis satış dəyərinədək hər hansı azalma məbləği və ehtiyatlar üzrə bütün itkilər bu azalmanın və ya itkinin baş verdiyi dövrdə xərc kimi tanınmaqla 731-7 №li subhesabın debetində və 208 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

22.34. Mühasibat uçotu subyektinin istifadə edilməmiş ehtiyatlarının sonrakı dövrlərdə mümkün xalis satış dəyəri onların ilkin dəyərindən artıq olduqda, əvvəlki dövrlərdə ehtiyatların xərc kimi tanınmış azalma məbləğinə 208 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-7 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

22.35. Material ehtiyatları, istehsalat (iş və xidmət) məsrəfləri, mallar və digər ehtiyatlar hökumət subsidiyaları hesabına əvəzsiz və ya nominal ödənişlə alındıqda, mühasibat uçotu subyekti həmin material ehtiyatlarını, istehsalat (iş və xidmət) məsrəflərini, malları və digər ehtiyatları ilkin dəyəri ilə tanıyır.

22.36. Bir və ya bir neçə adda material ehtiyatları, istehsalat (iş və xidmət) məsrəfləri, mallar və digər ehtiyatlar qeyri-monetar aktivin və ya aktivlərin və ya monetar və qeyri-monetar aktivlərdən ibarət olan aktivlərin mübadiləsi hesabına alına bilər. Aşağıdakı hallar istisna olmaqla belə material ehtiyatları, istehsalat (iş və xidmət) məsrəfləri, mallar və digər ehtiyatların ilkin dəyəri ədalətli dəyərlə qiymətləndirilir:

22.36.1. mübadilə əməliyyatı kommersiya məzmunlu olmadıqda;

22.36.2. alınmış (və ya verilmiş) aktivin və ya aktivlərin ədalətli dəyərinin etibarlı əsasda müəyyənləşdirilməsi mümkün olmadıqda.

22.37. Mübadilə nəticəsində əldə edilmiş material ehtiyatları, istehsalat (iş və xidmət) məsrəfləri, mallar və digər ehtiyatların ədalətli dəyərini müəyyən etmək mümkün olmadığı hallarda, onun dəyəri təhvil verilmiş aktivin (aktivlərin) ədalətli dəyəri ilə qiymətləndirilir. Təhvil verilmiş aktivin (aktivlərin) ədalətli dəyərini müəyyən etmək mümkün olmadığı hallarda əldə edilmiş material ehtiyatları, istehsalat (iş və xidmət) məsrəfləri, mallar və digər ehtiyatların dəyəri təhvil verilmiş aktivin (aktivlərin) balans dəyəri ilə qiymətləndirilir.

22.38. Mübadilə nəticəsində əldə edilmiş material ehtiyatları, istehsalat (iş və xidmət) məsrəfləri, mallar və digər ehtiyatlarla əlaqədar aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

22.38.1. 201, 202, 205, 207 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 431, 432, 433, 435, 445, 531, 532, 536, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

22.38.2. aksiz vergisi tətbiq edilən məhsul istehsalında istifadə olunan aksiz vergili xammal və materiallar mübadilə nəticəsində əldə edilən zaman həmin xammal və materiallar üzrə hesablanılan aksiz vergisinə 241-2 №li subhesabın debeti və 431, 432, 433, 435, 445, 531, 532, 536, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

22.38.3. əldə edilmiş xammal və materiallar üzrə ödənilmiş aksiz vergisi əvəzləşdirildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-2 №li subhesabın krediti üzrə;

22.38.4. aksiz vergisi tətbiq edilən məhsul istehsalında istifadə olunan aksiz vergili xammal və materiallar üzrə aksiz vergisi əvəzləşdirilməyən hallarda 201 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-2 №li subhesabın krediti üzrə;

22.38.5. əlavə dəyər vergisinin hesablanması üzrə 241-1 №li subhesabın debeti və 431, 432, 433, 435, 445, 531, 532, 536, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

22.38.6. əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə;

22.38.7. əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilməyən hallarda 201, 202, 205, 207 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə;

22.38.8. mübadilə məqsədi ilə təqdim edilən aktivlərin dəyərinə 171, 172, 174, 175, 177, 211, 212, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 601, 611 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

22.38.9. mübadilə məqsədi ilə təqdim edilən aktivlərə görə hesablanılmış əlavə dəyər vergisinə 171, 172, 174, 175, 177, 211, 212, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

22.38.10. yaranmış kreditor borc məbləğləri mübadilə məqsədi ilə təqdim edilmiş aktivlərin dəyərinə görə yaranan debitor borc məbləğləri ilə əvəzləşdirildikdə 431, 432, 433, 435, 445, 531, 532, 536, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 171, 172, 174, 175, 177, 211, 212, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

22.39. Material ehtiyatları, istehsalat (iş və xidmət) məsrəfləri, mallar və digər ehtiyatlar əvəzsiz olaraq alındıqda 201, 202, 205, 207 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində göstərilir.

22.40. Bir-birini əvəz edə bilməyən ayrı-ayrı maddələr üzrə ehtiyatlar, habelə xüsusi layihələr üçün istehsal edilmiş və nəzərdə tutulmuş mallar istisna olmaqla ehtiyatların ilkin dəyəri “ilk mədaxil – ilk məxaric” (FİFO) və ya orta çəkili dəyər düsturu əsasında hesablanır. Mühasibat uçotu subyekti ehtiyatların ilkin dəyərinin hesablanmasında tətbiq etdiyi eyni düsturu xüsusiyyəti və istifadə edilməsi baxımından eyni olan bütün ehtiyatlara tətbiq etməlidir. Mühasibat uçotu subyekti müxtəlif xüsusiyyətlərə malik olan və müəssisə tərəfindən müxtəlif şəkildə istifadə edilən ehtiyatların ilkin dəyərini hesablamaq məqsədi ilə müxtəlif üsullardan istifadə etmək hüququna malikdir.

22.41. Material ehtiyatları və digər ehtiyatlar, habelə aksiz vergisi tətbiq edilən məhsul istehsalında istifadə olunan aksiz vergili xammal və materiallar satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlərə keçirildikdə 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 201, 207 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Bu zaman aksiz vergisi tətbiq edilən məhsul istehsalında istifadə olunan aksiz vergili xammal və materiallar üzrə aksiz vergisi əvəzləşdirildiyi halda 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə, əvəzləşdirilmədiyi halda 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-2 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

22.42. Mühasibat uçotu subyektinin öz fəaliyyətində istifadə etdikləri uzunmüddətli aktivlər satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlər hesabına keçirildikdə 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 101, 111, 121, 131, 193 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Bu zaman həmin uzunmüddətli aktivlər üzrə hesablanılmış amortizasiya məbləğləri 102, 112, 122, 132 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

22.43. Material ehtiyatları, hazır məhsul, mallar, satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlər və digər ehtiyatlar torpaq, tikili və avadanlıqlar kimi təsnifləşdirildikdə 111, 113 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 201, 204, 205, 206, 207 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə, onların dəyərinin azalmasına görə düzəlişlər mövcud olduqda isə 208 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 112 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

22.44. İstifadə olunmuş material ehtiyatlarının və digər ehtiyatların silinməsi zamanı onların dəyərinin azalmasına görə düzəlişlərə (mövcud olduqda) 208 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 201, 207 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə, material ehtiyatlarının və digər ehtiyatların ilkin dəyərinə və ya mümkün xalis satış dəyərinə 103, 113, 123, 202, 203, 711, 721 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 201, 207 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

22.45. Hazır məhsulun, malların və satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlərin satılması və ya əvəzsiz verilməsi ilə bağlı xərclər mühasibat uçotunda əks etdirildikdə onların dəyərinin azalmasına görə düzəlişlər (mövcud olduqda) 208 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 204, 205, 206 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində, hazır məhsulun, malların və satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlərin ilkin dəyəri və ya mümkün xalis satış dəyəri 701, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 204, 205, 206 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində uçota alınır. Satılmış hazır məhsul, mallar və satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlər üçün hesablanmış gəlirlər 171, 172, 177, 211, 212, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 601, 611 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində uçota alınır. Təqdim edilmiş hazır məhsullar və mallar aksiz vergisi tətbiq edilən məhsullar olduqda hesablanılmış aksiz vergisi məbləği 171, 172, 177, 211, 212, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Təqdim edilmiş məhsullara, mallara və satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlərə görə hesablanılmış əlavə dəyər vergisinə 171, 172, 177, 211, 212, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

22.46. Satılmış və ya əvəzsiz əldə edilmiş material ehtiyatları, istehsalat (iş və xidmət) məsrəfləri, hazır məhsul, mallar, satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlər və digər ehtiyatlara görə gəlirlər 601, 611 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Satılmış, əvəzsiz verilmiş və silinmiş material ehtiyatları, istehsalat (iş və xidmət) məsrəfləri, hazır məhsul, mallar, satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlər və digər ehtiyatlar üzrə hesablanmış xərclər 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 701, 711, 721, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

22.47. Müəssisə istehsal obyektlərinin normal həcminə əsaslanaraq, sabit istehsalat xərclərini emal xərcləri arasında paylaşdırmalıdır. Normal həcm dedikdə normal şərtlər daxilində dövr və ya mövsüm ərzində əldə edilməsi gözlənilən orta istehsal nəzərdə tutulur ki, planlaşdırılmış texniki xidmət nəticəsində həcm itkisi də burada nəzərə alınır. Əgər normal həcmə yaxındırsa, cari istehsal həcmi də istifadə edilə bilər. İstehsalın hər bir vahidi arasında paylanmış sabit istehsal xərclərinin miqdarı az istehsal və ya avadanlığın boş dayanmasından asılı olaraq artmır. Paylanmamış istehsal-qaimə xərcləri baş verdikləri dövr üçün xərc olaraq tanınır. Normaldan yüksək istehsal dövrlərində hər bir istehsal vahidinə düşən sabit xərclərin miqdarı elə azaldılır ki, mal-materiallar dəyərdən artıq qiymətləndirilməsin. Dəyişən istehsalat-qaimə xərclərinin hər bir istehsal vahidi üzərində paylanması istehsal obyektlərinin real istifadəsi üzrə aparılır. İstehsalat (xidmət) məsrəflərinə onlarla birbaşa bağlı olan məsrəflər daxildir. Bu zaman istehsalat (xidmət) məsrəfləri 202 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 102, 112, 132, 142, 191, 201, 207, 223, 224, 241, 242, 244, 245, 411, 412, 413, 432, 435, 511, 512, 513, 515, 521, 522, 532, 533, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. İstehsalat (xidmət) məsrəflərinə silinən material ehtiyatlarının və digər ehtiyatların dəyərinin azalmasına görə düzəlişlər mövcud olduğu hallarda 208 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 201, 207 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Bu zaman istehsalat (xidmət) məsrəflərinə həmin material ehtiyatları və digər ehtiyatlar mümkün xalis satış dəyəri ilə silinir.

22.48. İstehsal prosesi başa çatdıqda istehsalat məsrəfləri aktiv kimi tanınan zaman 204 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 202 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışları verilir.

22.49. Hazır məhsul mühasibat uçotu subyektinin öz ehtiyacları üçün material ehtiyatı kimi istifadə edildiyi halda, hazır məhsul material ehtiyatları kimi təsnifləşdirilməklə 201 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 204 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Mühasibat uçotu subyektinin öz ehtiyacları üçün material ehtiyatı kimi istifadə etdiyi aksiz vergisinin obyekti olan və onların istehsalı prosesində aksiz vergili xammal istifadə edilmişdirsə, bu xammallar üzrə aksiz vergisi məbləğinə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

22.49.1. aksiz vergisi əvəzləşdirildiyi halda 201 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

22.49.2. aksiz vergisi əvəzləşdirilmədiyi halda 201 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

22.50. Xidmət prosesi başa çatdıqda xidmət məsrəfləri xərc kimi tanınan zaman 701 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 202 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışları verilir.

22.51. Bioloji aktivlərdən və ya bioloji aktivin transformasiyasından əldə edilən kənd təsərrüfatı məhsulları üzrə istifadə edilmiş məsrəflərin uçotu 22.47-ci bəndin tələblərinə uyğun olaraq mühasibat uçotunda əks etdirilir. Həmin məsrəflər hazır məhsul kimi mədaxil edildikdə 204-2 №li subhesabın debeti və 202 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışları verilir.

22.52. Tikinti müqavilələri üzrə məsrəflər 203 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində, 102, 112, 132, 191, 201, 207, 223, 224, 241, 242, 244, 245, 411, 412, 413, 431, 432, 433, 435, 511, 512, 513, 515, 521, 522, 531, 532, 533, 536, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Tikinti müqavilələri üzrə məsrəflərə silinən material ehtiyatlarının və digər ehtiyatların dəyərinin azalmasına görə düzəlişlər mövcud olduğu hallarda 208 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 201, 207 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Bu zaman istehsalat (xidmət) məsrəflərinə həmin material ehtiyatları və digər ehtiyatlar mümkün xalis satış dəyəri ilə silinir.

22.53. Tikinti müqavilələri üzrə nəzərdə tutulmuş işlərin tamamlanma mərhələsinə uyğun olaraq çəkilmiş məsrəflər xərc kimi tanınan zaman 701 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 203 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışları verilir.

22.54. Mühasibat uçotu subyektinin 204 №li “Hazır məhsul” hesabında uçota alınan məhsulları satıldıqda onların dəyərinin azalmasına görə düzəlişlər mövcud olduğu hallarda 208 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 204 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, hazır məhsulun ilkin dəyəri və ya mümkün xalis satış dəyəri məbləği isə 701 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 204 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

22.55. Mühasibat uçotu subyektinin ehtiyatlarının əskik gəlməsi zamanı əskikgəlmələr və itkilərin (habelə təbii itki normalarından artıq xarabolmalar, əskikgəlmələr və itkilər də daxil olmaqla) səbəbləri və təqsirkar şəxslər müəyyənləşdirilməklə onların məbləğləri (əskikgəlmələr və itkilər müəyyən edildiyi vaxtda bazar qiymətləri ilə) təqsirkar şəxslərin hesabına aid edilməklə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

22.55.1. bazar qiyməti məbləğinə 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

22.55.2. həmin ehtiyatlar aksiz vergisinin obyekti olan material ehtiyatları və hazır məhsullar olduqda həmin aktivlər üzrə aksiz vergisinin məbləğinə 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

22.55.3. həmin ehtiyatların bazar qiyməti məbləğinə görə hesablanılmış əlavə dəyər vergisinə 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

22.55.4. ehtiyatların dəyərinin azalmasına görə düzəlişlər üzrə məbləğlər mövcud olduqda 208 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 201, 204, 205, 206, 207 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə, onların ilkin dəyərinə və ya mümkün xalis satış dəyərinə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 201, 204, 205, 206, 207 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

22.55.5. ehtiyatların balans dəyəri bazar qiymətindən yuxarı olduqda, balans dəyəri ilə bazar qiyməti arasındakı fərq məbləğinə görə hesablanmış əlavə dəyər vergisinə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

22.56. Mühasibat uçotu subyektinin ehtiyatlarının əskik gəlməsi zamanı müvafiq təqsirkar şəxslərin müəyyən edilməsi mümkün olmayan hallarda, bu əskikgəlmələr mühasibat uçotu subyektinin xərcinə aid edilməklə ehtiyatların dəyərinin azalmasına görə düzəlişlər üzrə məbləğlər mövcud olduqda 208 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 201, 204, 205, 206, 207 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə, onların ilkin dəyərinə və ya mümkün xalis satış dəyərinə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 201, 204, 205, 206, 207 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

22.57. Əskik gəlmiş ehtiyatlar aksiz vergisinin obyekti olan material ehtiyatları və hazır məhsullar olduqda həmin aktivlər üzrə aksiz vergisinin məbləği əvəzləşdirildiyi halda 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə, əvəzləşdirilmədiyi halda 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-2 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

22.58. Əskik gəlmiş ehtiyatlar üzrə hesablanmış əlavə dəyər vergisi məbləğinə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

22.58.1. əvəzləşdirilməyən hallarda 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə;

22.58.2. əvəzləşdirilən hallarda 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

22.59. Mühasibat uçotu subyektinin ehtiyatlar üzrə artıqgəlmələri istismarda olduğu yerdə maddi məsul şəxsin hesabına mədaxil edilir və onların məbləğləri mühasibat uçotu subyektinin gəlirinə aid edilməklə 201, 204, 205, 206, 207 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

 

23. Qısamüddətli debitor borclarının uçotu

 

23.1. Qısamüddətli debitor borclarının uçotu Hesablar Planının 21-ci maddəsində əks etdirilir. “Qısamüddətli debitor borcları” maddəsi hesabat tarixindən sonra 12 aya qədər müddət ərzində ödənilməsi gözlənilən debitor borclar barədə məlumatları ümumiləşdirmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bu maddə aşağıdakı hesablardan ibarətdir:

23.1.1. 211 №li “Alıcılar və sifarişçilərin qısamüddətli debitor borcları”;

23.1.2. 212 №li “Törəmə (asılı) müəssisələrin qısamüddətli debitor borcları”;

23.1.3. 213 №li “Əsas idarəetmə heyətinin qısamüddətli debitor borcları”;

23.1.4. 214 №li “İcarə üzrə qısamüddətli debitor borcları”;

23.1.5. 215 №li “Tikinti müqavilələri üzrə qısamüddətli debitor borcları”;

23.1.6. 216 №li “Faizlər üzrə qısamüddətli debitor borcları”;

23.1.7. 217 №li “Digər qısamüddətli debitor borcları”;

23.1.8. 218 №li “Şübhəli borclar üzrə düzəlişlər”.

23.2. 211 №li “Alıcılar və sifarişçilərin qısamüddətli debitor borcları” hesabında mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyətinin həyata keçirilməsi ilə əlaqədar malların (işlərin, xidmətlərin) satışı prosesində alıcılar və sifarişçilər tərəfindən ödənilməli olan qısamüddətli debitor borcların hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

23.3. 212 №li “Törəmə (asılı) müəssisələrin qısamüddətli debitor borcları” hesabında mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyətinin həyata keçirilməsi ilə əlaqədar malların (işlərin, xidmətlərin) satışı prosesində törəmə (asılı) müəssisələr tərəfindən ödənilməli olan qısamüddətli debitor borcların hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

23.4. 213 №li “Əsas idarəetmə heyətinin qısamüddətli debitor borcları” hesabında mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyətinin həyata keçirilməsi ilə əlaqədar malların (işlərin, xidmətlərin) satışı prosesində əsas idarəetmə heyəti tərəfindən ödənilməli olan qısamüddətli debitor borcların hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

23.5. 214 №li “İcarə üzrə qısamüddətli debitor borcları” hesabında mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyətinin həyata keçirilməsi ilə əlaqədar onun aktivlərindən istifadə etmə hüququnu təmin edən müqavilələrə əsasən icarəçi tərəfindən ödənilməli olan, habelə maliyyə icarəsində olan aktivlərə qoyulmuş xalis investisiya dəyərinə bərabər məbləğdə qısamüddətli debitor borcların hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

23.6. 214 №li “İcarə üzrə qısamüddətli debitor borcları” hesabı üzrə aşağıdakı subhesablar açılır:

23.6.1. 214-1 №li “Maliyyə icarəsi üzrə qısamüddətli debitor borcları”;

23.6.2. 214-2 №li “Əməliyyat icarəsi üzrə qısamüddətli debitor borcları”.

23.7. 215 №li “Tikinti müqavilələri üzrə qısamüddətli debitor borcları” hesabında mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyətinin həyata keçirilməsi ilə əlaqədar tikinti müqavilələri üzrə sifarişçi tərəfindən ödənilməli olan qısamüddətli debitor borcların hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

23.8. 216 №li “Faizlər üzrə qısamüddətli debitor borcları” hesabında mühasibat uçotu subyekti tərəfindən verilmiş borclara, kreditlərə görə hesablanmış faizlər üzrə borcalanların ödəməli olduqları qısamüddətli debitor borcların hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

23.9. 217 №li “Digər qısamüddətli debitor borcları” hesabında mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyətinin həyata keçirilməsi ilə əlaqədar 211-216 №li hesablarda əks etdirilməyən qısamüddətli debitor borcların hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

23.10. 218 №li “Şübhəli borclar üzrə düzəlişlər” hesabında mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyətinin həyata keçirilməsi ilə əlaqədar şübhəli borclar üzrə düzəlişlərin hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

23.11. Hesabat dövrü ərzində mühasibat uçotu subyekti tərəfindən malların (işlərin, xidmətlərin) satışı, verilmiş borclara, kreditlərə görə hesablanmış faizlər, mühasibat uçotu subyektinin aktivlərinin istifadə etmə hüququnu təmin edən müqavilələrə əsasən icarəçi tərəfindən ödənilməli olan icarə haqları üzrə gəlirin tanınma meyarlarına uyğun olaraq hesablanmış qısamüddətli debitor borcları 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 601, 611, 631 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

23.12. Mühasibat uçotu subyekti tərəfindən aksiz vergisinə cəlb edilən malların satışı zamanı aksiz vergisi məbləğinə 211, 212, 213 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

23.13. Hesabat dövrü ərzində mühasibat uçotu subyekti tərəfindən malların (işlərin, xidmətlərin) satışı, mühasibat uçotu subyektinin aktivlərinin istifadə etmə hüququnu təmin edən müqavilələrə əsasən icarəçi tərəfindən ödənilməli olan icarə haqları üzrə əlavə dəyər vergisinin hesablanması 211, 212, 213, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

23.14. Mühasibat uçotu subyektinin maliyyə icarəsində olan aktivlərə qoyulmuş xalis investisiya dəyərinə bərabər məbləğdə qısamüddətli debitor borcları 214-1 №li subhesabın debeti və 101, 111, 121 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Həmin aktivə hesablanmış amortizasiya məbləğinə, habelə qiymətdəndüşmə zərərinə 102, 112, 122 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 214 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

23.15. Mühasibat uçotu subyekti tərəfindən satılmış malların qaytarılması və ucuzlaşdırılması, habelə verilmiş güzəştlər 602, 603 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 211, 212, 213 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Bu zaman malların qaytarılması və ucuzlaşdırılması, habelə verilmiş güzəştlərlə bağlı hesablanılmış əlavə dəyər vergisi ilə əlaqədar 521, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 211, 212, 213 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

23.16. Qısamüddətli debitor borclara görə ödənişlər 221, 222, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 211, 212, 213, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

23.17. Qısamüddətli debitor borclar kreditor borclarla əvəzləşdirildikdə 431, 432, 433, 435, 531, 532, 535, 536, 538 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

23.18. Şübhəli borclar üzrə düzəlişlər 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 218 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

23.19. Azərbaycan Respublikası Mülki Məcəlləsinin və Vergi Məcəlləsinin tələblərinə uyğun olaraq ümidsiz debitor borclar silindikdə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

23.19.1. malların (işlərin, xidmətlərin) satışı, verilmiş borclar, kreditlərə görə hesablanmış faizlər, mühasibat uçotu subyektinin aktivlərinin istifadə etmə hüququnu təmin edən müqavilələrə əsasən icarəçi tərəfindən ödənilməli olan icarə haqlarının dəyərinə 218 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

23.19.2. malların (işlərin, xidmətlərin) satışı, mühasibat uçotu subyektinin aktivlərinin istifadə etmə hüququnu təmin edən müqavilələrə əsasən icarəçi tərəfindən ödənilməli olan icarə haqlarına görə hesablanmış əlavə dəyər vergisinə 521, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 211, 212, 213, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

23.20. Mühasibat uçotu subyektinin əvvəllər ümidsiz borc kimi silinmiş debitorlar tərəfindən borclarının qaytarılması zamanı, silinmiş debitor borcun əlavə dəyər vergisiz məbləğinə 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 611-6 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

23.21. Silinmiş debitor borcun bərpası ilə əlaqədar hesablanmış aksiz vergisi məbləğinə 211, 212, 213 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, əlavə dəyər vergisi məbləğinə 211, 212, 213, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

23.22. Ümidsiz debitor borclar kimi silinmiş qısamüddətli debitor borcların daxilolması 221, 222, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

23.23. Ümidsiz debitor borca görə şübhəli borclar üzrə əvvəlki dövrlərdə hesablanmış düzəliş məbləği 218 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-6 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

23.24. Mühasibat uçotu subyektinin qısamüddətli şübhəli və ümidsiz debitor borcları silindikdə, həmin debitor borcun əlavə dəyər vergisiz məbləği 731-6 №li subhesabın debeti və 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

23.25. Silinmiş debitor borcla əlaqədar hesablanmış aksiz vergisinə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 211, 212, 213 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

23.26. Həmin debitor borcla əlaqədar hesablanmış əlavə dəyər vergisinə 521, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 211, 212, 213, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışları verilir.

23.27. Ümidsiz debitor borca görə şübhəli borclar üzrə hesablanan düzəliş məbləği 731-6 №li subhesabın debeti və 218 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

23.28. Qısamüddətli debitor borclar üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 611-8 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Qısamüddətli debitor borclar üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 731-8 №li subhesabın debeti və 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

23.29. Mühasibat uçotu subyektinin debitor borclarının müqabilində əldə etdiyi investisiyalar üzrə 151, 152, 181, 182, 183, 231, 232, 233, 234 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

 

24. Pul vəsaitləri və onların ekvivalentlərinin uçotu

 

24.1. Pul vəsaitləri və onların ekvivalentlərinin uçotu Hesablar Planının 22-ci maddəsində əks etdirilir. “Pul vəsaitləri və onların ekvivalentləri” maddəsi mühasibat uçotu subyektinin malik olduğu pul vəsaitləri və onların ekvivalentləri barədə məlumatları ümumiləşdirmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bu maddə aşağıdakı hesablardan ibarətdir:

24.1.1. 221 №li “Kassa”;

24.1.2. 222 №li “Yolda olan pul köçürmələri”;

24.1.3. 223 №li “Bank hesablaşma hesabları”;

24.1.4. 224 №li “Tələblərə əsasən açılan digər bank hesabları”;

24.1.5. 225 №li “Pul vəsaitlərinin ekvivalentləri”.

24.2. 221 №li “Kassa” hesabında mühasibat uçotu subyektinin kassalarında milli və xarici valyutada olan pul vəsaitlərinin mövcudluğu və hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

24.3. 222 №li “Yolda olan pul köçürmələri” hesabında mühasibat uçotu subyektinin yolda olan pul vəsaitlərinin mövcudluğu və hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

24.4. 223 №li “Bank hesablaşma hesabları” hesabında mühasibat uçotu subyektinin bank hesablarında milli və xarici valyutada olan pul vəsaitlərinin mövcudluğu və hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

24.5. 224 №li “Tələblərə əsasən açılan digər bank hesabları” hesabında mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyəti ilə bağlı hesabına daxil olan və müəyyən şərtlər daxilində əldə olunması mümkün olan milli və xarici valyutada pul vəsaitlərinin mövcudluğu və hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

24.6. 225 №li “Pul vəsaitlərinin ekvivalentləri” hesabında mühasibat uçotu subyektinin qısa ödəniş müddətinə malik olan, pul vəsaitlərinin əvvəlcədən məlum olan məbləğinə asan çevrilə bilən və dəyərin dəyişməsi kimi cüzi riskə məruz qalan yüksək likvidli qoyuluşlarının mövcudluğu və hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Pul vəsaitlərinin ekvivalentləri dedikdə limitləşdirilmiş çek kitabçaları, pul sənədləri (benzin, sürtgü yağı, ərzaq məhsulları və sairə üçün ödənilmiş talonlar, istirahət evləri, sanatoriya, turist bazalarına ödənilmiş göndəriş vərəqələri, poçt köçürmələrinə, poçt markalarına, dövlət rüsumu markalarının alınmasına bildirişlər, istiqraz vərəqələri və digər sənədlər), maliyyə qoyuluşları (mühasibat uçotu subyektlərinin birja fəaliyyətindən əldə olunmuş vəsaitlər hesabına həyata keçirilən bank depozitlərindəki pul (investisiya) qoyuluşları, qiymətli kağızları, faizli istiqrazlar) və başqaları nəzərdə tutulur.

24.7. Mühasibat uçotu subyektinin kassasına nağd pul vəsaitləri daxil olduqda 221 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 182, 192, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 222, 223, 224, 225, 233, 243, 244, 245, 302, 442, 443, 444, 501, 502, 503, 504, 506, 507, 542, 543, 544, 601, 611 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışları verilir.

24.8. Mühasibat uçotu subyektinin kassasından nağd pul vəsaitləri məxaric edildikdə 182, 191, 192, 222, 233, 242, 243, 244, 321, 401, 402, 403, 404, 405, 406, 407, 408, 431, 432, 433, 434, 435, 445, 501, 502, 503, 504, 505, 506, 507, 511, 512, 513, 514, 515, 521, 522, 523, 531, 532, 533, 534, 535, 536, 537, 538, 541, 543, 545, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 221 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

24.9. Mühasibat uçotu subyektinin 222 №li “Yolda olan pul köçürmələri” hesabına daxil olmuş pul vəsaitləri 222 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 182, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 222, 223, 224, 225, 233, 244, 245, 302, 442, 443, 444, 501, 502, 503, 504, 506, 507, 542, 543, 544 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

24.10. Yolda olan pul köçürmələri mühasibat uçotu subyektinin kassasına və ya bank hesablaşma hesablarına daxil olduqda 221, 223 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 222 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

24.11. Mühasibat uçotu subyektinin kassasından və ya bank hesablaşma hesablarından digər mühasibat uçotu subyektlərinə ödənişlər edilən zaman yolda olan pul vəsaitləri üzrə 222 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

24.12. Mühasibat uçotu subyektinin kassasından və ya bank hesablaşma hesablarından digər mühasibat uçotu subyektlərinə ödənişlər edilən zaman yolda olan pul vəsaitləri həmin mühasibat uçotu subyektlərinə daxil olduqda 182, 191, 192, 222, 233, 242, 243, 244, 321, 401, 402, 403, 404, 405, 406, 407, 408, 431, 432, 433, 434, 435, 445, 501, 502, 503, 504, 505, 506, 507, 511, 512, 513, 514, 515, 521, 522, 523, 531, 532, 533, 534, 535, 536, 537, 538, 541, 543, 545, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 222 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

24.13. Mühasibat uçotu subyektinin bank hesablama hesablarına pul vəsaitləri daxil olduqda 223 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 182, 192, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 221, 222, 223, 224, 225, 233, 243, 244, 245, 302, 442, 443, 444, 501, 502, 503, 504, 506, 507, 542, 543, 544, 611, 631 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

24.14. Mühasibat uçotu subyektinin bank hesablama hesablarından pul vəsaitləri məxaric edildikdə 182, 191, 192, 221, 222, 223, 224, 233, 242, 243, 244, 321, 401, 402, 403, 404, 405, 406, 407, 408, 431, 432, 433, 434, 435, 445, 501, 502, 503, 504, 505, 506, 507, 511, 512, 513, 514, 515, 521, 522, 523, 531, 532, 533, 534, 535, 536, 537, 538, 541, 543, 545, 711, 721, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 223 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

24.15. Mühasibat uçotu subyektinin tələblərə əsasən açılan digər bank hesablarına pul vəsaitləri daxil olduqda 224 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 223, 401, 404, 408, 444, 501, 504, 544 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

24.16. Mühasibat uçotu subyektinin tələblərə əsasən açılan digər bank hesablarından pul vəsaitləri məxaric edildikdə 202, 223, 243, 244, 401, 403, 404, 407, 408, 412, 413, 431, 432, 433, 434, 435, 445, 501, 503, 504, 505, 506, 507, 512, 513, 515, 521, 522, 523, 531, 532, 533, 535, 536, 537, 538, 545, 711, 721, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 224 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

24.17. Pul vəsaitlərinin ekvivalentləri əldə edildikdə 225 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 192, 193, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 231, 244, 431, 432, 433, 435, 531, 532, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

24.18. Pul vəsaitlərinin ekvivalentləri istifadə edildikdə 101, 103, 111, 113, 121, 123, 131, 181, 183, 193, 201, 205, 207, 401, 402, 403, 404, 405, 406, 407, 408, 431, 432, 433, 434, 435, 501, 502, 503, 504, 505, 506, 507, 531, 532, 533, 534, 535, 536, 537, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 225 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

24.19. Mühasibat uçotu subyektinin malik olduğu pul vəsaitləri və onların ekvivalentləri üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 221, 222, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 611-8 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Pul vəsaitləri və onların ekvivalentləri üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 731-8 №li subhesabın debeti və 221, 222, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

 

25. Sair qısamüddətli maliyyə aktivlərinin uçotu

 

25.1. Sair qısamüddətli maliyyə aktivlərinin uçotu Hesablar Planının 23-cü maddəsində əks etdirilir. Bu maddədə satış məqsədi ilə saxlanılan qısamüddətli investisiyalar, ödənişə qədər saxlanılan qısamüddətli investisiyalar, qısamüddətli verilmiş borclar, digər qısamüddətli investisiyalar və sair qısamüddətli maliyyə aktivlərinin dəyərinin azalmasına görə düzəlişlərlə bağlı ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim olunur. Bu maddə aşağıdakı hesablardan ibarətdir:

25.1.1. 231 №li “Satış məqsədi ilə saxlanılan qısamüddətli investisiyalar”;

25.1.2. 232 №li “Ödənişə qədər saxlanılan qısamüddətli investisiyalar”;

25.1.3. 233 №li “Verilmiş qısamüddətli borclar”;

25.1.4. 234 №li “Digər qısamüddətli investisiyalar”;

25.1.5. 235 №li “Sair qısamüddətli maliyyə aktivlərinin dəyərinin azalmasına görə düzəlişlər”.

25.2. Əsas etibarı ilə qısa müddət ərzində satılmaq məqsədi ilə əldə edilən, ilkin tanınma zamanı birlikdə idarə edilən və qısa müddət ərzində mənfəətlə satılmanın cari həqiqi modelinin olmasına dəlil olan müəyyən edilmiş maliyyə alətləri portfelinin bir hissəsi olan və ya törəmə alət olan (maliyyə zəmanəti müqaviləsi və ya müəyyən edilmiş və effektiv hedcinq əməliyyatının aləti olan törəmə alət istisna olmaqla) qısamüddətli investisiyalar satış məqsədi ilə saxlanılan qısamüddətli investisiyalar hesab edilir. 231 №li “Satış məqsədi ilə saxlanılan qısamüddətli investisiyalar” hesabında mühasibat uçotu subyektinin satış məqsədi ilə saxlanılan qısamüddətli investisiyalarının hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Satış məqsədi ilə saxlanılan qısamüddətli investisiyalar əldə edildikdə 231 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 435, 445, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

25.3. Mühasibat uçotu subyekti tərəfindən debitor borclarının müqabilində əldə edilmiş satış məqsədi ilə saxlanılan qısamüddətli investisiyalara 231 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

25.4. Səhmlərin buraxılması ilə mühasibat uçotu subyektinin əldə etdiyi investisiyalar ödənişə qədər saxlanılan qısamüddətli investisiyalar meyarına uyğun gəldikdə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

25.4.1. səhmlərin buraxılmasına 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 301 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

25.4.2. satış məqsədi ilə saxlanılan qısamüddətli investisiyaların əldə edilməsinə 231 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

25.5. Satış məqsədi ilə saxlanılan qısamüddətli investisiyaların dəyərinin azalmasına görə düzəlişlər aparıldıqda 731-7 №li subhesabın debeti və 235 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

25.6. Satış məqsədi ilə saxlanılan qısamüddətli investisiyaların satılması və ya əvəzsiz verilməsi ilə bağlı xərclər mühasibat uçotunda əks etdirildikdə onların dəyərinin azalmasına görə düzəlişlər (mövcud olduqda) 235 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 231 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində, satış məqsədi ilə saxlanılan qısamüddətli investisiyaların ilkin dəyəri və ya mümkün xalis satış dəyəri 701, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 231 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində uçota alınır. Satılmış həmin aktivlər üçün hesablanmış gəlirlər 171, 172, 177, 211, 212, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 601, 611 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində uçota alınır.

25.7. Satılmış və ya əvəzsiz əldə edilmiş satış məqsədi ilə saxlanılan qısamüddətli investisiyalara görə gəlirlər 601, 611 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Satılmış və ya əvəzsiz verilmiş satış məqsədi ilə saxlanılan qısamüddətli investisiyalar üzrə hesablanmış xərclər 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 701, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

25.8. 232 №li “Ödənişə qədər saxlanılan qısamüddətli investisiyalar” hesabında mühasibat uçotu subyektinin ödənişə qədər saxlanılan qısamüddətli investisiyalarının hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Ödənişə qədər saxlanılan qısamüddətli investisiyalar əvvəlcə ilkin dəyəri ilə uçota alınır. Bu zaman 232 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 435, 445, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

25.9. Ödənişə qədər saxlanılan qısamüddətli investisiyaların adi qaydada alışı və ya satışı əməliyyat tarixi, ya da hesablaşma tarixi metodundan istifadə etməklə tanınır. Əməliyyat tarixi mühasibat uçotu subyektinin aktiv alışı və satış etdiyi tarixdir. Hesablaşma tarixi aktivin mühasibat uçotu subyektinə təhvil verildiyi və ya mühasibat uçotu subyekti tərəfindən təhvil verilən tarixdir.

25.10. Ödənişə qədər saxlanılan qısamüddətli investisiyalar aşağıdakı hər iki şərtə cavab verdikdə onların dəyəri faiz məbləği (amortizasiya məbləği) qədər artırılır:

25.10.1. maliyyə aktivinin məqsədi müqavilə üzrə razılaşdırılmış pul vəsaitlərininin toplanması olduqda;

25.10.2. maliyyə aktivinin müqavilə şərtləri müəyyən edilmiş tarixlərdə yalnız əsas məbləğin ödənişləri olan pul vəsaitlərində artımına səbəb olmaqla, əsas məbləğ üzrə faizlər ödənilməmiş qaldıqda.

25.11. Ödənişə qədər saxlanılan qısamüddətli investisiyalar üzrə hər il hesablanılan faiz məbləğləri (amortizasiya məbləği) 232 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 631-1 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

25.12. Ödənişə qədər saxlanılan qısamüddətli investisiyaların tanınmasının dayandırılması ilə əlaqədar əməliyyat tarixinə 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 232 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, hesablaşma tarixinə 221, 223, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

25.13. Mühasibat uçotu subyekti tərəfindən debitor borclarının müqabilində əldə edilmiş ödənişə qədər saxlanılan qısamüddətli investisiyalara 232 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

25.14. Səhmlərin buraxılması ilə mühasibat uçotu subyektinin əldə etdiyi investisiyalar ödənişə qədər saxlanılan qısamüddətli investisiyalar meyarına uyğun gəldikdə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

25.14.1. səhmlərin buraxılmasına 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 301 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

25.14.2. ödənişə qədər saxlanılan qısamüddətli investisiyaların əldə edilməsinə 232 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

25.15. 233 №li “Verilmiş qısamüddətli borclar” hesabında mühasibat uçotu subyekti tərəfindən verilmiş qısamüddətli borcların hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Qısamüddətli verilmiş borclar 233 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

25.16. Mühasibat uçotu subyektinin debitor borcları verilmiş qısamüddətli borclar kimi təsnifləşdirildikdə 233 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

25.17. Səhmlərin buraxılması hesabına mühasibat uçotu subyekti tərəfindən verilmiş qısamüddətli borclara aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

25.17.1. 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 301 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

25.17.2. 233 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

25.18. 234 №li “Digər qısamüddətli investisiyalar” hesabında mühasibat uçotu subyektinin ədalətli dəyəri Məcmu mənfəət və zərər haqqında hesabatda tanınan, törəmə müəssisələrə investisiya qoyuluşları, habelə 231, 232 və 233 №li hesablara aid edilməyən digər qısamüddətli investisiyalarının hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Digər qısamüddətli investisiyaların əldə edilməsi zamanı 234 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 435, 445, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

25.19. Digər qısamüddətli investisiyaların ədalətli dəyərində artım olduqda, artım məbləğinə 234 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-2 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

25.20. Digər qısamüddətli investisiyaların ədalətli dəyərində azalma olduqda, azalma məbləğinə 731-2 №li subhesabın debeti və 235 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

25.21. Digər qısamüddətli investisiyaların satış məqsədi ilə saxlanılan aktivlər hesabına keçirildikdə 231 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 234 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

25.22. Digər qısamüddətli investisiyalar satıldıqda 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 234 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

25.23. Hesablaşma tarixi metodu tətbiq edildikdə, mühasibat uçotu subyekti əməliyyat tarixi və hesablaşma tarixi arasındakı dövr ərzində alınacaq aktivin ədalətli dəyərindəki artımı 234 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 611-2 №li subhesabın kreditində, aktivin ədalətli dəyərindəki azalma məbləğini isə 731-2 №li subhesabın debetində və 235 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirir. Əməliyyat tarixi ilə hesablaşma tarixləri arasında olan dövrdə əldə edilmiş aktivin ədalətli dəyərində artım amortizasiya olunmuş dəyərdə ölçülmüş aktivlərə şamil edilmir.

25.24. Digər qısamüddətli investisiyaların əvvəllər ədalətli dəyərində yaranmış azalma məbləğləri 235 №li hesabda əks etdirilmişdirsə, həmin aktivlər üzrə ədalətli dəyərdə yaranmış sonrakı artımlar, əvvəlki azalma məbləği həddində 235 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-2 №li subhesabın kreditində, əvvəlki azalma məbləğindən artıq dəyişiklik həddində 234 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-2 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

25.25. Digər qısamüddətli investisiyaların əvvəllər ədalətli dəyərində yaranmış artım məbləğləri Məcmu mənfəət və zərər haqqında hesabatda əks etdirilmişdirsə, həmin aktivlər üzrə ədalətli dəyərdə yaranmış sonrakı azalmalar, əvvəlki artım məbləği həddində 731-2 №li subhesabın debeti və 234 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində, əvvəlki artım məbləğindən artıq dəyişiklik həddində 731-2 №li subhesabın debeti və 235 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

25.26. Mühasibat uçotu subyekti tərəfindən debitor borclarının müqabilində əldə edilmiş digər qısamüddətli investisiyalara 234 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

25.27. Səhmlərin buraxılması ilə mühasibat uçotu subyektinin əldə etdiyi investisiyalar digər qısamüddətli investisiyalar meyarına uyğun gəldikdə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

25.27.1. səhmlərin buraxılmasına 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 301 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

25.27.2. digər qısamüddətli investisiyaların əldə edilməsinə 234 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

 

26. Sair qısamüddətli aktivlərin uçotu

 

26.1. Sair qısamüddətli aktivlərin uçotu Hesablar Planının 24-cü maddəsində əks etdirilir. Bu maddədə gələcək hesabat dövrlərinin xərcləri, verilmiş qısamüddətli avanslar və digər qısamüddətli aktivlərlə bağlı ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim olunur. Bu maddə aşağıdakı hesablardan ibarətdir:

26.1.1. 241 №li “Əvəzləşdirilən vergilər”;

26.1.2. 242 №li “Gələcək hesabat dövrünün xərcləri”;

26.1.3. 243 №li “Verilmiş qısamüddətli avanslar”;

26.1.4. 244 №li “Təhtəlhesab məbləğlər”;

26.1.5. 245 №li “Digər qısamüddətli aktivlər”.

26.2. 241 №li “Əvəzləşdirilən vergilər” hesabında mühasibat uçotu subyektinin əldə etdiyi aktivlər və xidmətlər üzrə əlavə dəyər vergisi məbləğlərinin, habelə aksiz vergisi tətbiq edilən məhsul istehsalında istifadə olunan aksiz vergili xammal və materialların əldə edilməsi zamanı həmin xammal və materiallar üzrə hesablanılan aksiz vergisi məbləğlərinin hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

26.3. 241 №li “Əvəzləşdirilən vergilər” hesabına aşağıdakı subhesablar açılır:

26.3.1. 241-1 №li “Əvəzləşdirilən əlavə dəyər vergisi”;

26.3.2. 241-2 №li “Əvəzləşdirilən aksiz vergisi”.

26.4. Aksiz vergisi tətbiq edilən məhsul istehsalında istifadə olunan aksiz vergili xammal və materialların əldə edilməsi zamanı həmin xammal və materiallar üzrə hesablanılan aksiz vergisinə 241-2 №li subhesabın debeti və 244, 431, 432, 433, 435, 445, 531, 532, 536, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Əldə edilmiş aktivlər və xidmətlərlə əlaqədar əlavə dəyər vergisinin hesablanması zamanı 241-1 №li subhesabın debeti və 244, 431, 432, 433, 435, 445, 531, 532, 535, 536, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Əldə edilmiş aktivlər və xidmətlər üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Həmin aktivlər və xidmətlər üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilməyən hallarda 101, 103, 111, 113, 121, 123, 131, 141, 191, 193, 201, 202, 203, 205, 207, 711, 721, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 241-1 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

26.5. 242 №li “Gələcək hesabat dövrünün xərcləri” hesabında 12 aydan artıq olmayan müddət ərzində mühasibat uçotu subyektinin gələcək hesabat dövrlərində tanınacaq xərclərinin hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Gələcək hesabat dövrünün xərcləri cari hesabat dövründə çəkilmiş, lakin 12 aydan artıq olmayan müddət ərzində gələcək dövrün gəlirlərinin əldə edilməsi üzrə çəkilən xərclərdir. Bu çəkilmiş xərclər üzrə iqtisadi səmərənin gələcək hesabat dövrlərində əldə edilməsi gözlənilir. Bu zaman 242 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 191, 411, 413, 414, 432, 433, 434, 435, 445, 511, 513, 515, 521, 522, 523, 532, 533, 535, 536, 537, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

26.6. Səhmdar tərəfindən nizamnamə kapitalı kimi çəkilən gələcək hesabat dövrünün xərclərinə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

26.6.1. səhmlərin buraxılmasına 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 301 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

26.6.2. gələcək hesabat dövrünün xərclərinin çəkilməsinə 242 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

26.7. 242 №li “Gələcək hesabat dövrünün xərcləri” hesabına aşağıdakı subhesablar açılır:

26.7.1. 242-1 №li “Satışın maya dəyəri xərcləri üzrə gələcək hesabat dövrlərinin xərcləri”;

26.7.2. 242-2 №li “Kommersiya xərcləri üzrə gələcək hesabat dövrlərinin xərcləri”;

26.7.3. 242-3 №li “İnzibati xərclər üzrə gələcək hesabat dövrlərinin xərcləri”;

26.7.4. 242-4 №li “Maliyyə xərcləri üzrə gələcək hesabat dövrlərinin xərcləri”.

26.8. Gələcək hesabat dövrünün xərcləri cari hesabat dövründə xərc kimi tanındıqda 202, 711, 721, 731, 751 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 242 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

26.9. 243 №li “Verilmiş qısamüddətli avanslar” hesabında 12 aydan artıq olmayan müddət ərzində mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyəti ilə əlaqədar alınacaq əsas fondlar, qeyri-maddi aktivlər, ehtiyatlar, iş və xidmətlərə görə əvvəlcədən ödənilmiş vəsaitlərin hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Bu zaman 243 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 222, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

26.10. Səhmlərin buraxılması hesabına mühasibat uçotu subyekti tərəfindən verilmiş qısamüddətli avanslara aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

26.10.1. 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 301 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

26.10.2. 243 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

26.11. Verilmiş qısamüddətli avanslara görə görə əsas fondlar, qeyri-maddi aktivlər, ehtiyatlar, iş və xidmətlər əldə edildikdə 101, 103, 111, 113, 121, 123, 131, 141, 201, 202, 203, 205, 207, 711, 721, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 531, 532, 535, 536, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə, eyni zamanda 531, 532, 535, 536, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 243 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

26.12. Qiymətləri xarici valyuta ilə göstərilən əsas fondlar, qeyri-maddi aktivlər, ehtiyatlar, iş və xidmətlərin alışı zamanı onların ilkin dəyəri əməliyyatın həyata keçirildiyi tarixdə Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankının müəyyənləşdirdiyi məzənnəyə uyğun tanınmasına, habelə verilmiş qısamüddətli avanslarla kreditor borc məbləğlərinin əvəzləşdirilməsinə və bu zaman yaranan məzənnə fərqinə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

26.12.1. əldə edilmiş əsas fondlar, qeyri-maddi aktivlər, ehtiyatlar, iş və xidmətlərin ilkin dəyərinə 101, 103, 111, 113, 121, 123, 131, 141, 201, 202, 203, 205, 207, 711, 721, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 531, 532, 535, 536, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

26.12.2. eyni zamanda verilmiş qısamüddətli avansla kreditor borc məbləğindən ən aşağı olanının məbləği həddində 531, 532, 535, 536, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 243 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

26.12.3. yaranmış kreditor borc məbləği verilmiş qısamüddətli avans məbləğindən artıq olduqda, artıq olan məbləğ həddində 531, 532, 535, 536, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 611-8 №li subhesabın krediti üzrə;

26.12.4. verilmiş qısamüddətli avans məbləği yaranmış kreditor borc məbləğindən artıq olduqda, artıq olan məbləğ həddində 731-8 №li subhesabın debeti və 243 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

26.13. Verilmiş uzunmüddətli avanslar hesabında əks etdirilmiş məbləğlər verilmiş qısamüddətli avanslar kimi təsnifləşdirildikdə 243 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 192 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

26.14. 244 №li “Təhtəlhesab məbləğlər” hesabında ezamiyyə xərclərinin və digər təsərrüfat ehtiyaclarının ödənilməsi üçün mühasibat uçotu subyektinin işçilərinə verilmiş təhtəlhesab məbləğlər üzrə hesablaşmalar haqqında məlumatların ümumiləşdirilmiş hərəkəti uçota alınır. Təhtəlhesab şəxslərə hesablanmış təhtəlhesab məbləğlər 244 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Təhtəlhesab şəxslər tərəfindən təhtəlhesab məbləğlər üzrə hesabat təqdim olunduqda 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 244 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Eyni zamanda, xarici valyuta ilə olan və ilkin dəyəri ilə qiymətləndirilən qeyri-monetar maddə hesab edilən təhtəlhesab məbləğlər əməliyyatın həyata keçirildiyi tarixdə Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankının müəyyənləşdirdiyi məzənnə ilə çevrilməlidirlər.

26.15. Qiymətləri xarici valyuta ilə göstərilən əsas fondlar, qeyri-maddi aktivlər, ehtiyatlar, iş və xidmətlərin təhtəlhesab şəxslər tərəfindən alışı zamanı onların ilkin dəyəri əməliyyatın həyata keçirildiyi tarixdə Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankının müəyyənləşdirdiyi məzənnəyə uyğun tanınmasına və bu zaman yaranan məzənnə fərqinə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

26.15.1. əldə edilmiş əsas fondlar, qeyri-maddi aktivlər, ehtiyatlar, iş və xidmətlərin ilkin dəyərinə 101, 103, 111, 113, 121, 123, 131, 141, 201, 202, 203, 205, 207, 711, 721, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 244 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

26.15.2. əldə edilmiş əsas fondlar, qeyri-maddi aktivlər, ehtiyatlar, iş və xidmətlərin məbləği təhtəlhesab məbləğdən artıq olduqda, artıq olan məbləğ həddində 244 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-8 №li subhesabın krediti üzrə;

26.15.3. təhtəlhesab məbləğ əldə edilmiş əsas fondlar, qeyri-maddi aktivlər, ehtiyatlar, iş və xidmətlərin məbləğindən artıq olduqda, artıq olan məbləğ həddində 731-8 №li subhesabın debeti və 244 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

26.16. 245 №li “Digər qısamüddətli aktivlər” hesabında 241, 242, 243 və 244 №li hesablarda əks etdirilməyən, habelə mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyəti ilə əlaqədar 12 aydan artıq olmayan müddətdə istifadəsi nəzərdə tutulan qısamüddətli aktivlərinin hərəkəti barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim olunur. Digər qısamüddətli aktivlər əldə edildikdə 245 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 431, 432, 433, 435, 445, 531, 532, 536, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Digər qısamüddətli aktivlərin silinməsi 202, 711, 721, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 245 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

26.17. Digər qısamüddətli aktivlər hesabında əks etdirilmiş aktivlər digər uzunmüddətli aktivlər kimi təsnifləşdirildikdə 193 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 245 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

26.18. Səhmdar tərəfindən nizamnamə kapitalı kimi qoyulan digər qısamüddətli aktivlərə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

26.18.1. səhmlərin buraxılmasına 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 301 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

26.18.2. digər qısamüddətli aktivlərin əldə edilməsinə 245 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

26.19. Əldə edilmiş digər qısamüddətli aktivlərlə əlaqədar əlavə dəyər vergisinin hesablanması üzrə 241-1 №li subhesabın debeti və 431, 432, 433, 435, 445, 531, 532, 536, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

26.20. Əldə edilmiş digər qısamüddətli aktivlər üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

26.21. Digər qısamüddətli aktivlər üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilməyən hallarda 245 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

26.22. Digər qısamüddətli aktivlər qeyri-monetar aktivin və ya aktivlərin və ya monetar və qeyri-monetar aktivlərdən ibarət olan aktivlərin, habelə görülmüş iş və göstərilmiş xidmətlərin mübadiləsi hesabına alına bilər. Aşağıdakı hallar istisna olmaqla belə digər qısamüddətli aktivlərin ilkin dəyəri ədalətli dəyərlə qiymətləndirilir:

26.22.1. mübadilə əməliyyatı kommersiya məzmunlu olmadıqda;

26.22.2. alınmış (və ya verilmiş) aktivin və ya aktivlərin ədalətli dəyərinin etibarlı əsasda müəyyənləşdirilməsi mümkün olmadıqda.

26.23. Mübadilə nəticəsində əldə edilmiş digər qısamüddətli aktivlərin ədalətli dəyərini müəyyən etmək mümkün olmadığı hallarda, onun dəyəri təhvil verilmiş aktivin (aktivlərin) ədalətli dəyəri ilə qiymətləndirilir. Təhvil verilmiş aktivin (aktivlərin) ədalətli dəyərini müəyyən etmək mümkün olmadığı hallarda əldə edilmiş digər qısamüddətli aktivlərin dəyəri təhvil verilmiş aktivin (aktivlərin) balans dəyəri ilə qiymətləndirilir.

26.24. Mübadilə nəticəsində əldə edilmiş digər qısamüddətli aktivlərlə əlaqədar aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

26.24.1. mübadilə nəticəsində əldə edilmiş digər qısamüddətli aktivlərin mühasibat uçotunda əks etdirilməsi üçün 245 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 431, 432, 433, 435, 445, 531, 532, 536, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

26.24.2. mübadilə nəticəsində əldə edilmiş digər qısamüddətli aktivlərlə əlaqədar əlavə dəyər vergisinin hesablanması üzrə 241-1 №li subhesabın debeti və 431, 432, 433, 435, 445, 531, 532, 536, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

26.24.3. mübadilə nəticəsində əldə edilmiş digər qısamüddətli aktivlər üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə;

26.24.4. mübadilə edilmiş aktivlər üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilməyən hallarda 245 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə;

26.24.5. əldə edilmiş digər qısamüddətli aktivlərin mübadiləsi məqsədi ilə təqdim edilən aktivlərin, görülmüş işlərin və göstərilmiş xidmətlərin dəyərinə 171, 172, 173, 174, 175, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 601, 611 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

26.24.6. əldə edilmiş digər qısamüddətli aktivlərin mübadiləsi məqsədi ilə təqdim edilən aktivlərə, görülmüş işlərə və göstərilmiş xidmətlərə görə hesablanılmış əlavə dəyər vergisinə 171, 172, 173, 174, 175, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

26.24.7. mübadilə nəticəsində əldə edilmiş digər qısamüddətli aktivlər üzrə yaranmış kreditor borc məbləğləri mübadilə məqsədi ilə təqdim edilmiş aktivlərin, görülmüş işlərin və göstərilmiş xidmətlərin dəyərinə görə yaranan debitor borc məbləğləri ilə əvəzləşdirildikdə 431, 432, 433, 434, 435, 445, 531, 532, 536, 537, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 171, 172, 173, 174, 175, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

26.25. Mübadilə üçün verilmiş aktivlər üzrə yığılmış amortizasiya məbləği olduğu hallarda həmin amortizasiya məbləği mübadilə üçün verilmiş aktivin ilkin dəyərindən çıxılır.

26.26. Digər qısamüddətli aktivlərin təsərrüfat üsulu ilə yaradılması zamanı 245 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 102, 112, 201, 204, 205, 207, 241, 244, 521, 522, 523, 533 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışları verilir.

26.27. Digər qısamüddətli aktivlər əvəzsiz olaraq alındıqda 245 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində göstərilir.

26.28. Digər qısamüddətli aktivlərin tanınmasının dayandırılması zamanı aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

26.28.1. satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlərə keçirildikdə 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 245 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

26.28.2. digər qısamüddətli aktivlərin silinməsi zamanı 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 245 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

26.29. Satış məqsədi ilə saxlanılan digər qısamüddətli aktivlərin satılması və ya əvəzsiz verilməsi ilə bağlı xərclər 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində uçota alınır. Satılmış digər qısamüddətli aktivlər üçün hesablanmış gəlirlər 171, 172, 173, 177, 211, 212, 213, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində uçota alınır. Təqdim edilmiş aktivlərə görə hesablanılmış əlavə dəyər vergisinə 171, 172, 173, 177, 211, 212, 213, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

26.30. Satılmış və ya əvəzsiz əldə edilmiş digər qısamüddətli aktivlərə görə gəlirlər 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Satılmış, əvəzsiz verilmiş və silinmiş digər qısamüddətli aktivlər üzrə hesablanmış xərclər 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

26.31. Digər qısamüddətli aktivlərin qiymətdən düşməsi, itirilməsi və ya qaytarılmasından imtina olunması hallarında həmin aktivlər üzrə üçuncü tərəfdən alınan kompensasiyalar onların daxil olması ehtimalı yarandıqda, Məcmu mənfəət və zərər haqqında hesabata daxil edilir. Bu zaman 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

 

27. Kapital

 

27.1. “Kapital” bölməsi mühasibat uçotu subyektinin ödənilmiş nizamnamə (nominal) kapitalının, emissiya gəlirinin, geri alınmış kapitalının (səhmlərinin), kapital ehtiyatlarının, bölüşdürülməmiş mənfəətinin (ödənilməmiş zərərinin) uçota alınmasına dair ümumiləşdirilmiş məlumatları əks etdirir.

27.2. Bu bölmə aşağıdakı maddələrdən ibarətdir:

27.2.1. 30 - “Ödənilmiş nizamnamə (nominal) kapitalı”;

27.2.2. 31 - “Emissiya gəliri”;

27.2.3. 32 - “Geri alınmış kapital (səhmlər)”;

27.2.4. 33 - “Kapital ehtiyatları”;

27.2.5. 34 - “Bölüşdürülməmiş mənfəət (ödənilməmiş zərər)”.

 

28. Ödənilmiş nizamnamə (nominal) kapitalınının uçotu

 

28.1. Ödənilmiş nizamnamə (nominal) kapitalının uçotu Hesablar Planının 30-cu maddəsində əks etdirilir. Bu maddədə mühasibat uçotu subyektinin ödənilmiş nizamnamə (nominal) kapitalının hərəkəti üzrə ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim edilir. Maliyyə vəziyyəti haqqında hesabatda nizamnamə (nominal) kapitalının yalnız ödənilmiş hissəsinin ümumi məbləği göstərilir. Nizamnamə (nominal) kapitalının ümumi dəyəri və ödənilməmiş hissəsi komponentləri barədə məlumat isə uçot siyasəti və izahlı qeydlərdə açıqlanmalıdır. Bu maddə üzrə aşağıdakı hesablar açılır:

28.1.1. 301 №li “Nizamnamə (nominal) kapitalı”;

28.1.2. 302 №li “Nizamnamə (nominal) kapitalının ödənilməmiş hissəsi”.

28.2. 301 №li “Nizamnamə (nominal) kapitalı” hesabında mühasibat uçotu subyektinin nizamnamə (nominal) kapitalı barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Mühasibat uçotu subyektinin nizamnamə (nominal) kapitalının ümumi dəyəri müəyyən edildikdə 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 301 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

28.3. Mühasibat uçotu subyektinin səhmlərinin nominal dəyərinin ödənilməsi üzrə məbləğlər 101, 103, 111, 113, 121, 123, 131, 141, 151, 152, 181, 182, 183,192, 193, 201, 202, 203, 205, 207, 221, 223, 225, 231, 232, 234, 242, 243, 245 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində uçota alınır. Mühasibat uçotu subyektinin səhmlərinin dəyəri ödənilən zaman əldə edilmiş emissiya gəliri üzrə məbləğlər 101, 103, 111, 113, 121, 123, 131, 141, 151, 152, 181, 182, 183, 192, 193, 201, 205, 207, 221, 223, 225, 231, 232, 234, 243, 245 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 311 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində uçota alınır.

28.4. Geri alınmış kapital (səhmlər) ləğv edildikdə, həmin səhmlərin nominal dəyəri məbləği həddində 301 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 321 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

28.5. 302 №li “Nizamnamə (nominal) kapitalının ödənilməmiş hissəsi” hesabında mühasibat uçotu subyekti tərəfindən nizamnamə (nominal) kapitalının ödənilməmiş hissəsi barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar uçota alınır.

28.6. Uzunmüddətli və qısamüddətli konvertasiya olunan istiqrazlar nizamnamə kapitalına çevrildikdə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

28.6.1. səhmlərin buraxılmasına 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 301 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

28.6.2. səhmlərin nominal dəyəri məbləğinə 403, 503 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, səhmlərin nominal dəyərindən artıq məbləğinə (emissiya gəlirinə) 403, 503 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 311 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

28.7. Uzunmüddətli və qısamüddətli öhdəliklər nizamnamə kapitalına çevrildikdə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

28.7.1. səhmlərin buraxılmasına 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 301 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

28.7.2. səhmlərin nominal dəyəri məbləğinə 401, 402, 404, 405, 406, 407, 408, 412, 413, 431, 432, 433, 434, 435, 443, 445, 501, 502, 504, 505, 506, 507, 512, 513, 521, 522, 523, 531, 532, 533, 534, 535, 536, 537, 538, 543, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, səhmlərin nominal dəyərindən artıq məbləğinə (emissiya gəlirinə) 401, 402, 404, 405, 406, 407, 408, 412, 413, 431, 432, 433, 434, 435, 443, 445, 501, 502, 504, 505, 506, 507, 512, 513, 521, 522, 523, 531, 532, 533, 534, 535, 536, 537, 538, 543, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 311 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

28.8. Məqsədli maliyyələşmələr və daxilolmalar nizamnamə kapitalına çevrildikdə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

28.8.1. səhmlərin buraxılmasına 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 301 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

28.8.2. səhmlərin nominal dəyəri məbləğinə 444, 544 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, səhmlərin nominal dəyərindən artıq məbləğinə (emissiya gəlirinə) 444, 544 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 311 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

 

29. Emissiya gəlirinin uçotu

 

29.1. Emissiya gəlirinin uçotu Hesablar Planının 31-ci maddəsində əks etdirilir. Bu maddədə mühasibat uçotu subyektinin emissiya gəlirinin hərəkəti üzrə ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim edilir. Bu maddə üzrə 311 №li “Emissiya gəliri” hesabı açılır:

29.2. 311 №li “Emissiya gəliri” hesabında mühasibat uçotu subyektinin nizamnamə kapitalının yaradılması zamanı səhmlər nominal dəyərlərindən artıq qiymətə satılarsa, səhmlərin satış və nominal dəyərləri arasındakı fərq məbləğinin hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

29.3. 311 №li “Emissiya gəliri” hesabı üzrə aşağıdakı subhesablar açılır:

29.3.1. 311-1 №li “Emissiya gəliri - adi səhmlər”;

29.3.2. 311-2 №li “Emissiya gəliri – imtiyazlı səhmlər”.

29.4. Səhmlərin və ya digər pay alətlərinшт emissiyası zamanı kapitalda yaranan artımın maliyyə vəziyyəti haqqında hesabatda təqdim olunma üsulu bu Qaydalarla müəyyən olunur. Səhmlərin nominal dəyəri (və ya digər nominal göstəricisi) və nominal dəyərdən artıq ödənilən məbləğin ayrıca təqdim olunması tələb olunur. Mühasibat uçotu subyektinin səhmlərinin dəyəri ödənilən zaman əldə edilmiş emissiya gəliri üzrə məbləğlər 101, 103, 111, 113, 121, 123, 131, 141, 151, 152, 181, 182, 183, 192, 193, 201, 205, 207, 221, 223, 225, 231, 232, 234, 243, 245 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 311 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində uçota alınır.

29.5. Uzunmüddətli və qısamüddətli konvertasiya olunan istiqrazlar nizamnamə kapitalına çevrildikdə səhmlərin nominal dəyərindən artıq olan məbləği üzrə 403, 503 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 311 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

29.6. Uzunmüddətli və qısamüddətli öhdəliklər nizamnamə kapitalına çevrildikdə səhmlərin nominal dəyərindən artıq məbləğinə (emissiya gəlirinə) 401, 402, 404, 405, 406, 407, 408, 412, 413, 431, 432, 433, 434, 435, 443, 445, 501, 502, 504, 505, 506, 507, 512, 513, 521, 522, 523, 531, 532, 533, 534, 535, 536, 537, 538, 543, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 311 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

29.7. Məqsədli maliyyələşmələr və daxilolmalar nizamnamə kapitalına çevrildikdə səhmlərin nominal dəyərindən artıq məbləğinə (emissiya gəlirinə) 444, 544 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 311 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

29.8. Mühasibat uçotu subyektinin təsis edilməsi üçün satılmış səhmlər ən azı nominal dəyəri ilə satılmalıdır. Mühasibat uçotu subyektinin təsis edilməsi üçün satılmış səhmlər istisna olmaqla, bütün səhmlər emissiya güzəşti ilə satıla bilər. Səhmlər emissiya güzəşti ilə satıldıqda, satış məbləği həddində 101, 103, 111, 113, 121, 123, 131, 141, 151, 152, 181, 182, 183, 192, 193, 201, 205, 207, 221, 223, 225, 231, 232, 234, 243, 245 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Emissiya güzəşti məbləği həddində isə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

29.8.1. bölüşdürülməmiş mənfəət üzrə kifayət qədər qalıq olduğu halda, 343 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

29.8.2. bölüşdürülməmiş mənfəət üzrə kifayət qədər qalıq olmadığı halda emissiya güzəştinin bölüşdürülməmiş mənfəətdən artıq hissəsi həddində 751 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

 

30. Geri alınmış kapitalın (səhmlərin) uçotu

 

30.1. Müəssisəyə məxsus səhmlərin səhmdarlardan geri alınması mühasibat uçotu subyektinin buraxdığı və sonradan mühasibat uçotu subyekti tərəfindən yenidən əldə etdilən pay alətləridir. Mühasibat uçotu subyektinə məxsus olan səhmlərə görə ödənilmiş kompensasiyanın ədalətli dəyəri kapitaldan çıxılmalıdır. Mühasibat uçotu subyektinə məxsus olan səhmlərin səhmdarlardan satın alınması, satılması, buraxılması və ləğv edilməsi zamanı yaranan mənfəət və ya zərər mənfəət və ya zərərin tərkibində tanınmamalıdır. Geri alınmış kapitalın (səhmlərin) uçotu Hesablar Planının 32-ci maddəsində əks etdirilir. Bu maddədə mühasibat uçotu subyektinin geri alınmış kapitalının (səhmlərinin) hərəkəti üzrə ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim edilir. Bu maddə üzrə 321 №li “Geri alınmış kapital (səhmlər)” hesabı açılır:

30.2. 321 №li “Geri alınmış kapital (səhmlər)” hesabı üzrə aşağıdakı subhesablar açılır:

30.2.1. 321-1 №li “Geri alınmış kapital - adi səhmlər”;

30.2.2. 321-2 №li “Geri alınmış kapital - imtiyazlı səhmlər”.

30.3. 321 №li “Geri alınmış kapital (səhmlər)” hesabında mühasibat uçotu subyektinin nizamnamə (nominal) kapitalının geri alınmış hissəsi barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Bu zaman mühasibat uçotu subyektinin geri alınmış səhmlərinin və ya nizamnamə kapitalının bölüşdürülməsi ilə əlaqədar geri alınmış səhmlərin nominal dəyəri üzrə məbləğlər 321 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 101, 103, 111, 113, 121, 123, 131, 141, 151, 152, 181, 182, 183, 192, 193, 201, 205, 207, 221, 223, 225, 231, 232, 234, 243, 245 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində uçota alınır.

30.4. Geri alınmış səhmlər üzrə emissiya gəliri mövcud olduğu halda həmin emissiya gəliri məbləği həddində 311 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 101, 103, 111, 113, 121, 123, 131, 141, 151, 152, 181, 182, 183, 192, 193, 201, 205, 207, 221, 223, 225, 231, 232, 234, 243, 245 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

30.5. Geri alınmış kapital (səhmlər) ləğv edildikdə 301 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 321 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

30.6. Geri alınmış səhmlər yenidən buraxıldığı zaman onlar mühasibat uçotu subyektinin ödənilmiş nizamnamə kapitalının bir hissəsi kimi bərpa olunmalıdırlar. Bu zaman həmin səhmlərin nominal dəyəri məbləği 101, 103, 111, 113, 121, 123, 131, 141, 151, 152, 181, 182, 183, 192, 193, 201, 205, 207, 221, 223, 225, 231, 232, 234, 243, 245 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 321 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Mühasibat uçotu subyektinin geri alınmış səhmləri üzrə emissiya gəliri əldə edildikdə 101, 103, 111, 113, 121, 123, 131, 141, 151, 152, 181, 182, 183, 192, 193, 201, 205, 207, 221, 223, 225, 231, 232, 234, 243, 245 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 311 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

30.7. Uzunmüddətli və qısamüddətli konvertasiya olunan istiqrazlar geri alınmış səhmlərin yenidən buraxılması hesabına nizamnamə kapitalına çevrildikdə səhmlərin nominal dəyəri məbləğinə 403, 503 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 321 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, səhmlərin nominal dəyərindən artıq məbləğə 403, 503 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 311 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

30.8. Uzunmüddətli və qısamüddətli öhdəliklər geri alınmış səhmlərin yenidən buraxılması hesabına nizamnamə kapitalına çevrildikdə səhmlərin nominal dəyəri məbləğinə 401, 402, 404, 405, 406, 407, 408, 412, 413, 431, 432, 433, 434, 435, 443, 445, 501, 502, 504, 505, 506, 507, 512, 513, 521, 522, 523, 531, 532, 533, 534, 535, 536, 537, 538, 543, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 321 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, səhmlərin nominal dəyərindən artıq məbləğə (emissiya gəlirinə) 401, 402, 404, 405, 406, 407, 408, 412, 413, 431, 432, 433, 434, 435, 443, 445, 501, 502, 504, 505, 506, 507, 512, 513, 521, 522, 523, 531, 532, 533, 534, 535, 536, 537, 538, 543, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 311 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

 

31. Kapital ehtiyatlarının uçotu

 

31.1. Kapital ehtiyatlarının uçotu Hesablar Planının 33-cü maddəsində əks etdirilir. Bu maddədə mühasibat uçotu subyektinin kapital ehtiyatlarının hərəkəti üzrə ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim edilir. Bu maddə üzrə aşağıdakı hesablar açılır:

31.1.1. 331 №li “Yenidən qiymətləndirilmə üzrə ehtiyat”;

31.1.2. 332 №li “Məzənnə fərqləri üzrə ehtiyat”;

31.1.3. 333 №li “Qanunvericilik üzrə ehtiyat”;

31.1.4. 334 №li “Nizamnamə üzrə ehtiyat”;

31.1.5. 335 №li “Digər ehtiyatlar”.

31.2. 331 №li “Yenidən qiymətləndirilmə üzrə ehtiyat” hesabında mühasibat uçotu subyektinin aktivlərinin yenidən qiymətləndirilməsi nəticəsində yaranmış kapital ehtiyatları barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Bu zaman yenidən qiymətləndirmə nəticəsində aktivin balans dəyərinin artımı üzrə məbləğlər 101, 111 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 331 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində uçota alınır.

31.3. Əvvəlki yenidən qiymətləndirmələr nəticəsində aktivlərin balans dəyərində yaranmış artımlar kapital ehtiyatlarında əks etdirilmişdirsə, sonrakı qiymətdəndüşmə zərərləri həmin artım məbləği qədər kapital ehtiyatının azalmasına, qalan məbləğ isə mənfəət və zərərə aid edilir. Keçmiş illərin artımları həddində məbləğə 331 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 101, 111 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Qalan məbləğə isə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 102, 112 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

31.4. Əvvəlki yenidən qiymətləndirmələr nəticəsində yaranmış qiymətdəndüşmə zərərləri Məcmu mənfəət və zərər haqqında hesabatda əks etdirilmişdirsə, sonrakı artımlar Məcmu mənfəət və zərər haqqında hesabatda bu qiymətdəndüşmə zərərləri qədər sair əməliyyat gəlirlərinə, keçmiş illərin qiymətdəndüşmə zərərlərindən artıq olan məbləğ isə yenidən qiymətləndirmə üzrə ehtiyat hesabına aid edilir. Bu zaman aşağıdakı kimi müxabirləşmələr verilir:

31.4.1. əvvəlki dövr üzrə yenidən qiymətləndirmə nəticəsində yaranmış qiymətdəndüşmə zərəri həddində məbləğə 102, 112 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

31.4.2. keçmiş illərin qiymətdəndüşmə zərərlərindən artıq olan məbləğə 101, 111 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 331 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə və ya 102, 112 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 331 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

31.4.3. yığılmış amortizasiya məbləğinin sıfırlaşdırılması üçün isə 102, 112 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 101, 111 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

31.5. Aktivlər üzrə yenidən qiymətləndirmələr nəticəsində kapital ehtiyatlarında əks etdirilmiş artımın bir hissəsi mühasibat uçotu subyekti tərəfindən aktivin istifadə olunması zamanı bölüşdürülməmiş mənfəətə köçürülə bilər. Belə olan halda, bölüşdürülməmiş mənfəətə köçürülmüş artımın məbləği aktivin yenidən qiymətləndirilmiş balans dəyəri əsasında hesablanmış amortizasiyası ilə aktivin ilkin dəyəri əsasında tanınan amortizasiyası arasındakı fərqi təşkil edir. Bu zaman 331 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 341 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

31.6. 332 №li “Məzənnə fərqləri üzrə ehtiyat” hesabında mühasibat uçotu subyektinin qeyri-monetar aktivlərinin yenidən qiymətləndirilməsi nəticəsində yaranan mənfəət və ya zərərdən əmələ gələn məzənnə fərqləri üzrə kapital ehtiyatları barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Asılı müəssisələrə investisiyalar hesabının balans dəyərinə düzəlişlər, həmçinin investisiya obyektinin kapitalında baş vermiş dəyişikliklərdən irəli gəlir və Mənfəət və zərər və digər məcmu gəlir hesabatında tanınmaqla aparılır. Belə dəyişikliklərə investisiya obyektinin məzənnə fərqlərindən yaranan dəyişikliklər də aiddir. Bu zaman aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

31.6.1. dəyişikliklər kapitalda artımla nəticələndikdə 151 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 332 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

31.6.2. dəyişikliklər kapitalda azalma ilə nəticələndikdə 731-2 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 153-1 №li subhesabın krediti, 801 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 731-2 №li subhesabın krediti üzrə.

31.7. Qeyri-maddi aktivlərin və torpaq, tikili və avavdanlıqların yenidən qiymətləndirilməsindən yaranan məzənnə fərqi birbaşa kapitalda tanınmaqla 101, 111 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 332 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

31.8. 333 №li “Qanunvericilik üzrə ehtiyat” hesabında səhmdarlar arasında bölüşdürülməsi mümkün olmayan qanunvericilik aktlarına əsasən müəyyən edilmiş kapital ehtiyatları üzrə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Qanunvericilik üzrə ehtiyatın yaradılması zamanı 341, 343 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 333 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

31.9. Qanunvericilik üzrə ehtiyatın istifadəsi üzrə 333 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 538, 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

31.10. Qanunvericilik üzrə ehtiyat geri qaytarıldığı halda 333 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 341, 343 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

31.11. 334 №li “Nizamnamə üzrə ehtiyat” hesabında səhmdarlar arasında bölüşdürülməsi mümkün olmayan mühasibat uçotu subyektinin nizamnaməsinə əsasən yaradılan ehtiyat barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Nizamnamə üzrə ehtiyatın yaradılması zamanı 341, 343 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 334 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

31.12. Nizamnamə üzrə ehtiyatın istifadəsinə görə 334 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

31.13. Nizamnamə üzrə ehtiyat geri qaytarıldığı halda 333 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 341, 343 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

31.14. 335 №li “Digər ehtiyatlar” hesabında mühasibat uçotu subyektinin öz istəyi ilə yaradılan sair ehtiyatlar üzrə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Belə ehtiyatlar, onların təyinatı, yaranması və istifadəsindən asılı olaraq, bölüşdürülməsi mümkün olan və ya mümkün olmayan komponentlərə aid edilə bilər. Digər ehtiyatların yaradılması zamanı 341, 343 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 335 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

31.15. Digər ehtiyatların istifadəsi üzrə 335 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 534, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

31.16. Digər ehtiyatlar geri qaytarıldığı halda 335 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 341, 343 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

 

32. Bölüşdürülməmiş mənfəətin (ödənilməmiş zərərin) uçotu

 

32.1. Bölüşdürülməmiş mənfəətin (ödənilməmiş zərərin) uçotu Hesablar Planının 34-cü maddəsində əks etdirilir. Bu maddədə mühasibat uçotu subyektinin bölüşdürülməmiş mənfəətinin (ödənilməmiş zərərinin) hərəkəti üzrə ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim edilir. Bu maddə üzrə aşağıdakı hesablar açılır:

32.1.1. 341 №li “Hesabat dövründə xalis mənfəət (zərər)”;

32.1.2. 342 №li “Mühasibat uçotu siyasətində dəyişikliklərlə bağlı mənfəət (zərər) üzrə düzəlişlər”;

32.1.3. 343 №li “Keçmiş illər üzrə bölüşdürülməmiş mənfəət (ödənilməmiş zərər)”;

32.1.4. 344 №li “Elan edilmiş dividendlər”.

32.2. 341 №li “Hesabat dövründə xalis mənfəət (zərər)” hesabında mühasibat uçotu subyektinin hesabat dövrü ərzində əldə edilmiş xalis mənfəəti (zərəri) barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Bu zaman hesabat dövrü ərzində xalis mənfəət əldə edildikdə 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 341 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Hesabat dövrü ərzində zərər əldə edildikdə 341 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

32.3. 342 №li “Mühasibat uçotu siyasətində dəyişikliklərlə bağlı mənfəət (zərər) üzrə düzəlişlər” hesabında mühasibat uçotu subyektinin hesabat dövrü ərzində uçot siyasətində dəyişikliklərlə əlaqədar keçmiş illlər üzrə əhəmiyyətli səhvlərlə bağlı mənfəəti (zərəri) barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Bu zaman hesabat dövrü ərzində dəyişikliklərlə bağlı müəyyən edilmiş məbləğlər və əhəmiyyətli səhvlərə görə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

32.3.1. keçmiş illərdə çəkilmiş xərclərin tanınaraq uçotda əks etdirilməsi məqsədi ilə düzəlişlərin verilməsinə 342 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 102, 112, 132, 191, 201, 207, 223, 224, 241-1, 242, 244, 245, 411, 412, 413, 431, 432, 434, 435, 511, 512, 513, 515, 521, 522, 531, 532, 533, 537, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

32.3.2. keçmiş illərdə çəkilmiş xərclərin tanınması zamanı mənfəət vergisinə təsirinin hesablanması ilə əlaqədar düzəliş məbləğinə 421, 521 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 342 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

32.3.3. keçmiş illərdə tanınmış xərclərin azaldılması məqsədi ilə düzəlişlərin verilməsinə 102, 112, 132, 191, 201, 207, 223, 224, 241-1, 242, 244, 245, 411, 412, 413, 431, 432, 434, 435, 511, 512, 513, 515, 521, 522, 531, 532, 533, 537, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 342 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

32.3.4. həmin xərclərin azaldılması nəticəsində yaranmış mənfəət vergisinin hesablanması ilə əlaqədar düzəliş məbləğinə 342 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 161, 521 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

32.4. Mühasibat uçotu siyasətində dəyişikliklərlə bağlı yaranmış mənfəət (zərər) üzrə məbləğlər bölüşdürülməmiş mənfəətə (ödənilməmiş zərərə) aid edildikdə 343 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 342 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində və ya 342 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 343 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

32.5. 343 №li “Keçmiş illər üzrə bölüşdürülməmiş mənfəət (ödənilməmiş zərər)” hesabında mühasibat uçotu subyektinin keçmiş illər ərzində əldə edilmiş xalis mənfəəti (zərəri) barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Bu zaman əldə edilmiş xalis mənfəət 341 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 343 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində, əldə edilmiş zərər isə 343 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 341 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

32.6. Keçmiş illər üzrə bölüşdürülməmiş mənfəət (ödənilməmiş zərər) hesabına ehtiyatlar yaradıldıqda 343 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 333, 334, 335 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

32.7. Keçmiş illər üzrə bölüşdürülməmiş mənfəət (ödənilməmiş zərər) hesabına yaradılmış ehtiyatlar geri qaytarıldığı hallarda 333, 334, 335 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 343 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

32.8. 344 №li “Elan edilmiş dividendlər” hesabında mühasibat uçotu subyekti tərəfindən hesabat dövrü və ya keçmiş illlər ərzində əldə edilmiş xalis mənfəətdən elan edilmiş dividendlər barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Bu zaman 341, 343 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 344 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

32.9. Elan edilmiş dividendlər təsisçilər üzrə kreditor borclara aid edildikdə 344 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 534 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

32.10. Elan edilmiş dividendlər üzrə səhv hesablanılmış məbləğlər 534 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 344 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində, 344 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 341, 343 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

 

33. Uzunmüddətli öhdəliklər

 

33.1. “Uzunmüddətli öhdəliklər” bölməsi mühasibat uçotu subyektinin uzunmüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəlikləri, uzunmüddətli qiymətləndirilmiş öhdəlikləri, təxirə salınmış vergi öhdəlikləri, uzunmüddətli kreditor borcları və sair uzunmüddətli öhdəliklərinin uçota alınmasına dair ümumiləşdirilmiş məlumatları əks etdirir.

33.2. Bu bölmə aşağıdakı maddələrdən ibarətdir:

33.2.1. 40 - “Uzunmüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklər”;

33.2.2. 41 - “Uzunmüddətli qiymətləndirilmiş öhdəliklər”;

33.2.3. 42 - “Təxirə salınmış vergi öhdəlikləri”;

33.2.4. 43 - “Uzunmüddətli kreditor borcları”;

33.2.5. 44 - “Sair uzunmüddətli öhdəliklər”.

 

34. Uzunmüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklərin uçotu

 

34.1. Uzunmüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklərin uçotu Hesablar Planının 40-cı maddəsində əks etdirilir. Bu maddədə mühasibat uçotu subyektinin uzunmüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklərinin hərəkəti üzrə ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim edilir. Bu maddə üzrə aşağıdakı hesablar açılır:

34.1.1. 401 №li “Uzunmüddətli bank kreditləri”;

34.1.2. 402 №li “İşçilər üçün uzunmüddətli bank kreditləri”;

34.1.3. 403 №li “Uzunmüddətli konvertasiya olunan istiqrazlar”;

34.1.4. 404 №li “Uzunmüddətli borclar”;

34.1.5. 405 №li “Geri alınan məhdud tədavül müddətli imtiyazlı səhmlər (uzunmüddətli)”;

34.1.6. 406 №li “Maliyyə icarəsi üzrə uzunmüddətli öhdəliklər”;

34.1.7. 407 №li “Törəmə (asılı) müəssisələrə uzunmüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklər”;

34.1.8. 408 №li “Digər uzunmüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklər”.

34.2. 401 №li “Uzunmüddətli bank kreditləri” hesabında mühasibat uçotu subyektinin hesabat tarixindən sonra 12 ay ərzində ödənilməsi tələb olunmayan bank kreditləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Uzunmüddətli bank kreditləri yarandıqda 223, 224 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 401 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Uzunmüddətli bank kreditləri qısamüddətli bank kreditləri kimi təsnifləşdirildikdə 401 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 501 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

34.3. Uzunmüddətli bank kreditləri üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 401 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 631-4 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Uzunmüddətli bank kreditləri üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 751-4 №li subhesabın debeti və 401 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

34.4. Uzunmüddətli bank kreditləri qısamüddətli bank kreditləri kimi təsnifləşdirilmədən birbaşa olaraq ödənildikdə 401 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

34.5. Uzunmüddətli bank kreditlərinin üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 401 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

34.6. Uzunmüddətli bank kreditlərinin bağışlanılması və ya iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi 401 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 631-5 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

34.7. 402 №li “İşçilər üçün uzunmüddətli bank kreditləri” hesabında mühasibat uçotu subyektinin öz işçiləri üçün götürdüyü uzunmüddətli bank öhdəlikləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. İşçilər üçün uzunmüddətli bank kreditləri əldə edildikdə 223, 224 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 402 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. İşçilər üçün uzunmüddətli bank kreditləri işçilər üçün qısamüddətli bank kreditləri kimi təsnifləşdirildikdə 402 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 502 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Mühasibat uçotu subyektinin bank hesablarına daxil olmuş işçilər üçün uzunmüddətli bank kreditləri işçilərə verildikdə 182, 233 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 223, 224 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

34.8. İşçilər üçün uzunmüddətli bank kreditləri üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 402 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 631-4 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. İşçilər üçün uzunmüddətli bank kreditləri üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 751-4 №li subhesabın debeti və 402 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

34.9. İşçilər üçün uzunmüddətli bank kreditləri işçilər üçün qısamüddətli bank kreditləri kimi təsnifləşdirilmədən birbaşa olaraq ödənildikdə 402 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

34.10. İşçilər üçün uzunmüddətli bank kreditlərinin üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 402 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

34.11. İşçilər üçün uzunmüddətli bank kreditlərinin bağışlanılması və ya iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi 402 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 631-5 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

34.12. 403 №li “Uzunmüddətli konvertasiya olunan istiqrazlar” hesabında mühasibat uçotu subyektinin kapitala konvertasiya oluna bilən istiqrazlar (borc kağızları) buraxdığı zaman, konvertasiyası 12 aydan artıq müddət ərzində həyata keçirilən həmin istiqrazlar barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Uzunmüddətli konvertasiya olunan istiqrazlar buraxıldıqda 101, 103, 111, 113, 121, 123, 131, 141, 151, 152, 181, 182, 183, 193, 201, 205, 207, 217, 221, 223, 225, 231, 232, 234, 245 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 403 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində uçota alınır. Uzunmüddətli konvertasiya olunan istiqrazlar qısamüddətli konvertasiya olunan istiqrazlar kimi təsnifləşdirildikdə 403 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 503 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

34.13. Uzunmüddətli konvertasiya olunan istiqrazlar üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 403 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 631-4 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Uzunmüddətli konvertasiya olunan istiqrazlar üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 751-4 №li subhesabın debeti və 403 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

34.14. Uzunmüddətli konvertasiya olunan istiqrazlar qısamüddətli konvertasiya olunan istiqrazlar kimi təsnifləşdirilmədən birbaşa olaraq kapitala keçirildiyi halda səhmlərin nominal dəyəri həddində 403 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 301 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, səhmlərin nominal dəyərindən artıq məbləğinə 403 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 311-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Uzunmüddətli konvertasiya olunan istiqrazlar birbaşa olaraq kapitala keçirilən zaman emissiya güzəşti yarandığı halda səhmlərin nominal dəyəri ilə satış dəyəri arasındakı fərq məbləğinə 311-1 №li subhesabın debeti və 403 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

34.15. Uzunmüddətli konvertasiya olunan istiqrazlar qısamüddətli konvertasiya olunan istiqrazlar kimi təsnifləşdirilmədən birbaşa olaraq ödənildiyi halda 403 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

34.16. Uzunmüddətli konvertasiya olunan istiqrazların üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 403 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

34.17. Uzunmüddətli konvertasiya olunan istiqrazların bağışlanılması və ya iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi 403 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 631-5 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

34.18. 404 №li “Uzunmüddətli borclar” hesabında mühasibat uçotu subyektinin hesabat tarixindən sonra 12 ay ərzində ödənilməsi tələb olunmayan borcları barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Uzunmüddətli borclar yarandıqda 223, 224 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 404 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Uzunmüddətli borclar qısamüddətli borclar kimi təsnifləşdirildikdə 404 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 504 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

34.19. Uzunmüddətli borclar üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 404 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 631-4 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Uzunmüddətli borclar üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 751-4 №li subhesabın debeti və 404 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

34.20. Uzunmüddətli borclar qısamüddətli borclar kimi təsnifləşdirilmədən birbaşa olaraq ödənildikdə 404 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

34.21. Uzunmüddətli borcların üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 404 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

34.22. Uzunmüddətli borcların bağışlanılması və ya iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi 404 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 631-5 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

34.23. 405 №li “Geri alınan məhdud tədavül müddətli imtiyazlı səhmlər (uzunmüddətli)” hesabında mühasibat uçotu subyektinin hesabat tarixindən sonra 12 aydan artıq müddət ərzində geri alınacaq məhdud tədavül müddətli imtiyazlı səhmləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Geri alınan məhdud tədavül müddətli imtiyazlı səhmlər (uzunmüddətli) buraxıldıqda 101, 103, 111, 113, 121, 123, 131, 141, 151, 152, 181, 182, 183, 193, 201, 205, 207, 217, 221, 223, 225, 231, 232, 234, 245 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 405 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Geri alınan məhdud tədavül müddətli imtiyazlı səhmlər (uzunmüddətli) qısamüddətli kimi təsnifləşdirildikdə 405 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 505 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

34.24. Geri alınan məhdud tədavül müddətli imtiyazlı səhmlər (uzunmüddətli) üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 405 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 631-4 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Geri alınan məhdud tədavül müddətli imtiyazlı səhmlər (uzunmüddətli) üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 751-4 №li subhesabın debeti və 405 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

34.25. Geri alınan məhdud tədavül müddətli imtiyazlı səhmlər (uzunmüddətli) qısamüddətli kimi təsnifləşdirilmədən birbaşa olaraq ödənildikdə 405 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

34.26. Geri alınan məhdud tədavül müddətli imtiyazlı səhmlərin (uzunmüddətli) üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 405 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

34.27. Geri alınan məhdud tədavül müddətli imtiyazlı səhmlərin (uzunmüddətli) bağışlanılması və ya iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi 405 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 631-5 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

34.28. 406 №li “Maliyyə icarəsi üzrə uzunmüddətli öhdəliklər” hesabında mühasibat uçotu subyektinin maliyyə icarəsi nəticəsində yaranan bütün uzunmüddətli öhdəlikləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Mühasibat uçotu subyekti aktivləri maliyyə icarəsi ilə əldə etdikdə onların ədalətli dəyərinə bərabər olan məbləği, yaxud, əgər bu məbləğ aşağıdırsa, minimal icarə ödənişlərinin hər birinin icarə şərtlərinin qəbul edilməsi tarixində müəyyən edilmiş diskontlaşdırılmış dəyəri 111, 121 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 406 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində, bu aktivlərlə bağlı hər hansı dolayı xərclər 111 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 435, 445, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

34.29. Maliyyə icarəsi üzrə uzunmüddətli öhdəliklər maliyyə icarəsi üzrə qısamüddətli öhdəliklər kimi təsnifləşdirildikdə 406 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 535 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Maliyyə icarəsi üzrə qısamüddətli öhdəliklərə görə ödənişlər həyata keçirildikdə əsas məbləğə 535 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti, faiz məbləğinə 537 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

34.30. Maliyyə icarəsi üzrə uzunmüddətli öhdəliklərin cari dəyəri hesablandıqda həmin öhdəliyin dəyəri ilə cari dəyər arasındakı fərqə 406 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 631-3 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Maliyyə icarəsi ilə əlaqədar cari ildə hesablanan faiz xərci 751-3 №li subhesabın debeti və 537 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

34.31. Maliyyə icarəsi üzrə uzunmüddətli öhdəliklər qısamüddətli kimi təsnifləşdirilmədən birbaşa olaraq ödənildikdə əsas məbləğə 406 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti, faiz məbləğinə 537 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

34.32. Maliyyə icarəsi üzrə uzunmüddətli öhdəliklərin üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi zamanı əsas məbləğ 406 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində, faiz məbləği 537 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

34.33. Maliyyə icarəsi üzrə uzunmüddətli öhdəliklərin və həmin öhdəliklərə görə hesablanmış faiz xərclərinin bağışlanılması və ya iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi 406, 537 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 631-5 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

34.34. 407 №li “Törəmə (asılı) müəssisələrə uzunmüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklər” hesabında mühasibat uçotu subyekti törəmə və ya asılı müəssisələrindən faiz xərcləri yaradan borclar aldığı zaman, onlar barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Törəmə (asılı) müəssisələrə uzunmüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklər yarandıqda 223, 224 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 407 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Törəmə (asılı) müəssisələrə uzunmüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklər qısamüddətli kimi təsnifləşdirildikdə 407 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 506 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

34.35. Törəmə (asılı) müəssisələrə uzunmüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklər üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 407 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 631-4 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Uzunmüddətli bank kreditləri üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 751-4 №li subhesabın debeti və 407 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

34.36. Törəmə (asılı) müəssisələrə uzunmüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklər qısamüddətli kimi təsnifləşdirilmədən birbaşa olaraq ödənildikdə 407 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

34.37. Törəmə (asılı) müəssisələrə uzunmüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklərin üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 407 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

34.38. Törəmə (asılı) müəssisələrə uzunmüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklərin bağışlanılması və ya iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi 407 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 631-5 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

34.39. 408 №li “Digər uzunmüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklər” hesabında mühasibat uçotu subyektinin 401 – 407 №li hesablarda göstərilməyən bütün digər uzunmüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəlikləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Digər uzunmüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklər yarandıqda 223, 224 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 408 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Digər uzunmüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklər qısamüddətli kimi təsnifləşdirildikdə 408 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 507 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

34.40. Digər uzunmüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklər üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 408 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 631-4 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Digər uzunmüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklər üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 751-4 №li subhesabın debeti və 408 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

34.41. Digər uzunmüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklər qısamüddətli kimi təsnifləşdirilmədən birbaşa olaraq ödənildikdə 408 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

34.42. Digər uzunmüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklərin üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 408 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

34.43. Digər uzunmüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklərin bağışlanılması və ya iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi 408 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 631-5 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

34.44. Uzunmüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklər nizamnamə kapitalına çevrildikdə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

34.44.1. səhmlərin buraxılmasına 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 301 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

34.44.2. səhmlərin nominal dəyəri məbləğinə 401, 402, 404, 405, 406, 407, 408 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, səhmlərin nominal dəyərindən artıq məbləğinə (emissiya gəlirinə) 401, 402, 404, 405, 406, 407, 408 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 311 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

34.45. Uzunmüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklər geri alınmış səhmlərin yenidən buraxılması hesabına nizamnamə kapitalına çevrildikdə səhmlərin nominal dəyəri məbləğinə 401, 402, 404, 405, 406, 407, 408 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 321 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, səhmlərin nominal dəyərindən artıq məbləğə (emissiya gəlirinə) 401, 402, 404, 405, 406, 407, 408 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 311 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

 

35. Uzunmüddətli qiymətləndirilmiş öhdəliklərin uçotu

 

35.1. Uzunmüddətli qiymətləndirilmiş öhdəliklərin uçotu Hesablar Planının 41-ci maddəsində əks etdirilir. Bu maddədə mühasibat uçotu subyektinin uzunmüddətli qiymətləndirilmiş öhdəliklərinin hərəkəti üzrə ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim edilir. Bu maddə üzrə aşağıdakı hesablar açılır:

35.1.1. 411 №li “İşdən azad olma ilə bağlı uzunmüddətli müavinətlər və öhdəliklər”;

35.1.2. 412 №li “Uzunmüddətli zəmanət öhdəlikləri”;

35.1.3. 413 №li “Uzunmüddətli hüquqi öhdəliklər”;

35.1.4. 414 №li “Digər uzunmüddətli qiymətləndirilmiş öhdəliklər”.

35.2. 411 №li “İşdən azad olma ilə bağlı uzunmüddətli müavinətlər və öhdəliklər” hesabında mühasibat uçotu subyektinin hesabat tarixindən sonra 12 ay ərzində ödənilməsi tələb olunmayan işdən azad olma ilə bağlı uzunmüddətli müavinətlər və öhdəlikləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. İşdən azad olma ilə bağlı uzunmüddətli müavinətlər və öhdəliklər yarandıqda 202, 711, 721, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 411 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. İşdən azad olma ilə bağlı uzunmüddətli müavinətlər və öhdəliklər qısamüddətli kimi təsnifləşdirildikdə 411 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 511 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

35.3. İşdən azad olma ilə bağlı uzunmüddətli müavinətlər və öhdəliklər üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 411 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-8 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. İşdən azad olma ilə bağlı uzunmüddətli müavinətlər və öhdəliklər üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 731-8 №li subhesabın debeti və 411 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

35.4. İşdən azad olma ilə bağlı uzunmüddətli müavinətlər və öhdəliklər qısamüddətli kimi təsnifləşdirilmədən birbaşa olaraq ödənildikdə 411 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

35.5. İşdən azad olma ilə bağlı uzunmüddətli müavinətlər və öhdəliklərin üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 411 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

35.6. İşdən azad olma ilə bağlı uzunmüddətli müavinətlər və öhdəliklərin iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi 411 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

35.7. 412 №li “Uzunmüddətli zəmanət öhdəlikləri” hesabında mühasibat uçotu subyektinin hesabat tarixindən sonra 12 ay ərzində yerinə yetirilməsi tələb olunmayan zəmanət öhdəlikləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Uzunmüddətli zəmanət öhdəlikləri yaradıldıqda 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 412 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Uzunmüddətli zəmanət öhdəlikləri qısamüddətli kimi təsnifləşdirildikdə 412 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 512 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

35.8. Uzunmüddətli zəmanət öhdəlikləri üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 412 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-8 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Uzunmüddətli zəmanət öhdəlikləri üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 731-8 №li subhesabın debeti və 412 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

35.9. Uzunmüddətli zəmanət öhdəliklərinin yerinə yetirilməsi zamanı görülən işlər və ya göstərilən xidmətlər üzrə 412 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 435, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

35.10. Uzunmüddətli zəmanət öhdəlikləri ilə əlaqədar görülən işlərə və göstərilən xidmətlərə görə hesablanmış əlavə dəyər vergisi üzrə 241-1 №li subhesabın debeti və 435, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Bu əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildiyi halda 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti, əvəzləşdirilmədiyi hallarda isə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Həmin işlərin və xidmətlərin ödənilməsi 435, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

35.11. Uzunmüddətli zəmanət öhdəlikləri ilə əlaqədar görülən işlər və göstərilən xidmətlərin üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 435, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

35.12. Uzunmüddətli zəmanət öhdəlikləri yaranmadığı və ya həmin yaradılmış öhdəliyin hesabına çəkilmiş xərclərin hesabat dövrünün xərclərindən çıxarılması hallarında 412 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

35.13. 413 №li “Uzunmüddətli hüquqi öhdəliklər” hesabında mühasibat uçotu subyektinin hesabat tarixindən sonra 12 ay ərzində yerinə yetirilməsi nəzərdə tutulmayan hüquqi öhdəlikləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Uzunmüddətli hüquqi öhdəliklər yarandıqda 113, 123, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 413 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Uzunmüddətli hüquqi öhdəliklər qısamüddətli kimi təsnifləşdirildikdə 413 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 513 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

35.14. Uzunmüddətli hüquqi öhdəliklər üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 413 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-8 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Uzunmüddətli hüquqi öhdəliklər üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 731-8 №li subhesabın debeti və 413 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

35.15. Uzunmüddətli hüquqi öhdəliklərin yerinə yetirilməsi zamanı görülən işlər və ya göstərilən xidmətlər üzrə 413 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 435, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

35.16. Uzunmüddətli hüquqi öhdəliklərlə əlaqədar görülən işlərə və göstərilən xidmətlərə görə hesablanmış əlavə dəyər vergisi üzrə 241-1 №li subhesabın debeti və 435, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Bu əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildiyi halda 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti, əvəzləşdirilmədiyi hallarda isə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Həmin işlərin və xidmətlərin ödənilməsi 435, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

35.17. Uzunmüddətli hüquqi öhdəliklərlə əlaqədar görülən işlər və göstərilən xidmətlərin üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 435, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

35.18. Əvvəllki dövrlər üzrə uzunmüddətli hüquqi öhdəliklər kimi tanınmaqla xərcə aid edilmiş öhdəliyin geri qaytarılması zamanı 413 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

35.19. 414 №li “Digər uzunmüddətli qiymətləndirilmiş öhdəliklər” hesabında mühasibat uçotu subyektinin hesabat tarixindən sonra 12 ay ərzində yerinə yetirilməsi tələb olunmayan digər uzunmüddətli qiymətləndirilmiş öhdəlikləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

35.20. 414 №li “Digər uzunmüddətli qiymətləndirilmiş öhdəliklər” hesabı üzrə 414-1 №li “Sığorta müqavilələri üzrə uzunmüddətli öhdəliklər” subhesabı açılır.

35.21. Digər uzunmüddətli qiymətləndirilmiş öhdəliklər yarandıqda 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 414 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Digər uzunmüddətli qiymətləndirilmiş öhdəliklər qısamüddətli kimi təsnifləşdirildikdə 414 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 511 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

35.22. Digər uzunmüddətli qiymətləndirilmiş öhdəliklər üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 414 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-8 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Digər uzunmüddətli qiymətləndirilmiş öhdəliklər üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 731-8 №li subhesabın debeti və 414 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

35.23. Digər uzunmüddətli qiymətləndirilmiş öhdəliklərin yerinə yetirilməsi zamanı görülən işlər və ya göstərilən xidmətlər üzrə 414 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 435, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

35.24. Digər uzunmüddətli qiymətləndirilmiş öhdəliklərlə əlaqədar görülən işlərə və göstərilən xidmətlərə görə hesablanmış əlavə dəyər vergisi üzrə 241-1 №li subhesabın debeti və 435, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Bu əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildiyi halda 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti, əvəzləşdirilmədiyi hallarda isə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Həmin işlərin və xidmətlərin ödənilməsi 435, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

35.25. Digər uzunmüddətli qiymətləndirilmiş öhdəliklərlə əlaqədar görülən işlər və göstərilən xidmətlərin üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 435, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

35.26. Digər uzunmüddətli qiymətləndirilmiş öhdəliklərin üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 414 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

35.27. Əvvəllki dövrlər üzrə digər uzunmüddətli qiymətləndirilmiş öhdəliklər kimi tanınmaqla xərcə aid edilmiş öhdəliyin geri qaytarılması zamanı 414 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

35.28. Uzunmüddətli qiymətləndirilmiş öhdəliklər nizamnamə kapitalına çevrildikdə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

35.28.1. səhmlərin buraxılmasına 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 301 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

35.28.2. səhmlərin nominal dəyəri məbləğinə 412, 413 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, səhmlərin nominal dəyərindən artıq məbləğinə (emissiya gəlirinə) 412, 413 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 311 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

35.29. Uzunmüddətli qiymətləndirilmiş öhdəliklər geri alınmış səhmlərin yenidən buraxılması hesabına nizamnamə kapitalına çevrildikdə səhmlərin nominal dəyəri məbləğinə 412, 413 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 321 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, səhmlərin nominal dəyərindən artıq məbləğə (emissiya gəlirinə) 412, 413 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 311 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

 

36. Təxirə salınmış vergi öhdəliklərinin uçotu

 

36.1. Təxirə salınmış vergi öhdəliklərinin uçotu Hesablar Planının 42-ci maddəsində əks etdirilir. Bu maddədə təxirə salınmış vergi öhdəlikləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim olunur. Təxirə salınmış vergi öhdəlikləri maddəsində mənfəət vergisi və digər vergilər üzrə təxirə salınmış vergi öhdəlikləri uçota alınır. Bu maddə aşağıdakı hesablardan ibarətdir:

36.1.1. 421 №li “Mənfəət vergisi üzrə təxirə salınmış vergi öhdəlikləri”;

36.1.2. 422 №li “Digər təxirə salınmış vergi öhdəlikləri”.

36.2. 421 №li “Mənfəət vergisi üzrə təxirə salınmış vergi öhdəlikləri” hesabında mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyətinin həyata keçirilməsi zamanı mənfəət vergisi üzrə vergi tutulan müvəqqəti fərqlər ilə əlaqədar gələcəkdə ödənilməli olan mənfəət vergisi barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

36.3. Uçot mənfəəti vergi xərclərinin çıxılmasından əvvəl dövr üzrə mühasibat uçotu subyektinin mənfəəti və ya zərəridir. Vergi mənfəəti (vergi zərəri), Vergi Məcəlləsinə uyğun olaraq müəyyən olunan mənfəət vergisinin ödənildiyi (əvəzinin alındığı) dövr üzrə hesablanılan mənfəət və ya zərərdir. Mənfəət vergisi üzrə vergi öhdəliklərinin hesablanması zamanı aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

36.3.1. hesabat dövrünün vergi mənfəəti üzrə cari mənfəət vergisi xərclərinə 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 901 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

36.3.2. həmin məbləğin dövlət büdcəsinə hesablanması üzrə 901 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

36.3.3. hesabat dövrünün təxirə salınmış vergi öhdəliklərinə 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 902 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, eyni zamanda 902 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 421 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

36.4. Mənfəət vergisi üzrə təxirə salınmış vergi öhdəlikləri hesablanan zaman, keçmiş illər üçün təxirə salınmış vergi aktivləri mövcuddursa, o zaman həmin təxirə salınmış vergi aktivləri məbləği həddində 902 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 161 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, qalan məbləğ həddində isə 902 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 421 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

36.5. 422 №li “Digər təxirə salınmış vergi öhdəlikləri” hesabında mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyətinin həyata keçirilməsi zamanı digər təxirə salınmış vergi öhdəlikləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

36.6. Digər təxirə salınmış vergi öhdəliklərinin hesablanması zamanı 113, 123, 171, 172, 173, 174, 175, 177, 202, 203, 211, 212, 213, 214, 217, 711, 721, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 422 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

36.7. Həmin təxirə salınmış vergi öhdəlikləri hesabat dövrünün vergi öhdəliyi kimi tanındıqda 422 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirirlir.

 

37. Uzunmüddətli kreditor borclarının uçotu

 

37.1. Uzunmüddətli kreditor borclarının uçotu Hesablar Planının 43-cü maddəsində əks etdirilir. Bu maddədə mühasibat uçotu subyektinin uzunmüddətli kreditor borclarının hərəkəti üzrə ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim edilir. Bu maddə üzrə aşağıdakı hesablar açılır:

37.1.1. 431 №li “Malsatan və podratçılar üzrə uzunmüddətli kreditor borcları”;

37.1.2. 432 №li “Törəmə (asılı) cəmiyyətlərə uzunmüddətli kreditor borcları”;

37.1.3. 433 №li “Tikinti müqavilələri üzrə uzunmüddətli kreditor borcları”;

37.1.4. 434 №li “Faizlər üzrə uzunmüddətli kreditor borcları”;

37.1.5. 435 №li “Digər uzunmüddətli kreditor borcları”.

37.2. 431 №li “Malsatan və podratçılar üzrə uzunmüddətli kreditor borcları” hesabında mühasibat uçotu subyektinin hesabat tarixindən sonra 12 ay ərzində ödənilməsi tələb olunmayan əsas fondlar, qeyri-maddi aktivlər və ehtiyatların əldə edilməsi üzrə yaranan kreditor borcları barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Malsatan və podratçılar üzrə uzunmüddətli kreditor borcları yarandıqda 101, 103, 111, 113, 121, 123, 131, 141, 193, 201, 205, 207, 245 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 431 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

37.3. Aksiz vergisi tətbiq edilən məhsul istehsalında istifadə olunan aksiz vergili xammal və materiallar əldə edilən zaman aksiz vergisinin hesablanması ilə bağlı aşağıdakı mühasibat yazılışıları verilir:

37.3.1. həmin xammal və materiallar üzrə hesablanılan aksiz vergisinə 241-2 №li subhesabın debeti və 431 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

37.3.2. əldə edilmiş xammal və materiallar üzrə ödənilmiş aksiz vergisi əvəzləşdirildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-2 №li subhesabın krediti üzrə;

37.3.3. aksiz vergisi tətbiq edilən məhsul istehsalında istifadə olunan aksiz vergili xammal və materiallar üzrə aksiz vergisi əvəzləşdirilməyən hallarda 201 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-2 №li subhesabın krediti üzrə.

37.4. Əsas fondlar, qeyri-maddi aktivlər və ehtiyatların əldə edilməsi nəticəsində yaranan əlavə dəyər vergisi 241-1 №li subhesabın debetində və 431 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Əldə edilmiş həmin aktivlər üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Bu aktivlər üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilməyən hallarda 101, 103, 111, 113, 121, 123, 131, 141, 193, 201, 205, 207, 245 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

37.5. Malsatan və podratçılar üzrə uzunmüddətli kreditor borcları qısamüddətli kimi təsnifləşdirildikdə 431 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 531 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

37.6. Malsatan və podratçılar üzrə uzunmüddətli kreditor borcları üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 431 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-8 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Malsatan və podratçılar üzrə uzunmüddətli kreditor borcları üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 731-8 №li subhesabın debeti və 431 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

37.7. Malsatan və podratçılar üzrə uzunmüddətli kreditor borcları qısamüddətli kimi təsnifləşdirilmədən birbaşa olaraq ödənildikdə 431 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

37.8. Malsatan və podratçılar üzrə uzunmüddətli kreditor borclarının üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 431 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

37.9. Malsatan və podratçılar üzrə uzunmüddətli kreditor borclarının bağışlanılması və ya iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi 431 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 611-10 №li subhesabın kreditində əks etdirilir. Aksiz vergisi tətbiq edilən xammal və materialların aksiz vergisi əvəzləşdirildiyi halda, 431 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, əvəzləşdirilmədiyi halda 431 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-2 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Bu zaman hesablanmış əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildiyi halda həmin məbləğə 431 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilmədiyi halda həmin məbləğə 431 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

37.10. 432 №li “Törəmə (asılı) cəmiyyətlərə uzunmüddətli kreditor borcları” hesabında mühasibat uçotu subyektinin hesabat tarixindən sonra 12 ay ərzində ödənilməsi tələb olunmayan əsas fondlar, qeyri-maddi aktivlər, ehtiyatlar, görülmüş işlər və göstərilmiş xidmətlərin əldə edilməsi üzrə, habelə faizlərə görə törəmə (asılı) cəmiyyətlərə yaranan kreditor borcları barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Törəmə (asılı) cəmiyyətlərə uzunmüddətli kreditor borcları yarandıqda 101, 103, 111, 113, 121, 123, 131, 141, 193, 201, 202, 203, 205, 207, 242, 245, 711, 721, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 432 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

37.11. Aksiz vergisi tətbiq edilən məhsul istehsalında istifadə olunan aksiz vergili xammal və materiallar əldə edilən zaman aksiz vergisinin hesablanması ilə bağlı aşağıdakı mühasibat yazılışıları verilir:

37.11.1. həmin xammal və materiallar üzrə hesablanılan aksiz vergisinə 241-2 №li subhesabın debeti və 432 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

37.11.2. əldə edilmiş xammal və materiallar üzrə ödənilmiş aksiz vergisi əvəzləşdirildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-2 №li subhesabın krediti üzrə;

37.11.3. aksiz vergisi tətbiq edilən məhsul istehsalında istifadə olunan aksiz vergili xammal və materiallar üzrə aksiz vergisi əvəzləşdirilməyən hallarda 201 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-2 №li subhesabın krediti üzrə.

37.12. Əsas fondlar, qeyri-maddi aktivlər, ehtiyatlar, görülmüş işlər və göstərilmiş xidmətlərin əldə edilməsi zamanı törəmə (asılı) cəmiyyətlərə yaranan əlavə dəyər vergisi 241-1 №li subhesabın debetində və 432 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilməyən hallarda 101, 103, 111, 113, 121, 123, 131, 141, 193, 201, 202, 203, 205, 207, 242, 245, 711, 721, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

37.13. Törəmə (asılı) cəmiyyətlərə uzunmüddətli kreditor borcları qısamüddətli kimi təsnifləşdirildikdə 432 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 532 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

37.14. Törəmə (asılı) cəmiyyətlərə uzunmüddətli kreditor borcları üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 432 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-8 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Törəmə (asılı) cəmiyyətlərə uzunmüddətli kreditor borcları üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 731-8 №li subhesabın debeti və 432 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

37.15. Törəmə (asılı) cəmiyyətlərə uzunmüddətli kreditor borcları qısamüddətli kimi təsnifləşdirilmədən birbaşa olaraq ödənildikdə 432 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

37.16. Törəmə (asılı) cəmiyyətlərə uzunmüddətli kreditor borclarının üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 432 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

37.17. Törəmə (asılı) cəmiyyətlərə uzunmüddətli kreditor borclarının bağışlanılması və ya iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi 432 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 611-10 №li subhesabın kreditində əks etdirilir. Aksiz vergisi tətbiq edilən xammal və materialların aksiz vergisi əvəzləşdirildiyi halda, 432 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, əvəzləşdirilmədiyi halda 432 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-2 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Bu zaman hesablanmış əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildiyi halda həmin məbləğə 432 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilmədiyi halda həmin məbləğə 432 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

37.18. 433 №li “Tikinti müqavilələri üzrə uzunmüddətli kreditor borcları” hesabında mühasibat uçotu subyektinin hesabat tarixindən sonra 12 ay ərzində ödənilməsi tələb olunmayan kreditor borcları barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Tikinti müqavilələri üzrə uzunmüddətli kreditor borcları yarandıqda 113, 123, 205 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 433 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

37.19. Tikinti müqavilələri üzrə yaranan əlavə dəyər vergisi 241-1 №li subhesabın debetində və 433 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Bu işlər üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilməyən hallarda 113, 123, 205 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

37.20. Tikinti müqavilələri üzrə uzunmüddətli kreditor borcları qısamüddətli kimi təsnifləşdirildikdə 433 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 536 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

37.21. Tikinti müqavilələri üzrə uzunmüddətli kreditor borcları üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 433 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-8 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Tikinti müqavilələri üzrə uzunmüddətli kreditor borcları üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 731-8 №li subhesabın debeti və 433 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

37.22. Tikinti müqavilələri üzrə uzunmüddətli kreditor borcları qısamüddətli kimi təsnifləşdirilmədən birbaşa olaraq ödənildikdə 433 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

37.23. Tikinti müqavilələri üzrə uzunmüddətli kreditor borclarının üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 433 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

37.24. Tikinti müqavilələri üzrə uzunmüddətli kreditor borclarının bağışlanılması və ya iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi 433 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 611-10 №li subhesabın kreditində əks etdirilir. Bu zaman hesablanmış əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildiyi halda həmin məbləğə 433 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilmədiyi halda həmin məbləğə 433 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

37.25. 434 №li “Faizlər üzrə uzunmüddətli kreditor borcları” hesabında mühasibat uçotu subyektinin hesabat tarixindən sonra 12 ay ərzində ödənilməsi tələb olunmayan faizlər üzrə yaranan kreditor borcları barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Faizlər üzrə uzunmüddətli kreditor borcları yarandıqda 711, 721, 731, 751 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 434 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

37.26. Faizlər üzrə uzunmüddətli kreditor borcları qısamüddətli kimi təsnifləşdirildikdə 434 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 537 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

37.27. Faizlər üzrə uzunmüddətli kreditor borcları üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 434 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-8, 631-4 №li subhesabların krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Faizlər üzrə uzunmüddətli kreditor borcları üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 731-8, 751-4 №li subhesabların debeti və 434 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

37.28. Faizlər üzrə uzunmüddətli kreditor borcları qısamüddətli kimi təsnifləşdirilmədən birbaşa olaraq ödənildikdə 434 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

37.29. Faizlər üzrə uzunmüddətli kreditor borclarının üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 434 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

37.30. Faizlər üzrə uzunmüddətli kreditor borclarının bağışlanılması və ya iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi 434 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 611-10, 631-5 №li subhesabların kreditində əks etdirilir.

37.31. 435 №li “Digər uzunmüddətli kreditor borcları” hesabında mühasibat uçotu subyektinin 431 – 434 №li hesablarında göstərilməyən, hesabat tarixindən sonra 12 ay ərzində ödənilməsi tələb olunmayan görülmüş işlərin və göstərilmiş xidmətlərin qəbulu nəticəsində yaranan bütün digər uzunmüddətli kreditor borcları barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Digər uzunmüddətli kreditor borcları yarandıqda 103, 111, 113, 123, 131, 151, 181, 183, 191, 193, 201, 202, 203, 205, 207, 225, 231, 232, 234, 242, 245, 412, 711, 721 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 435 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

37.32. Görülmüş işlərin və göstərilmiş xidmətlərin qəbulu nəticəsində yaranan əlavə dəyər vergisi 241-1 №li subhesabın debetində və 435 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Qəbul edilmiş həmin işlər və xidmətlər üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Bu işlər və xidmətlər üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilməyən hallarda 103, 111, 113, 123, 131, 151, 181, 183, 191, 193, 201, 202, 203, 205, 207, 225, 231, 232, 234, 242, 245, 412, 711, 721 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

37.33. Digər uzunmüddətli kreditor borcları qısamüddətli kimi təsnifləşdirildikdə 435 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 538 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

37.34. Digər uzunmüddətli kreditor borcları üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 435 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-8 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Tikinti müqavilələri üzrə uzunmüddətli kreditor borcları üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 731-8 №li subhesabın debeti və 435 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

37.35. Digər uzunmüddətli kreditor borcları qısamüddətli kimi təsnifləşdirilmədən birbaşa olaraq ödənildikdə 435 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

37.36. Digər uzunmüddətli kreditor borclarının üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 435 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

37.37. Digər uzunmüddətli kreditor borclarının bağışlanılması və ya iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi 435 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 611-10 №li subhesabın kreditində əks etdirilir. Bu zaman hesablanmış əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildiyi halda həmin məbləğə 435 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilmədiyi halda həmin məbləğə 435 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

37.38. Uzunmüddətli kreditor borcları nizamnamə kapitalına çevrildikdə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

37.38.1. səhmlərin buraxılmasına 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 301 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

37.38.2. səhmlərin nominal dəyəri məbləğinə 431, 432, 433, 434, 435 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, səhmlərin nominal dəyərindən artıq məbləğinə (emissiya gəlirinə) 431, 432, 433, 434, 435 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 311 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

37.39. Uzunmüddətli kreditor borcları geri alınmış səhmlərin yenidən buraxılması hesabına nizamnamə kapitalına çevrildikdə səhmlərin nominal dəyəri məbləğinə 431, 432, 433, 434, 435 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 321 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, səhmlərin nominal dəyərindən artıq məbləğə (emissiya gəlirinə) 431, 432, 433, 434, 435 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 311 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

 

38. Sair uzunmüddətli öhdəliklərin uçotu

 

38.1. Sair uzunmüddətli öhdəliklərin uçotu Hesablar Planının 44-cü maddəsində əks etdirilir. Bu maddədə mühasibat uçotu subyektinin sair uzunmüddətli öhdəliklərinin hərəkəti üzrə ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim edilir. Bu maddə üzrə aşağıdakı hesablar açılır:

38.1.1. 441 №li “Uzunmüddətli pensiya öhdəlikləri”;

38.1.2. 442 №li “Gələcək hesabat dövrlərinin gəlirləri”;

38.1.3. 443 №li “Alınmış uzunmüddətli avanslar”;

38.1.4. 444 №li “Uzunmüddətli məqsədli maliyyələşmələr və daxilolmalar”;

38.1.5. 445 №li “Digər uzunmüddətli öhdəliklər”.

38.2. 441 №li “Uzunmüddətli pensiya öhdəlikləri” hesabında mühasibat uçotu subyektinin hesabat tarixindən sonra 12 ay ərzində ödənilməsi tələb olunmayan pensiya təminatı planına (xidmətlərin sonunda və ya xidmətlər göstərildikdən sonra, əsasında mühasibat uçotu subyektinin işçilərinə pensiya ödənişlərini həyata keçirdiyi sazişə) uyğun və ya hər hansı digər şəkildə keçmiş işçilər üçün, onlar təqaüdə çıxdıqdan sonra onlara görə qəbul etdiyi pensiya öhdəliyi üzrə yaranan kreditor borcları barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Uzunmüddətli pensiya öhdəlikləri yarandıqda 202, 203, 711, 721, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 441 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

38.3. İşəgötürənlər tərəfindən işçilərinə sazişlər əsasında xidmətlərin sonunda və ya xidmətlər göstərildikdən sonra pensiyaların ödənilməsi üzrə gələcək öhdəliklərin yerinə yetirilməsi mühasibat uçotu subyektinin özü və ya işəgötürən mühasibat uçotu subyektindən ayrı olan digər mühasibat uçotu subyekti tərəfindən həyata keçirilir.

38.4. İşəgötürən mühasibat uçotu subyektinin özü tərəfindən pensiya ödənişləri həyata keçirildikdə nəzərdə tutulan pensiya ödənişlərinin işçilərin xidmət müddətindən asılı olaraq mövcud və keçmiş işçilərə pensiya təminatı planı üzrə verilməsi gözlənilən pensiya öhdəliklərinin diskontlaşdırılmış dəyəri hesablanılır. Bu zaman aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

38.4.1. mühasibat uçotu subyektinin gələcəkdə işçilərə ödəniləcək pensiya öhdəliklərinin diskontlaşdırılmış dəyəri müəyyən edilərkən gələcəkdə gözlənilən öhdəlik məbləği ilə onun diskontlaşdırılmış dəyəri arasındakı fərqə 441 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 631-1 №li subhesabın krediti üzrə;

38.4.2. mühasibat uçotu subyektinin işçilərə pensiya öhdəliklərinin məbləği müəyyən edilərkən bu pensiya öhdəliklərinin diskontlaşdırılmış dəyəri ilə ödəniləcək pensiya öhdəliklərinin arasındakı fərqə 751-1 №li subhesabın debeti və 441 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

38.4.3. uzunmüddətli pensiya öhdəlikləri qısamüddətli kimi təsnifləşdirildikdə 441 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 541 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

38.5. Pensiya ödənişlərinin digər mühasibat uçotu subyekti tərəfindən həyata keçirilməsi nəzərdə tutulduqda 441 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 541 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, 541 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

38.6. Uzunmüddətli pensiya öhdəlikləri üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 441 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-8 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Uzunmüddətli pensiya öhdəlikləri üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 751-4 №li subhesabın debeti və 441 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

38.7. Uzunmüddətli pensiya öhdəlikləri qısamüddətli kimi təsnifləşdirilmədən birbaşa olaraq ödənildikdə 441 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

38.8. Uzunmüddətli pensiya öhdəliklərinin üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 441 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

38.9. Uzunmüddətli pensiya öhdəliklərinin bağışlanılması və ya iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi 441 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 631-5 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

38.10. 442 №li “Gələcək hesabat dövrlərinin gəlirləri” hesabında mühasibat uçotu subyektinin hesabat tarixindən 12 aydan sonrakı dövrlərə aid ediləcək gəlirləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Gələcək hesabat dövrlərinin gəlirləri yarandıqda 221, 222, 223, 224, 225, 444, 544 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 442 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

38.11. 442 №li “Gələcək hesabat dövrlərinin gəlirləri” hesabına aşağıdakı subhesablar açılır:

38.11.1. 442-1 №li “Əsas əməliyyat gəlirləri üzrə gələcək hesabat dövrlərinin gəlirləri”;

38.11.2. 442-2 №li “Maliyyə gəlirləri üzrə gələcək hesabat dövrlərinin gəlirləri”.

38.12. Gələcək hesabat dövrlərinin gəlirləri qısamüddətli kimi təsnifləşdirildikdə 442 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 542 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

38.13. Gələcək hesabat dövrlərinin gəlirləri üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 442 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-8 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Gələcək hesabat dövrlərinin gəlirləri üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 731-8 №li subhesabın debeti və 442 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

38.14. Gələcək hesabat dövrlərinin gəlirləri qısamüddətli kimi təsnifləşdirilmədən birbaşa olaraq gəlir kimi tanındıqda 442 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 601, 631 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

38.15. 443 №li “Alınmış uzunmüddətli avanslar” hesabında mühasibat uçotu subyektinin hesabat tarixindən 12 aydan sonrakı dövrlərdə alıcılara və sifarişçilərə göstərəcəyi xidmətlərə görə əldə edilmiş pul vəsaitləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Alınmış uzunmüddətli avanslar yarandıqda 221, 222, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 443 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Eyni zamanda, xarici valyuta ilə olan və ilkin dəyəri ilə qiymətləndirilən qeyri-monetar maddə hesab edilən alınmış uzunmüddətli avanslar əməliyyatın həyata keçirildiyi tarixdə Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankının müəyyənləşdirdiyi məzənnə ilə çevrilməlidirlər.

38.16. Alınmış uzunmüddətli avanslar ilə bağlı əlavə dəyər vergisinə görə büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

38.17. Alınmış uzunmüddətli avanslar qısamüddətli kimi təsnifləşdirildikdə 443 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 543 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

38.18. Alınmış qısamüddətli avanslar kimi təsnifləşdirilmədən alınmış uzunmüddətli avanslara görə satılmış mallar, görülmüş işlər və göstərılmiş xidmətlərə görə 171, 172, 173, 174, 175, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 601, 611 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə, həmin əməliyyatlar üzrə yaranmış əlavə dəyər vergisinə 171, 172, 173, 174, 175, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Eyni zamanda 443 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 171, 172, 173, 174, 175, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

38.19. Qiymətləri xarici valyuta ilə göstərilən malların satılması, işlərin görülməsi və xidmətlərin göstərilməsi zamanı onların satış dəyərinin əməliyyatın həyata keçirildiyi tarixdə Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankının müəyyənləşdirdiyi məzənnəyə uyğun tanınmasına, habelə alınmış uzunmüddətli avanslarla debitor borc məbləğlərinin əvəzləşdirilməsinə və bu zaman yaranan məzənnə fərqinə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

38.19.1. satılmış mallar, görülmüş işlər və göstərılmiş xidmətlərə görə 171, 172, 173, 174, 175, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 601, 611 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə, həmin əməliyyatlar üzrə yaranmış əlavə dəyər vergisinə 171, 172, 173, 174, 175, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

38.19.2. eyni zamanda alınmış uzunmüddətli avansla debitor borc məbləğindən ən aşağı olanının məbləği həddində 443 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 171, 172, 173, 174, 175, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

38.19.3. yaranmış debitor borc məbləği alınmış uzunmüddətli avans məbləğindən artıq olduqda, artıq olan məbləğ həddində 731-8 №li subhesabın debeti və 171, 172, 173, 174, 175, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

38.19.4. alınmış uzunmüddətli avans məbləği yaranmış debitor borc məbləğindən artıq olduqda, artıq olan məbləğ həddində 443 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-8 №li subhesabın krediti üzrə.

38.20. Alınmış uzunmüddətli avansların geri ödənilməsi 443 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 221, 222, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Alınmış uzunmüddətli avansların geri ödənilməsi zamanı əlavə dəyər vergisinə görə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

38.21. Alınmış uzunmüddətli avansların bağışlanılması və ya iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi 443 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 611-10 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

38.22. Alınmış uzunmüddətli avansların bağışlanılması və ya iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi zamanı əlavə dəyər vergisinə görə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

38.23. 444 №li “Uzunmüddətli məqsədli maliyyələşmələr və daxilolmalar” hesabında mühasibat uçotu subyektinin hesabat tarixindən 12 aydan sonrakı dövrlərdə məqsədli tədbirlərin həyata keçirilməsi üçün nəzərdə tutulmuş digər müəssisələrdən daxil olmuş vəsaitlər, habelə dövlət orqanlarının maddi yardımları barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Uzunmüddətli məqsədli maliyyələşmələr və daxilolmalar yarandıqda 221, 222, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 444 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

38.24. Uzunmüddətli məqsədli maliyyələşmələr və daxilolmalar qısamüddətli kimi təsnifləşdirildikdə 444 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 544 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

38.25. Uzunmüddətli məqsədli maliyyələşmələr və daxilolmalar gələcəkdə gəlir kimi tanınmalı olduğu hallarda 444 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 442 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

38.26. Uzunmüddətli məqsədli maliyyələşmələr və daxilolmalar kapital hesabına aid edilməli olduğu hallarda 444 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 301 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

38.27. Uzunmüddətli məqsədli maliyyələşmələr və daxilolmalar üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 444 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-8 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Uzunmüddətli məqsədli maliyyələşmələr və daxilolmalar üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 731-8 №li subhesabın debeti və 444 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

38.28. Uzunmüddətli məqsədli maliyyələşmələr və daxilolmalar baş vermiş maliyyə təsərrüfat əməliyyatlarının mahiyyətinə görə qısamüddətli kimi təsnifləşdirilmədən birbaşa olaraq sair əməliyyat gəlirində tanındıqda 444 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-10 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

38.29. Uzunmüddətli məqsədli maliyyələşmələr və daxilolmaların geri qaytarılması 444 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 221, 222, 223, 224, 225, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

38.30. Hökumət subsidiyasının mühasibat uçotunda tanınması zamanı aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

38.30.1. hökumət subsidiyası mühasibat uçotu subyektinə daxil olduqda 101, 103, 111, 113, 121, 123, 131, 141, 193, 201, 205, 207, 221, 222, 223, 224, 225, 245 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 444 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

38.30.2. hökumət subsidiyası gələcək dövrün gəlirlərinə aid edildikdə 444 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 442, 542 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

38.30.3. mühasibat uçotu subyekti təyin edilmiş şərtlərə riayət etməklə nəzərdə tutulmuş öhdəlikləri yerinə yetirdikdə hökumət subsidiyası ilə əlaqəli çəkilmiş məsrəflərə 202, 203, 711, 721, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 102, 112, 132, 142, 191, 201, 207, 221, 223, 224, 241, 242, 244, 245, 411, 412, 413, 432, 434, 435, 511, 512, 513, 515, 521, 522, 532, 533, 537, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə, eyni zamanda həmin məsrəflər hesabat dövründə xərc kimi tanındıqda 701 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 202, 203, 204, 205 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

38.30.4. hesabat dövrünün xərcləri mənfəət və zərərdə tanındıqda 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 701, 711, 721, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

38.30.5. mühasibat uçotu subyekti təyin edilmiş şərtlərə riayət etməklə nəzərdə tutulmuş öhdəlikləri yerinə yetirdikdə hökumət subsidiyası ilə əlaqəli çəkilmiş xərclərə uyğun hökumət subsidiyasını gəlir kimi tanıdıqda 442, 542 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 601, 611 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

38.30.6. hökumət subsidiyası üzrə gəlirlər mənfəət və zərərdə tanındıqda 601, 611 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

38.31. Mühasibat uçotu subyektinə keçmişdə çəkilmiş xərclərin və ya zərərlərin kompensasiyası məqsədi ilə və ya heç bir müvafiq gələcək məsrəflərlə bağlı olmayan birbaşa maliyyə dəstəyi kimi təqdim edilən hökumət subsidiyasının mühasibat uçotunda əks etdirilməsi ilə bağlı aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

38.31.1. hökumət subsidiyası alındığı mühasibat uçotu subyektinə daxil olduqda 101, 103, 111, 113, 121, 123, 131, 141, 151, 152, 181, 182, 183, 193, 201, 205, 207, 221, 223, 224, 225, 231, 232, 233, 234, 245 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 444 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

38.31.2. hökumət subsidiyası hesabat dövrünün gəliri kimi tanındıqda 444 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 601, 611 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

38.31.3. hökumət subsidiyası üzrə gəlirlər mənfəət və zərərdə tanındıqda 601, 611 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

38.32. 445 №li “Digər uzunmüddətli öhdəliklər” hesabında mühasibat uçotu subyektinin 441 – 444 №li hesablarında göstərilməyən, hesabat tarixindən sonra 12 ay ərzində ödənilməsi və işlərin görülməsi tələb olunmayan bütün digər öhdəlikləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Digər uzunmüddətli öhdəliklər yarandıqda 103, 111, 113, 123, 131, 151, 181, 183, 191, 193, 201, 202, 203, 205, 207, 225, 231, 232, 234, 242, 245, 412, 711, 721 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 445 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

38.33. Görülmüş işlərin və göstərilmiş xidmətlərin qəbulu nəticəsində yaranan əlavə dəyər vergisi 241-1 №li subhesabın debetində və 445 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Qəbul edilmiş həmin işlər və xidmətlər üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Bu işlər və xidmətlər üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilməyən hallarda 103, 111, 113, 123, 131, 151, 181, 183, 191, 193, 201, 202, 203, 205, 207, 225, 231, 232, 234, 242, 245, 412, 711, 721 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

38.34. Digər uzunmüddətli öhdəliklər qısamüddətli kimi təsnifləşdirildikdə 445 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

38.35. Digər uzunmüddətli öhdəliklər üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 445 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-8 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Digər uzunmüddətli öhdəliklər üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 731-8 №li subhesabın debeti və 445 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

38.36. Digər uzunmüddətli öhdəliklər qısamüddətli kimi təsnifləşdirilmədən birbaşa olaraq ödənildikdə 445 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

38.37. Digər uzunmüddətli öhdəliklərin üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 445 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

38.38. Digər uzunmüddətli öhdəliklərin bağışlanılması və ya iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi 445 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 611-10 №li subhesabın kreditində əks etdirilir. Bu zaman hesablanmış əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildiyi halda həmin məbləğə 445 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilmədiyi halda həmin məbləğə 445 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

38.39. Sair uzunmüddətli öhdəliklər nizamnamə kapitalına çevrildikdə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

38.39.1. səhmlərin buraxılmasına 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 301 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

38.39.2. səhmlərin nominal dəyəri məbləğinə 443, 445 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, səhmlərin nominal dəyərindən artıq məbləğinə (emissiya gəlirinə) 443, 445 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 311 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

38.40. Sair uzunmüddətli öhdəliklər geri alınmış səhmlərin yenidən buraxılması hesabına nizamnamə kapitalına çevrildikdə səhmlərin nominal dəyəri məbləğinə 443, 445 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 321 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, səhmlərin nominal dəyərindən artıq məbləğə (emissiya gəlirinə) 443, 445 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 311 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

 

39. Qısamüddətli öhdəliklər

 

39.1. “Qısamüddətli öhdəliklər” bölməsi mühasibat uçotu subyektinin qısamüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəlikləri, qısamüddətli qiymətləndirilmiş öhdəlikləri, vergi və sair məcburi ödənişlər üzrə öhdəlikləri, qısamüddətli kreditor borcları və sair qısamüddətli öhdəliklərinin uçota alınmasına dair ümumiləşdirilmiş məlumatları əks etdirir.

39.2. Bu bölmə aşağıdakı maddələrdən ibarətdir:

39.2.1. 50 - “Qısamüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklər”;

39.2.2. 51 - “Qısamüddətli qiymətləndirilmiş öhdəliklər”;

39.2.3. 42 - “Vergi və sair məcburi ödənişlər üzrə öhdəliklər”;

39.2.4. 43 - “Qısamüddətli kreditor borcları”;

39.2.5. 44 - “Sair qısamüddətli öhdəliklər”.

 

40. Qısamüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklərin uçotu

 

40.1. Qısamüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklərin uçotu Hesablar Planının 50-ci maddəsində əks etdirilir. Bu maddədə mühasibat uçotu subyektinin qısamüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklərinin hərəkəti üzrə ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim edilir. Bu maddə üzrə aşağıdakı hesablar açılır:

40.1.1. 501 №li “Qısamüddətli bank kreditləri”;

40.1.2. 502 №li “İşçilər üçün qısamüddətli bank kreditləri”;

40.1.3. 503 №li “Qısamüddətli konvertasiya olunan istiqrazlar”;

40.1.4. 504 №li “Qısamüddətli borclar”;

40.1.5. 505 №li “Geri alınan məhdud tədavül müddətli imtiyazlı səhmlər (qısamüddətli)”;

40.1.6. 506 №li “Törəmə (asılı) müəssisələrə qısamüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklər”;

40.1.7. 507 №li “Digər qısamüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklər”.

40.2. 501 №li “Qısamüddətli bank kreditləri” hesabında mühasibat uçotu subyektinin hesabat tarixindən sonra 12 ay ərzində ödənilməli olan bank kreditləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

40.3. 501 №li “Qısamüddətli bank kreditləri” hesabı üzrə 501-1 №li “Bank overdraftı” subhesabı açılır.

40.4. Qısamüddətli bank kreditləri yarandıqda 223, 224 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 501 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Qısamüddətli bank kreditləri uzunmüddətli bank kreditləri kimi təsnifləşdirildikdə 501 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 401 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

40.5. Qısamüddətli bank kreditləri üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 501 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 631-4 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Qısamüddətli bank kreditləri üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 751-4 №li subhesabın debeti və 501 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

40.6. Qısamüddətli bank kreditləri ödənildikdə 501 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

40.7. Qısamüddətli bank kreditlərinin üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 501 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

40.8. Qısamüddətli bank kreditlərinin bağışlanılması və ya iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi 501 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 631-5 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

40.9. 502 №li “İşçilər üçün qısamüddətli bank kreditləri” hesabında mühasibat uçotu subyektinin öz işçiləri üçün götürdüyü və hesabat tarixindən sonra 12 ay ərzində ödənilməli olan qısamüddətli bank öhdəlikləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. İşçilər üçün qısamüddətli bank kreditləri əldə edildikdə 223, 224 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 502 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. İşçilər üçün qısamüddətli bank kreditləri uzunmüddətli kimi təsnifləşdirildikdə 502 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 402 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Mühasibat uçotu subyektinin bank hesablarına daxil olmuş işçilər üçün uzunmüddətli bank kreditləri işçilərə verildikdə 182, 233 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 223, 224 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

40.10. İşçilər üçün qısamüddətli bank kreditləri üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 502 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 631-4 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. İşçilər üçün qısamüddətli bank kreditləri üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 751-4 №li subhesabın debeti və 502 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

40.11. İşçilər üçün qısamüddətli bank kreditləri ödənildikdə 502 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

40.12. İşçilər üçün qısamüddətli bank kreditlərinin üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 502 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

40.13. İşçilər üçün qısamüddətli bank kreditlərinin bağışlanılması və ya iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi 502 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 631-5 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

40.14. 503 №li “Qısamüddətli konvertasiya olunan istiqrazlar” hesabında mühasibat uçotu subyektinin kapitala konvertasiya oluna bilən istiqrazlar (borc kağızları) buraxdığı zaman, konvertasiyası hesabat tarixindən sonra 12 ay ərzində həyata keçirilən həmin istiqrazlar barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Qısamüddətli konvertasiya olunan istiqrazlar buraxıldıqda 101, 103, 111, 113, 121, 123, 131, 141, 151, 152, 181, 182, 183, 193, 201, 205, 207, 217, 221, 223, 225, 231, 232, 234, 245 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 503 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində uçota alınır. Qısamüddətli konvertasiya olunan istiqrazlar uzunmüddətli konvertasiya olunan istiqrazlar kimi təsnifləşdirildikdə 503 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 403 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

40.15. Qısamüddətli konvertasiya olunan istiqrazlar üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 503 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 631-4 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Qısamüddətli konvertasiya olunan istiqrazlar üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 751-4 №li subhesabın debeti və 503 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

40.16. Qısamüddətli konvertasiya olunan istiqrazlar kapitala keçirildiyi halda səhmlərin nominal dəyəri həddində 503 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 301 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, səhmlərin nominal dəyərindən artıq məbləğinə 503 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 311-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Qısamüddətli konvertasiya olunan istiqrazlar birbaşa olaraq kapitala keçirilən zaman emissiya güzəşti yarandığı halda səhmlərin nominal dəyəri ilə satış dəyəri arasındakı fərq məbləğinə 311-1 №li subhesabın debeti və 503 №li hesabın müvafiq subhesablarınn krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

40.17. Qısamüddətli konvertasiya olunan istiqrazlar ödənildiyi halda 503 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

40.18. Qısamüddətli konvertasiya olunan istiqrazların üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 503 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

40.19. Qısamüddətli konvertasiya olunan istiqrazların bağışlanılması və ya iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi 503 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 631-5 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

40.20. 504 №li “Qısamüddətli borclar” hesabında mühasibat uçotu subyektinin hesabat tarixindən sonra 12 ay ərzində ödənilməli olan borcları barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Qısamüddətli borclar yarandıqda 223, 224 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 504 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Qısamüddətli borclar uzunmüddətli borclar kimi təsnifləşdirildikdə 504 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 404 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

40.21. Qısamüddətli borclar üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 504 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 631-4 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Qısamüddətli borclar üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 751-4 №li subhesabın debeti və 504 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

40.22. Qısamüddətli borclar ödənildikdə 504 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

40.23. Qısamüddətli borcların üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 504 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

40.24. Qısamüddətli borcların bağışlanılması və ya iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi 504 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 631-5 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

40.25. 505 №li “Geri alınan məhdud tədavül müddətli imtiyazlı səhmlər (qısamüddətli)” hesabında mühasibat uçotu subyektinin hesabat tarixindən sonra 12 ay ərzində geri alınacaq məhdud tədavül müddətli imtiyazlı səhmləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Geri alınan məhdud tədavül müddətli imtiyazlı səhmlər (qısamüddətli) buraxıldıqda 101, 103, 111, 113, 121, 123, 131, 141, 151, 152, 181, 182, 183, 193, 201, 205, 207, 217, 221, 223, 225, 231, 232, 234, 245 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 505 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Geri alınan məhdud tədavül müddətli imtiyazlı səhmlər (qısamüddətli) uzunmüddətli kimi təsnifləşdirildikdə 505 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 405 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

40.26. Geri alınan məhdud tədavül müddətli imtiyazlı səhmlər (qısamüddətli) üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 505 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 631-4 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Geri alınan məhdud tədavül müddətli imtiyazlı səhmlər (qısamüddətli) üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 751-4 №li subhesabın debeti və 505 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

40.27. Geri alınan məhdud tədavül müddətli imtiyazlı səhmlər (qısamüddətli) ödənildikdə 505 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

40.28. Geri alınan məhdud tədavül müddətli imtiyazlı səhmlərin (qısamüddətli) üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 505 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

40.29. Geri alınan məhdud tədavül müddətli imtiyazlı səhmlərin (qısamüddətli) bağışlanılması və ya iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi 505 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 631-5 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

40.30. 506 №li “Törəmə (asılı) müəssisələrə qısamüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklər” hesabında mühasibat uçotu subyektinin törəmə və ya asılı müəssisələrindən faiz xərcləri yaradan borclar aldığı zaman, hesabat tarixindən sonra 12 ay ərzində ödənilməli olan borclar barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Törəmə (asılı) müəssisələrə qısamüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklər yarandıqda 223, 224 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 506 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Törəmə (asılı) müəssisələrə qısamüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklər uzunmüddətli kimi təsnifləşdirildikdə 506 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 407 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

40.31. Törəmə (asılı) müəssisələrə qısamüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklər üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 506 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 631-4 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Törəmə (asılı) müəssisələrə qısamüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklər üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 751-4 №li subhesabın debeti və 506 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

40.32. Törəmə (asılı) müəssisələrə qısamüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklər ödənildikdə 506 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

40.33. Törəmə (asılı) müəssisələrə qısamüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklərin üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 506 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

40.34. Törəmə (asılı) müəssisələrə qısamüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklərin bağışlanılması və ya iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi 506 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 631-5 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

40.35. 507 №li “Digər qısamüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklər” hesabında mühasibat uçotu subyektinin 501 – 506 №li hesablarda göstərilməyən, hesabat tarixindən sonra 12 ay ərzində ödənilməli olan bütün digər qısamüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklər barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Digər qısamüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklər yarandıqda 223, 224 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 507 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Digər qısamüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklər uzunmüddətli kimi təsnifləşdirildikdə 507 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 408 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

40.36. Digər qısamüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklər üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 507 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 631-4 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Digər qısamüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklər üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 751-4 №li subhesabın debeti və 507 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

40.37. Digər qısamüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklər ödənildikdə 507 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

40.38. Digər qısamüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklərin üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 507 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

40.39. Digər qısamüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklərin bağışlanılması və ya iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi 507 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 631-5 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

40.40. Qısamüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklər nizamnamə kapitalına çevrildikdə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

40.40.1. səhmlərin buraxılmasına 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 301 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

40.40.2. səhmlərin nominal dəyəri məbləğinə 501, 502, 504, 505, 506, 507 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, səhmlərin nominal dəyərindən artıq məbləğinə (emissiya gəlirinə) 501, 502, 504, 505, 506, 507 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 311 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

40.41. Qısamüddətli faiz xərcləri yaradan öhdəliklər geri alınmış səhmlərin yenidən buraxılması hesabına nizamnamə kapitalına çevrildikdə səhmlərin nominal dəyəri məbləğinə 501, 502, 504, 505, 506, 507 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 321 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, səhmlərin nominal dəyərindən artıq məbləğə (emissiya gəlirinə) 501, 502, 504, 505, 506, 507 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 311 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

 

41. Qısamüddətli qiymətləndirilmiş öhdəliklərin uçotu

 

41.1. Qısamüddətli qiymətləndirilmiş öhdəliklərin uçotu Hesablar Planının 51-ci maddəsində əks etdirilir. Bu maddədə mühasibat uçotu subyektinin qısamüddətli qiymətləndirilmiş öhdəliklərinin hərəkəti üzrə ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim edilir. Bu maddə üzrə aşağıdakı hesablar açılır:

41.1.1. 511 №li “İşdən azad olma ilə bağlı qısamüddətli müavinətlər və öhdəliklər”;

41.1.2. 512 №li “Qısamüddətli zəmanət öhdəlikləri”;

41.1.3. 513 №li “Qısamüddətli hüquqi öhdəliklər”;

41.1.4. 514 №li “Mənfəətdə iştirak planı və müavinət planları”;

41.1.5. 515 №li “Digər qısamüddətli qiymətləndirilmiş öhdəliklər”.

41.2. 511 №li “İşdən azad olma ilə bağlı qısanmüddətli müavinətlər və öhdəliklər” hesabında mühasibat uçotu subyektinin hesabat tarixindən sonra 12 ay ərzində ödənilməli olan işdən azad olma ilə bağlı qısamüddətli müavinətlər və öhdəlikləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. İşdən azad olma ilə bağlı qısamüddətli müavinətlər və öhdəliklər yarandıqda 202, 203, 711, 721, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 511 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. İşdən azad olma ilə bağlı qısamüddətli müavinətlər və öhdəliklər uzunmüddətli kimi təsnifləşdirildikdə 511 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 411 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

41.3. İşdən azad olma ilə bağlı qısamüddətli müavinətlər və öhdəliklər üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 511 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-8 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. İşdən azad olma ilə bağlı qısamüddətli müavinətlər və öhdəliklər üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 731-8 №li subhesabın debeti və 511 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

41.4. İşdən azad olma ilə bağlı qısamüddətli müavinətlər və öhdəliklər ödənildikdə 511 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

41.5. İşdən azad olma ilə bağlı qısamüddətli müavinətlər və öhdəliklərin üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 511 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

41.6. İşdən azad olma ilə bağlı qısamüddətli müavinətlər və öhdəliklərin iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi 511 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

41.7. 512 №li “Qısamüddətli zəmanət öhdəlikləri” hesabında mühasibat uçotu subyektinin hesabat tarixindən sonra 12 ay ərzində ödənilməli olan zəmanət öhdəlikləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Qısamüddətli zəmanət öhdəlikləri yarandıqda 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 512 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Qısamüddətli zəmanət öhdəlikləri uzunmüddətli kimi təsnifləşdirildikdə 512 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 412 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

41.8. Qısamüddətli zəmanət öhdəlikləri üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 512 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-8 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Qısamüddətli zəmanət öhdəlikləri üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 731-8 №li subhesabın debeti və 412 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

41.9. Qısamüddətli zəmanət öhdəliklərinin yerinə yetirilməsi zamanı görülən işlər və ya göstərilən xidmətlər üzrə 512 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 435, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

41.10. Qısamüddətli zəmanət öhdəlikləri ilə əlaqədar görülən işlərə və göstərilən xidmətlərə görə hesablanmış əlavə dəyər vergisi üzrə 241-1 №li subhesabın debeti və 435, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Bu əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildiyi halda 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti, əvəzləşdirilmədiyi hallarda isə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Həmin işlərin və xidmətlərin ödənilməsi 435, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

41.11. Qısamüddətli zəmanət öhdəlikləri ilə əlaqədar görülən işlər və göstərilən xidmətlərin üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 435, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

41.12. Qısamüddətli zəmanət öhdəlikləri yaranmadığı və ya həmin yaradılmış öhdəliyin hesabına çəkilmiş xərclərin hesabat dövrünün xərclərindən çıxarılması hallarında 512 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

41.13. 513 №li “Qısamüddətli hüquqi öhdəliklər” hesabında mühasibat uçotu subyektinin hesabat tarixindən sonra 12 ay ərzində ödənilməli olan hüquqi öhdəlikləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Qısamüddətli hüquqi öhdəliklər yarandıqda 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 513 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Qısamüddətli hüquqi öhdəliklər uzunmüddətli kimi təsnifləşdirildikdə 513 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 413 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

41.14. Qısamüddətli hüquqi öhdəliklər üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 513 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-8 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Qısamüddətli hüquqi öhdəliklər üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 731-8 №li subhesabın debeti və 513 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

41.15. Qısamüddətli hüquqi öhdəliklərin yerinə yetirilməsi zamanı görülən işlər və ya göstərilən xidmətlər üzrə 513 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 435, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

41.16. Qısamüddətli hüquqi öhdəliklərlə əlaqədar görülən işlərə və göstərilən xidmətlərə görə hesablanmış əlavə dəyər vergisi üzrə 241-1 №li subhesabın debeti və 435, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Bu əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildiyi halda 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti, əvəzləşdirilmədiyi hallarda isə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Həmin işlərin və xidmətlərin ödənilməsi 435, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

41.17. Qısamüddətli hüquqi öhdəliklərlə əlaqədar görülən işlər və göstərilən xidmətlərin üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 435, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

41.18. Əvvəllki dövrlər üzrə qısamüddətli hüquqi öhdəliklər kimi tanınmaqla xərcə aid edilmiş öhdəliyin geri qaytarılması zamanı 513 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

41.19. 514 №li “Mənfəətdə iştirak planı və müavinət planları” hesabında mühasibat uçotu subyektinin hesabat tarixindən sonra 12 ay ərzində ödənilməli olan mənfəətdə iştirak planı və müavinət planları barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Mənfəətdə iştirak planı və müavinət planları yarandıqda 202, 203, 711, 721, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 514 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

41.20. Mənfəətdə iştirak planı və müavinət planları üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 514 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-8 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Mənfəətdə iştirak planı və müavinət planları üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 731-8 №li subhesabın debeti və 514 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

41.21. Mənfəətdə iştirak planı və müavinət planları üzrə vəsaitlər istifadə edildikdə 514 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 224, 225, 521, 531 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

41.22. Mənfəətdə iştirak planı və müavinət planlarının üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 514 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

41.23. Əvvəllki dövrlər üzrə mənfəətdə iştirak planı və müavinət planları kimi tanınmaqla xərcə aid edilmiş öhdəliyin geri qaytarılması zamanı 514 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

41.24. 515 №li “Digər qısamüddətli qiymətləndirilmiş öhdəliklər” hesabında mühasibat uçotu subyektinin hesabat tarixindən sonra 12 ay ərzində ödənilməli olan digər qısamüddətli qiymətləndirilmiş öhdəlikləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

41.25. 515 №li “Digər qısamüddətli qiymətləndirilmiş öhdəliklər” hesabı üzrə 515-1 №li “Sığorta müqavilələri üzrə qısamüddətli öhdəliklər” subhesabı açılır.

41.26. Digər qısamüddətli qiymətləndirilmiş öhdəliklər yarandıqda 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 515 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Digər qısamüddətli qiymətləndirilmiş öhdəliklər uzunmüddətli kimi təsnifləşdirildikdə 515 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 414 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

41.27. Digər qısamüddətli qiymətləndirilmiş öhdəliklər üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 515 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-8 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Digər qısamüddətli qiymətləndirilmiş öhdəliklər üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 731-8 №li subhesabın debeti və 515 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

41.28. Digər qısamüddətli qiymətləndirilmiş öhdəliklərin yerinə yetirilməsi zamanı görülən işlər və ya göstərilən xidmətlər üzrə 515 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 435, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti mühasibat yazılışı verilir.

41.29. Digər qısamüddətli qiymətləndirilmiş öhdəliklərlə əlaqədar görülən işlərə və göstərilən xidmətlərə görə hesablanmış əlavə dəyər vergisi üzrə 241-1 №li subhesabın debeti və 435, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Bu əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildiyi halda 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti, əvəzləşdirilmədiyi hallarda isə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Həmin işlərin və xidmətlərin ödənilməsi 435, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

41.30. Digər qısamüddətli qiymətləndirilmiş öhdəliklərlə əlaqədar görülən işlər və göstərilən xidmətlərin üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 435, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

41.31. Digər qısamüddətli qiymətləndirilmiş öhdəliklərin üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 515 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

41.32. Əvvəllki dövrlər üzrə digər qısamüddətli qiymətləndirilmiş öhdəliklər kimi tanınmaqla xərcə aid edilmiş öhdəliyin geri qaytarılması zamanı 515 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

41.33. Qiymətləndirilmiş qısamüddətli öhdəliklər nizamnamə kapitalına çevrildikdə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

41.33.1. səhmlərin buraxılmasına 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 301 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

41.33.2. səhmlərin nominal dəyəri məbləğinə 512, 513 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, səhmlərin nominal dəyərindən artıq məbləğinə (emissiya gəlirinə) 512, 513 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 311 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

41.34. Qiymətləndirilmiş qısamüddətli öhdəliklər geri alınmış səhmlərin yenidən buraxılması hesabına nizamnamə kapitalına çevrildikdə səhmlərin nominal dəyəri məbləğinə 512, 513 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 321 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, səhmlərin nominal dəyərindən artıq məbləğə (emissiya gəlirinə) 512, 513 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 311 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

 

42. Vergi və sair məcburi ödənişlər üzrə öhdəliklərin uçotu

 

42.1. Vergi və sair məcburi ödənişlər üzrə öhdəliklərin uçotu Hesablar Planının 52-ci maddəsində əks etdirilir. Bu maddədə Vergi və sair məcburi ödənişlər üzrə öhdəliklər barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim olunur. Vergi və sair məcburi ödənişlər üzrə öhdəlikləri maddəsində vergi öhdəlikləri, sosial sığorta və təminat üzrə öhdəliklər və digər məcburi ödənişlər üzrə öhdəliklər uçota alınır. Bu maddə aşağıdakı hesablardan ibarətdir:

42.1.1. 521 №li “Vergi öhdəlikləri”;

42.1.2. 522 №li “Sosial sığorta və təminat üzrə öhdəliklər”;

42.1.3. 523 №li “Digər məcburi ödənişlər üzrə öhdəliklər”.

42.2. 521 №li “Vergi öhdəlikləri” hesabında mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyətinin həyata keçirilməsi zamanı Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsinə əsasən hesablanmış, tutulmuş və hesabat tarixindən sonra 12 ay ərzində büdcəyə ödənilməli olan vergilər barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

42.3. Vergi öhdəlikləri yarandıqda 103, 113, 123, 131, 191, 193, 202, 203, 242, 245, 342, 343, 421, 422, 514, 533, 534, 545, 711, 721, 731, 901, 902 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

42.4. Malların qaytarılması və ucuzlaşdırılması, habelə verilmiş güzəştlərlə bağlı hesablanılmış əlavə dəyər vergisinə görə aparılmış dəqiqləşdirilmə ilə əlaqədar 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 211, 212, 213 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

42.5. Əldə edilmiş aktivlər üzrə hesablanmış əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

42.6. Kreditor borclarının bağışlanılması və ya iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi zamanı, həmin kreditor borclarla bağlı hesablanmış əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilmişdirsə, bu halda həmin məbləğə 431, 432, 433, 435, 445, 531, 532, 535, 536, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

42.7 Keçmiş illərə aid vergi xərclərinin uçotda əks etdirilməsi məqsədi ilə düzəlişlərə 342, 343 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

42.8. Keçmiş illərə aid vergi xərclərinin tanınmasının mənfəət vergisinin hesablanması ilə əlaqədar düzəliş məbləğinə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 342, 343 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

42.9. Keçmiş illərə aid vergi xərclərinin azaldılması məqsədi ilə düzəlişlərin verilməsinə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 342, 343 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

42.10. Keçmiş illərə aid vergi xərclərinin azaldılması nəticəsində mənfəət vergisinin hesablanması ilə əlaqədar düzəliş məbləğinə 342, 343 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

42.11. Vergi öhdəlikləri ödənildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

42.12. Vergi öhdəliklərinin üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

42.13. Vergi öhdəliklərinin bağışlanması və ya iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

42.14. 522 №li “Sosial sığorta və təminat üzrə öhdəliklər” hesabında mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyətinin həyata keçirilməsi zamanı “Sosial sığorta haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununa əsasən hesablanmış, tutulmuş və hesabat tarixindən sonra 12 ay ərzində ödənilməli olan sosial sığorta və təminat üzrə öhdəliklər barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

42.15. Sosial sığorta və təminat üzrə öhdəliklər yarandıqda 103, 113, 123, 131, 191, 193, 202, 203, 242, 245, 342, 343, 421, 422, 514, 533, 534, 545, 711, 721, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 522 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

42.16 Keçmiş illərə aid sosial sığorta və təminat üzrə xərclərin uçotda əks etdirilməsi məqsədi ilə düzəlişlərə 342, 343 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 522 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

42.17. Keçmiş illərə aid sosial sığorta və təminat üzrə xərclərinin azaldılması məqsədi ilə düzəlişlərin verilməsinə 522 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 342, 343 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

42.18. Sosial sığorta və təminat üzrə öhdəliklər ödənildikdə 522 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

42.19. Sosial sığorta və təminat üzrə öhdəliklərin üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 522 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

42.20. Sosial sığorta və təminat üzrə öhdəliklərin bağışlanması və ya iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi 522 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

42.21. 523 №li “Digər məcburi ödənişlər üzrə öhdəliklər” hesabında mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyətinin həyata keçirilməsi zamanı Azərbaycan Respublikasının qanununlarına əsasən hesablanmış, tutulmuş və hesabat tarixindən sonra 12 ay ərzində ödənilməli olan digər məcburi ödənişlər üzrə öhdəlikləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

42.22. Digər məcburi ödənişlər üzrə öhdəliklər yarandıqda 103, 113, 123, 131, 191, 193, 202, 203, 242, 245, 342, 343, 421, 422, 514, 533, 534, 545, 711, 721, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 523 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

42.23. Keçmiş illərə aid digər məcburi ödənişlər üzrə xərclərin artırılması məqsədi ilə düzəlişlərə 342, 343 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 523 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

42.24. Keçmiş illərə aid digər məcburi ödənişlər üzrə xərclərin azaldılması məqsədi ilə düzəlişlərin verilməsinə 523 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 342, 343 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

42.25. Digər məcburi ödənişlər üzrə öhdəliklər ödənildikdə 523 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

42.26. Digər məcburi ödənişlər üzrə öhdəliklərin üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 523 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

42.27. Digər məcburi ödənişlər üzrə öhdəliklərin bağışlanması və ya iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi 523 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

42.28. Vergi və sair məcburi ödənişlər üzrə öhdəliklər nizamnamə kapitalına çevrildikdə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

42.28.1. səhmlərin buraxılmasına 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 301 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

42.28.2. səhmlərin nominal dəyəri məbləğinə 521, 522, 523 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, səhmlərin nominal dəyərindən artıq məbləğinə (emissiya gəlirinə) 521, 522, 523 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 311 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

42.29. Vergi və sair məcburi ödənişlər üzrə öhdəliklər geri alınmış səhmlərin yenidən buraxılması hesabına nizamnamə kapitalına çevrildikdə səhmlərin nominal dəyəri məbləğinə 521, 522, 523 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 321 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, səhmlərin nominal dəyərindən artıq məbləğə (emissiya gəlirinə) 521, 522, 523 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 311 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

42.30. Artıq ödənilmiş vergi və sair məcburi ödənişlər üzrə məbləğlərə 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521, 522, 523 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Həmin artıq ödənilmiş vergi və sair məcburi ödəniş məbləğləri mühasibat uçotu subyektinin hesabına daxil olduqda 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

42.31. Mühasibat uçotu subyekti tərəfindən artıq ödənilmiş vergi və sair məcburi ödənişlər üzrə məbləğlər onun hesablanılmış vergi, sosial sığora və təminat, habelə digər məcburi ödəniş məbləğləri ilə əvəzləşdirildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

 

43. Qısamüddətli kreditor borclarının uçotu

 

43.1. Qısamüddətli kreditor borclarının uçotu Hesablar Planının 53-cü maddəsində əks etdirilir. Bu maddədə mühasibat uçotu subyektinin qısamüddətli kreditor borclarının hərəkəti üzrə ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim edilir. Bu maddə üzrə aşağıdakı hesablar açılır:

43.1.1. 531 №li “Malsatan və podratçılar üzrə qısamüddətli kreditor borcları”;

43.1.2. 532 №li “Törəmə (asılı) cəmiyyətlərə qısamüddətli kreditor borcları”;

43.1.3. 533 №li “Əməyin ödənişi üzrə işçi heyətinə olan borclar”;

43.1.4. 534 №li “Dividendlərin ödənilməsi üzrə təsisçilərə kreditor borcları”;

43.1.5. 535 №li “İcarə üzrə qısamüddətli kreditor borcları”;

43.1.6. 536 №li “Tikinti müqavilələri üzrə qısamüddətli kreditor borcları”;

43.1.7. 537 №li “Faizlər üzrə qısamüddətli kreditor borcları”;

43.1.8. 538 №li “Digər qısamüddətli kreditor borcları”.

43.2. 531 №li “Malsatan və podratçılar üzrə qısamüddətli kreditor borcları” hesabında mühasibat uçotu subyektinin hesabat tarixindən sonra 12 ay ərzində ödənilməli olan əsas fondlar, qeyri-maddi aktivlər və ehtiyatların əldə edilməsi üzrə yaranan kreditor borcları barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Malsatan və podratçılar üzrə qısamüddətli kreditor borcları yarandıqda 101, 103, 111, 113, 121, 123, 131, 141, 201, 205, 207, 193, 245 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 531 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

43.3. Aksiz vergisi tətbiq edilən məhsul istehsalında istifadə olunan aksiz vergili xammal və materiallar əldə edilən zaman aksiz vergisinin hesablanması ilə bağlı aşağıdakı mühasibat yazılışıları verilir:

43.3.1. həmin xammal və materiallar üzrə hesablanılan aksiz vergisinə 241-2 №li subhesabın debeti və 531 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

43.3.2. əldə edilmiş xammal və materiallar üzrə ödənilmiş aksiz vergisi əvəzləşdirildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-2 №li subhesabın krediti üzrə;

43.3.3. aksiz vergisi tətbiq edilən məhsul istehsalında istifadə olunan aksiz vergili xammal və materiallar üzrə aksiz vergisi əvəzləşdirilməyən hallarda 201 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-2 №li subhesabın krediti üzrə;

43.4. Əsas fondlar, qeyri-maddi aktivlər və ehtiyatların əldə edilməsi nəticəsində yaranan əlavə dəyər vergisi 241-1 №li subhesabın debetində və 531 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Əldə edilmiş həmin aktivlər üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Bu aktivlər üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilməyən hallarda 101, 103, 111, 113, 121, 123, 131, 141, 193, 201, 205, 207, 245 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

43.5. Malsatan və podratçılar üzrə qısamüddətli kreditor borcları uzunmüddətli kimi təsnifləşdirildikdə 531 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 431 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

43.6. Malsatan və podratçılar üzrə qısamüddətli kreditor borclarına görə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 531 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-8 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Malsatan və podratçılar üzrə qısamüddətli kreditor borclarına görə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 731-8 №li subhesabın debeti və 531 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

43.7. Malsatan və podratçılar üzrə qısamüddətli kreditor borcları ödənildikdə 531 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

43.8. Malsatan və podratçılar üzrə qısamüddətli kreditor borclarının üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 531 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

43.9. Malsatan və podratçılar üzrə qısamüddətli kreditor borclarının bağışlanılması və ya iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi 531 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 611-10 №li subhesabın kreditində əks etdirilir. Aksiz vergisi tətbiq edilən xammal və materialların aksiz vergisi əvəzləşdirildiyi halda, 531 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, əvəzləşdirilmədiyi halda 531 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-2 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Bu zaman hesablanmış əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildiyi halda həmin məbləğə 531 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilmədiyi halda həmin məbləğə 531 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

43.10. 532 №li “Törəmə (asılı) cəmiyyətlərə qısamüddətli kreditor borcları” hesabında mühasibat uçotu subyektinin hesabat tarixindən sonra 12 ay ərzində ödənilməli olan əsas fondlar, qeyri-maddi aktivlər, ehtiyatlar, görülmüş işlər və göstərilmiş xidmətlərin əldə edilməsi üzrə, habelə faizlərə görə törəmə (asılı) cəmiyyətlərə yaranan kreditor borcları barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Törəmə (asılı) cəmiyyətlərə qısamüddətli kreditor borcları yarandıqda 101, 103, 111, 113, 121, 123, 131, 141, 193, 201, 202, 203, 205, 207, 242, 245, 711, 721, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 532 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

43.11. Aksiz vergisi tətbiq edilən məhsul istehsalında istifadə olunan aksiz vergili xammal və materiallar əldə edilən zaman aksiz vergisinin hesablanması ilə bağlı aşağıdakı mühasibat yazılışıları verilir:

43.11.1. həmin xammal və materiallar üzrə hesablanılan aksiz vergisinə 241-2 №li subhesabın debeti və 532 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

43.11.2. əldə edilmiş xammal və materiallar üzrə ödənilmiş aksiz vergisi əvəzləşdirildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-2 №li subhesabın krediti üzrə;

43.11.3. aksiz vergisi tətbiq edilən məhsul istehsalında istifadə olunan aksiz vergili xammal və materiallar üzrə aksiz vergisi əvəzləşdirilməyən hallarda 201 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-2 №li subhesabın krediti üzrə;

43.12. Əsas fondlar, qeyri-maddi aktivlər, ehtiyatlar, görülmüş işlər və göstərilmiş xidmətlərin əldə edilməsi üzrə törəmə (asılı) cəmiyyətlərə yaranan əlavə dəyər vergisi 241-1 №li subhesabın debetində və 532 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilməyən hallarda 101, 103, 111, 113, 121, 123, 131, 141, 193, 201, 202, 203, 205, 207, 242, 245, 711, 721, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

43.13. Törəmə (asılı) cəmiyyətlərə qısamüddətli kreditor borcları uzunmüddətli kimi təsnifləşdirildikdə 532 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 432 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

43.14. Törəmə (asılı) cəmiyyətlərə qısamüddətli kreditor borcları üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 532 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-8 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Törəmə (asılı) cəmiyyətlərə qısamüddətli kreditor borcları üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 731-8 №li subhesabın debeti və 532 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

43.15. Törəmə (asılı) cəmiyyətlərə qısamüddətli kreditor borcları ödənildikdə 532 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

43.16. Törəmə (asılı) cəmiyyətlərə qısamüddətli kreditor borclarının üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 532 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

43.17. Törəmə (asılı) cəmiyyətlərə qısamüddətli kreditor borclarının bağışlanılması və ya iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi 532 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 611-10 №li subhesabın kreditində əks etdirilir. Aksiz vergisi tətbiq edilən xammal və materialların aksiz vergisi əvəzləşdirildiyi halda, 532 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, əvəzləşdirilmədiyi halda 532 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-2 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Bu zaman hesablanmış əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildiyi halda həmin məbləğə 532 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilmədiyi halda həmin məbləğə 532 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

43.18. 533 №li “Əməyin ödənişi üzrə işçi heyətinə olan borclar” hesabında mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyətinin həyata keçirilməsi zamanı işçi heyətinin mükafatlandırılması ilə əlaqədar ödənilməli olan borclar barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

43.19. Əməyin ödənişi üzrə işçi heyətinə borclar yarandıqda 103, 113, 123, 131, 191, 193, 202, 203, 242, 245, 342, 343, 421, 422, 514, 534, 545, 711, 721, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 533 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

43.20. Əməyin ödənişi üzrə işçi heyətinə hesablanan borclardan tutulmalar aparıldıqda 533 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 217, 521, 522, 523, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

43.21. Keçmiş illərə aid əməyin ödənişi üzrə işçi heyətinə borclar üzrə xərclərin uçotda əks etdirilməsi məqsədi ilə düzəlişlərə 342, 343 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 533 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

43.22. Keçmiş illərə aid əməyin ödənişi üzrə işçi heyətinə borclar üzrə xərclərin azaldılması məqsədi ilə düzəlişlərin verilməsinə 533 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 342, 343 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

43.23. Əməyin ödənişi üzrə işçi heyətinə olan borclar ödənildikdə 533 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

43.24. Əməyin ödənişi üzrə işçi heyətinə olan borcların üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 533 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

43.25. Əməyin ödənişi üzrə işçi heyətinə olan borcların bağışlanması və ya iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi 533 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

43.26. 534 №li “Dividendlərin ödənilməsi üzrə təsisçilərə kreditor borcları” hesabında mühasibat uçotu subyektinin elan olunmuş, lakin hələ ödənilməmiş dividendlər üzrə təsisçilərə olan kreditor borcları barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Dividendlərin ödənilməsi üzrə təsisçilərə kreditor borcları yarandıqda 344 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 534 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

43.27. Elan edilmiş dividendlərdən tutulan ödəmə mənbəyindən vergiyə görə 534 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

43.28. Dividendlərin ödənilməsi üzrə təsisçilərə kreditor borcları üzrə səhv hesablanılmış məbləğlər 534 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 344 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində, eyni zamanda 344 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 341, 343 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

43.29. Dividendlərin ödənilməsi üzrə təsisçilərə kreditor borcları ödənildikdə 534 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

43.30. Dividendlərin ödənilməsi üzrə təsisçilərə kreditor borcların üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 534 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

43.31. Dividendlərin ödənilməsi üzrə təsisçilərə kreditor borcların bağışlanması və ya iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi 534 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

43.32. 535 №li “İcarə üzrə qısamüddətli kreditor borcları” hesabında mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyətinin həyata keçirilməsi zamanı maliyyə və ya əməliyyat icarəsi nəticəsində yaranan bütün qısamüddətli öhdəliklər ilə əlaqədar ödənilməli olan borclar barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

43.33. 535 №li “İcarə üzrə qısamüddətli kreditor borcları” hesabı üzrə aşağıdakı subhesablar açılır:

43.33.1. 535-1 №li “Maliyyə icarəsi üzrə qısamüddətli kreditor borcları”;

43.33.2. 535-2 №li “Əməliyyat icarəsi üzrə qısamüddətli kreditor borcları”.

43.34. Mühasibat uçotu subyektinin icarə üzrə qısamüddətli kreditor borcları yarandıqda 111, 113, 121, 123, 131, 191, 202, 203, 242, 711, 721, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 535 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində, icarə ilə bağlı hər hansı dolayı xərclər isə 111, 113, 121, 123, 131, 191, 202, 203, 242, 711, 721, 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 435, 445, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

43.35. İcarə üzrə qısamüddətli kreditor borcları uzunmüddətli öhdəliklər kimi təsnifləşdirildikdə 535 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 406 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. İcarə üzrə qısamüddətli öhdəliklərə görə ödənişlər həyata keçirildikdə əsas məbləğə 535 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti, faiz məbləğinə isə 537 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

43.36. İcarə üzrə qısamüddətli kreditor borclarının cari dəyəri hesablandıqda həmin kreditor borcun dəyəri ilə cari dəyər arasındakı fərqə 535 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 631-3 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. İcarə ilə əlaqədar hesablanan faiz xərci 751-3 №li subhesabın debeti və 537 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

43.37. İcarə üzrə qısamüddətli kreditor borclarının və həmin kreditor borclara görə hesablanmış faiz xərclərinin üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 535, 537 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

43.38. İcarə üzrə qısamüddətli kreditor borclarının və həmin kreditor borclara görə hesablanmış faiz xərclərinin bağışlanılması və ya iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi 535, 537 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 631-5 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

43.39. 536 №li “Tikinti müqavilələri üzrə qısamüddətli kreditor borcları” hesabında mühasibat uçotu subyektinin hesabat tarixindən sonra 12 ay ərzində ödənilməli olan əsas fondlarının və investisiya mülkiyyətinin tikintisi üzrə yaranan kreditor borcları barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Tikinti müqavilələri üzrə qısamüddətli kreditor borcları yarandıqda 113, 123, 205 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 536 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

43.40. Tikinti müqavilələri üzrə görülmüş işlərin qəbulu nəticəsində yaranan əlavə dəyər vergisi 241-1 №li subhesabın debetində və 536 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Qəbul edilmiş həmin işlər üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Bu işlər üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilməyən hallarda 113, 123, 205 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

43.41. Tikinti müqavilələri üzrə qısamüddətli kreditor borcları uzunmüddətli kimi təsnifləşdirildikdə 536 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 433 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

43.42. Tikinti müqavilələri üzrə qısamüddətli kreditor borcları üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 536 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-8 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Tikinti müqavilələri üzrə qısamüddətli kreditor borcları üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 731-8 №li subhesabın debeti və 536 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

43.43. Tikinti müqavilələri üzrə qısamüddətli kreditor borcları ödənildikdə 536 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

43.44. Tikinti müqavilələri üzrə qısamüddətli kreditor borclarının üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 536 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

43.45. Tikinti müqavilələri üzrə qısamüddətli kreditor borclarının bağışlanılması və ya iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi 536 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 611-10 №li subhesabın kreditində əks etdirilir. Bu zaman hesablanmış əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildiyi halda həmin məbləğə 536 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilmədiyi halda həmin məbləğə 536 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

43.46. 537 №li “Faizlər üzrə qısamüddətli kreditor borcları” hesabında mühasibat uçotu subyektinin hesabat tarixindən sonra 12 ay ərzində ödənilməli olan faizlər üzrə yaranan kreditor borcları barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Faizlər üzrə qısamüddətli kreditor borcları yarandıqda 711, 721, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 537 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

43.47. Faizlər üzrə qısamüddətli kreditor borcları uzunmüddətli kimi təsnifləşdirildikdə 537 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 434 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

43.48. Faizlər üzrə qısamüddətli kreditor borcları üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 537 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-8, 631-4 №li subhesabların krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Faizlər üzrə qısamüddətli kreditor borcları üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 731-8, 751-4 №li subhesabların debeti və 537 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

43.49. Faizlər üzrə qısamüddətli kreditor borcları ödənildikdə 537 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

43.50. Faizlər üzrə qısamüddətli kreditor borclarının üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 537 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

43.51. Faizlər üzrə qısamüddətli kreditor borclarının bağışlanılması və ya iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi 537 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 611-10, 631-5 №li subhesabların kreditində əks etdirilir.

43.52. 538 №li “Digər qısamüddətli kreditor borcları” hesabında mühasibat uçotu subyektinin 531 – 537 №li hesablarında göstərilməyən, hesabat tarixindən sonra 12 ay ərzində ödənilməli olan görülmüş işlərin və göstərilmiş xidmətlərin qəbulu nəticəsində yaranan bütün digər qısamüddətli kreditor borcları barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Digər qısamüddətli kreditor borcları yarandıqda 103, 111, 113, 123, 131, 151, 181, 183, 191, 193, 201, 202, 203, 205, 207, 225, 231, 232, 234, 242, 245, 412, 711, 721 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 538 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

43.53. Görülmüş işlərin və göstərilmiş xidmətlərin qəbulu nəticəsində yaranan əlavə dəyər vergisi 241-1 №li subhesabın debetində və 538 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Qəbul edilmiş həmin işlər və xidmətlər üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Bu işlər və xidmətlər üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilməyən hallarda 103, 111, 113, 123, 131, 151, 181, 183, 191, 193, 201, 202, 203, 205, 207, 225, 231, 232, 234, 242, 245, 412, 711, 721 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

43.54. Digər qısamüddətli kreditor borcları uzunmüddətli kimi təsnifləşdirildikdə 538 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 435 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

43.55. Digər qısamüddətli kreditor borcları üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 538 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-8 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Digər qısamüddətli kreditor borcları üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 731-8 №li subhesabın debeti və 538 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

43.56. Digər qısamüddətli kreditor borcları ödənildikdə 538 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

43.57. Digər qısamüddətli kreditor borclarının üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 538 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

43.58. Digər qısamüddətli kreditor borclarının bağışlanılması və ya iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi 538 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 611-10 №li subhesabın kreditində əks etdirilir. Bu zaman hesablanmış əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildiyi halda həmin məbləğə 538 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilmədiyi halda həmin məbləğə 538 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

43.59. Qısamüddətli kreditor borcları nizamnamə kapitalına çevrildikdə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

43.59.1. səhmlərin buraxılmasına 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 301 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

43.59.2. səhmlərin nominal dəyəri məbləğinə 531, 532, 533, 534, 535, 536, 537, 538 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, səhmlərin nominal dəyərindən artıq məbləğinə (emissiya gəlirinə) 531, 532, 533, 534, 535, 536, 537, 538 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 311 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

43.60. Qısamüddətli kreditor borcları geri alınmış səhmlərin yenidən buraxılması hesabına nizamnamə kapitalına çevrildikdə səhmlərin nominal dəyəri məbləğinə 531, 532, 533, 534, 535, 536, 537, 538 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 321 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, səhmlərin nominal dəyərindən artıq məbləğə (emissiya gəlirinə) 531, 532, 533, 534, 535, 536, 537, 538 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 311 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

 

44. Sair qısamüddətli öhdəliklərin uçotu

 

44.1. Sair qısamüddətli öhdəliklərin uçotu Hesablar Planının 54-cü maddəsində əks etdirilir. Bu maddədə mühasibat uçotu subyektinin sair qısamüddətli öhdəliklərinin hərəkəti üzrə ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim edilir. Bu maddə üzrə aşağıdakı hesablar açılır:

44.1.1. 541 №li “Qısamüddətli pensiya öhdəlikləri”;

44.1.2. 542 №li “Gələcək hesabat dövrünün gəlirləri”;

44.1.3. 543 №li “Alınmış qısamüddətli avanslar”;

44.1.4. 544 №li “Qısamüddətli məqsədli maliyyələşmələr və daxilolmalar”;

44.1.5. 545 №li “Digər qısamüddətli öhdəliklər”.

44.2. 541 №li “Qısamüddətli pensiya öhdəlikləri” hesabında mühasibat uçotu subyektinin hesabat tarixindən sonra 12 ay ərzində ödənilməli olan pensiya təminatı planına uyğun və ya hər hansı digər şəkildə keçmiş işçilər üçün, onlar təqaüdə çıxdıqdan sonra onlara görə qəbul etdiyi pensiya öhdəliyi üzrə yaranan kreditor borcları barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Qısamüddətli pensiya öhdəlikləri yarandıqda 202, 203, 711, 721, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 541 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

44.3. İşəgötürənlər tərəfindən işçilərinə sazişlər əsasında xidmətlərin sonunda və ya xidmətlər göstərildikdən sonra pensiyaların ödənilməsi üzrə gələcək öhdəliklərin yerinə yetirilməsi mühasibat uçotu subyektinin özü və ya işəgötürən mühasibat uçotu subyektindən ayrı olan digər mühasibat uçotu subyekti tərəfindən həyata keçirilir.

44.4. İşəgötürən mühasibat uçotu subyektinin özü tərəfindən pensiya ödənişləri həyata keçirildikdə nəzərdə tutulan pensiya ödənişlərinin işçilərin xidmət müddətindən asılı olaraq mövcud və keçmiş işçilərə pensiya təminatı planı üzrə verilməsi gözlənilən pensiya öhdəliklərinin diskontlaşdırılmış dəyəri hesablanılır. Bu zaman aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

44.4.1. mühasibat uçotu subyektinin gələcəkdə işçilərə ödəniləcək pensiya öhdəliklərinin diskontlaşdırılmış dəyəri müəyyən edilərkən gələcəkdə gözlənilən öhdəlik məbləği ilə onun diskontlaşdırılmış dəyəri arasındakı fərqə 541 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 631-1 №li subhesabın krediti üzrə;

44.4.2. mühasibat uçotu subyektinin işçilərə pensiya öhdəliklərinin məbləği müəyyən edilərkən bu pensiya öhdəliklərinin diskontlaşdırılmış dəyəri ilə ödəniləcək pensiya öhdəliklərinin arasındakı fərqə 751-1 №li subhesabın debeti və 541 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

44.4.3. qısamüddətli pensiya öhdəlikləri uzunmüddətli kimi təsnifləşdirildikdə 541 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 441 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

44.5. Pensiya öhdəliklərinin ödənişinin digər mühasibat uçotu subyekti tərəfindən həyata keçirilməsi nəzərdə tutulduqda 441 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 541 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, 541 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

44.6. Qısamüddətli pensiya öhdəlikləri üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 541 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-8 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Qısamüddətli pensiya öhdəlikləri üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 751-4 №li subhesabın debeti və 541 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

44.7. Qısamüddətli pensiya öhdəliklərinin üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 541 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

44.8. Qısamüddətli pensiya öhdəliklərinin bağışlanılması və ya iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi 541 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 631-5 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

44.9. 542 №li “Gələcək hesabat dövrünün gəlirləri” hesabında mühasibat uçotu subyektinin cari dövrə aid ediləcək gəlirləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Gələcək hesabat dövrünün gəlirləri yarandıqda 221, 222, 223, 224, 225, 444, 544 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 542 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

44.10. 542 №li “Gələcək hesabat dövrünün gəlirləri” hesabına aşağıdakı subhesablar açılır:

44.10.1. 542-1 №li “Əsas əməliyyat gəlirləri üzrə gələcək hesabat dövrünün gəlirləri”;

44.10.2. 542-2 №li “Maliyyə gəlirləri üzrə gələcək hesabat dövrünün gəlirləri”.

44.11. Gələcək hesabat dövrünün gəlirləri üzunmüddətli kimi təsnifləşdirildikdə 542 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 442 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

44.12. Gələcək hesabat dövrünün gəlirləri üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 542 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-8 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Gələcək hesabat dövrünün gəlirləri üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 731-8 №li subhesabın debeti və 542 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

44.13. Gələcək hesabat dövrünün gəlirləri cari hesabat dövrünün gəliri kimi tanındıqda 542 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 601, 611 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

44.14. 543 №li “Alınmış qısamüddətli avanslar” hesabında mühasibat uçotu subyektinin hesabat tarixindən cari dövrdə alıcılara və sifarişçilərə göstərəcəyi xidmətlərə görə əldə edilmiş pul vəsaitləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Alınmış qısamüddətli avanslar yarandıqda 221, 222, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 543 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Eyni zamanda, xarici valyuta ilə olan və ilkin dəyəri ilə qiymətləndirilən qeyri-monetar maddə hesab edilən alınmış qısamüddətli avanslar əməliyyatın həyata keçirildiyi tarixdə Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankının müəyyənləşdirdiyi məzənnə ilə çevrilməlidirlər.

44.15. Alınmış qısamüddətli avanslarla bağlı əlavə dəyər vergisinə görə büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

44.16. Alınmış uzunmüddətli avanslar qısamüddətli kimi təsnifləşdirildikdə 443 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 543 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

44.17. Alınmış qısamüddətli avanslarla bağlı satılmış mallar, görülmüş işlər və göstərılmiş xidmətlərə görə 171, 172, 173, 174, 175, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 601, 611 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə, həmin əməliyyatlar üzrə yaranmış əlavə dəyər vergisinə 171, 172, 173, 174, 175, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Eyni zamanda alınmış qısamüddətli avansların debitor borclarla əvəzləşdirilməsinə 543 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 171, 172, 173, 174, 175, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

44.18. Qiymətləri xarici valyuta ilə göstərilən malların satılması, işlərin görülməsi və xidmətlərin göstərilməsi zamanı onların satış dəyərinin əməliyyatın həyata keçirildiyi tarixdə Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankının müəyyənləşdirdiyi məzənnəyə uyğun tanınmasına, habelə alınmış qısamüddətli avanslarla debitor borc məbləğlərinin əvəzləşdirilməsinə və bu zaman yaranan məzənnə fərqinə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

44.18.1. satılmış mallar, görülmüş işlər və göstərilmiş xidmətlərə görə 171, 172, 173, 174, 175, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 601, 611 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə, həmin əməliyyatlar üzrə yaranmış əlavə dəyər vergisinə 171, 172, 173, 174, 175, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

44.18.2. eyni zamanda alınmış qısamüddətli avansla debitor borc məbləğindən ən aşağı olanının məbləği həddində 443 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 171, 172, 173, 174, 175, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

44.18.3. yaranmış debitor borc məbləği alınmış qısamüddətli avans məbləğindən artıq olduqda, artıq olan məbləğ həddində 731-8 №li subhesabın debeti və 171, 172, 173, 174, 175, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

44.18.4. alınmış qısamüddətli avans məbləği yaranmış debitor borc məbləğindən artıq olduqda, artıq olan məbləğ həddində 543 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-8 №li subhesabın krediti üzrə.

44.19. Alınmış qısamüddətli avansların geri ödənilməsi 543 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 221, 222, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Alınmış qısamüddətli avansların geri ödənilməsi zamanı əlavə dəyər vergisinə görə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

44.20. Alınmış qısamüddətli avansların bağışlanılması və ya iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi 543 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 611-10 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

44.21. Alınmış qısamüddətli avansların bağışlanılması və ya iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi zamanı əlavə dəyər vergisinə görə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

44.22. Alınmış qısamüddətli avanslar uzunmüddətli kimi təsnifləşdirildikdə 543 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 443 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

44.23. 544 №li “Qısamüddətli məqsədli maliyyələşmələr və daxilolmalar” hesabında mühasibat uçotu subyektinin cari dövrdə məqsədli tədbirlərin həyata keçirilməsi üçün nəzərdə tutulmuş digər müəssisələrdən daxil olmuş vəsaitlər, habelə dövlət orqanlarının maddi yardımları barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Qısamüddətli məqsədli maliyyələşmələr və daxilolmalar yarandıqda 217, 221, 222, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 544 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

44.24. Qısamüddətli məqsədli maliyyələşmələr və daxilolmalar uzunmüddətli kimi təsnifləşdirildikdə 544 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 444 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

44.25. Qısamüddətli məqsədli maliyyələşmələr və daxilolmalar gələcəkdə gəlir kimi tanınmalı olduğu hallarda 544 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 442, 542 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

44.26. Qısamüddətli məqsədli maliyyələşmələr və daxilolmalar kapital hesabına aid edilməli olduğu hallarda 544 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 301 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

44.27. Qısamüddətli məqsədli maliyyələşmələr və daxilolmalar üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 544 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-8 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Qısamüddətli məqsədli maliyyələşmələr və daxilolmalar üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 731-8 №li subhesabın debeti və 544 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

44.28. Qısamüddətli məqsədli maliyyələşmələr və daxilolmaların geri qaytarılması 544 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 221, 222, 223, 224, 225, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

44.29. Hökumət subsidiyasının mühasibat uçotunda tanınması zamanı aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

44.29.1. hökumət subsidiyasının mühasibat uçotu subyektinə daxil olduqda 101, 103, 111, 113, 121, 123, 131, 141, 193, 201, 205, 207, 221, 223, 224, 225, 245 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 544 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

44.29.2. hökumət subsidiyası gələcək dövrün gəlirlərinə aid edildikdə 544 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 442, 542 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

44.29.3. mühasibat uçotu subyekti təyin edilmiş şərtlərə riayət etməklə nəzərdə tutulmuş öhdəlikləri yerinə yetirdikdə hökumət subsidiyası ilə əlaqəli cari dövrdə çəkilmiş məsrəflərə 202, 203, 711, 721, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 102, 112, 132, 142, 191, 201, 207, 223, 224, 241-1, 242, 244, 245, 411, 412, 413, 432, 434, 435, 511, 512, 513, 515, 521, 522, 532, 533, 537, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə, eyni zamanda həmin məsrəflər hesabat dövründə xərc kimi tanındıqda 701 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 202, 203, 204, 205 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

44.29.4. hesabat dövrünün xərcləri mənfəət və zərərdə tanındıqda 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 701, 711, 721, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

44.29.5. mühasibat uçotu subyekti təyin edilmiş şərtlərə riayət etməklə nəzərdə tutulmuş öhdəlikləri yerinə yetirdikdə hökumət subsidiyası ilə əlaqəli çəkilmiş xərclərə uyğun hökumət subsidiyasını gəlir kimi tanıdıqda 442, 542 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 601, 611 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

44.29.6. hökumət subsidiyası üzrə gəlirlər mənfəət və zərərdə tanındıqda 601, 611 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

44.30. Mühasibat uçotu subyektinə keçmişdə çəkilmiş xərclərin və ya zərərlərin kompensasiyası məqsədi ilə və ya heç bir müvafiq gələcək məsrəflərlə bağlı olmayan birbaşa maliyyə dəstəyi kimi təqdim edilən hökumət subsidiyasının mühasibat uçotunda əks etdirilməsi ilə bağlı aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

44.30.1. hökumət subsidiyası alındığı mühasibat uçotu subyektinə daxil olduqda 101, 103, 111, 113, 121, 123, 131, 141, 151, 152, 181, 182, 183, 193, 201, 205, 207, 221, 223, 224, 225, 231, 232, 233, 234, 245 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 544 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

44.30.2. hökumət subsidiyası hesabat dövrünün gəliri kimi tanındıqda 544 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 601, 611 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

44.30.3. hökumət subsidiyası üzrə gəlirlər mənfəət və zərərdə tanındıqda 601, 611 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

44.31. 545 №li “Digər qısamüddətli öhdəliklər” hesabında mühasibat uçotu subyektinin 541 – 544 №li hesablarında göstərilməyən, hesabat tarixindən sonra 12 ay ərzində ödənilməli və işlərin görülməsi tələb olunan bütün digər öhdəlikləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Digər qısamüddətli öhdəliklər yarandıqda 103, 111, 113, 123, 131, 151, 181, 183, 191, 193, 201, 202, 203, 205, 207, 225, 231, 232, 234, 242, 245, 412, 711, 721 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

44.32. Təhtəlhesab şəxslər tərəfindən təqdim edilmiş avans hesabatına görə təşkilatın yaranmış öhdəliyi ilə əlaqədar 101, 103, 111, 113, 131, 192, 193, 201, 202, 203, 205, 207, 221, 223, 225, 233, 241-1, 243, 245, 321, 401, 402, 403, 404, 405, 406, 407, 408, 411, 412, 413, 414, 431, 432, 433, 434, 435, 445, 441, 445, 501, 502, 503, 504, 505, 506, 507, 511, 512, 513, 514, 515, 521, 522, 523, 531, 532, 533, 534, 535, 536, 537, 538, 541, 545, 711, 721, 731, 751 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Təhtəlhesab şəxslərə əvvəlcədən avans məbləği verildiyi halda 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 244 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Təhtəlhesab şəxslərə əvvəlcədən avans məbləği verilmədiyi halda təşkilatın yaranmış öhdəliyinin ödənilməsi üzrə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

44.33. Görülmüş işlərin və göstərilmiş xidmətlərin qəbulu nəticəsində yaranan əlavə dəyər vergisi 241-1 №li subhesabın debetində və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Qəbul edilmiş həmin işlər və xidmətlər üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Bu işlər və xidmətlər üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilməyən hallarda 103, 111, 113, 123, 131, 151, 181, 183, 191, 193, 201, 202, 203, 205, 207, 225, 231, 232, 234, 242, 245, 412, 711, 721 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

44.34. Digər qısamüddətli kreditor borcları uzunmüddətli kimi təsnifləşdirildikdə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 445 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

44.35. Digər qısamüddətli öhdəliklər üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-8 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Digər qısamüddətli öhdəliklər üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 731-8 №li subhesabın debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

44.36. Digər qısamüddətli öhdəliklər ödənildikdə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

44.37. Digər qısamüddətli öhdəliklərin üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 243, 244, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

44.38. Digər qısamüddətli öhdəliklərinn bağışlanılması və ya iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 611-10 №li subhesabın kreditində əks etdirilir. Bu zaman hesablanmış əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildiyi halda həmin məbləğə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilmədiyi halda həmin məbləğə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

44.39. Sair qısamüddətli öhdəliklər nizamnamə kapitalına çevrildikdə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

44.39.1. səhmlərin buraxılmasına 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 301 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

44.39.2. səhmlərin nominal dəyəri məbləğinə 543, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, səhmlərin nominal dəyərindən artıq məbləğinə (emissiya gəlirinə) 543, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 311 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

44.40. Sair qısamüddətli öhdəliklər geri alınmış səhmlərin yenidən buraxılması hesabına nizamnamə kapitalına çevrildikdə səhmlərin nominal dəyəri məbləğinə 543, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 321 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, səhmlərin nominal dəyərindən artıq məbləğə (emissiya gəlirinə) 543, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 311 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

 

45. Gəlirlər

 

45.1. “Gəlirlər” bölməsi mühasibat uçotu subyektinin əsas əməliyyat gəlirlərinin, sair əməliyyat gəlirlərinin, fəaliyyətin dayandırılmasından yaranan gəlirlərin, maliyyə gəlirlərinin və fövqəladə gəlirlərin uçota alınmasına dair ümumiləşdirilmiş məlumatları əks etdirir.

45.2. Bu bölmə aşağıdakı maddələrdən ibarətdir:

45.2.1. 60 - “Əsas əməliyyat gəlirləri”;

45.2.2. 61 - “Sair əməliyyat gəlirləri”;

45.2.3. 62 - “Fəaliyyətin dayandırılmasından yaranan gəlirlər”;

45.2.4. 63 – “Maliyyə gəlirləri”;

45.2.5. 64 - “Fövqəladə gəlirlər”.

 

46. Əsas əməliyyat gəlirlərinin uçotu

 

46.1. Əsas əməliyyat gəlirlərinin uçotu Hesablar Planının 60-cı maddəsində əks etdirilir. Bu maddədə mühasibat uçotu subyektinin adi əməliyyat fəaliyyəti zamanı satışının, satılmış malların qaytarılması və ucuzlaşdırılması və verilmiş güzəştlərin hərəkəti üzrə ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim edilir. Bu maddə üzrə aşağıdakı hesablar açılır:

46.1.1. 601 №li “Satış”;

46.1.2. 602 №li “Satılmış malların qaytarılması və ucuzlaşdırılması”;

46.1.3. 603 №li “Verilmiş güzəştlər”.

46.2. 601 №li “Satış” hesabında mühasibat uçotu subyektinin əməliyyat fəaliyyətinin həyata keçirilməsi zamanı malların satışı, xidmətlərin göstərilməsi və işlərin görülməsi üzrə gəlir, tikinti müqavilələri üzrə gəlir, faiz gəliri (əsas əməliyyat gəliri olduğu halda), royalti gəliri (əsas əməliyyat gəliri olduğu halda), dividendlər (asılı və birgə müəssisələrdən alınmış dividendlər istisna olmaqla), əməliyyat icarəsi üzrə gəlir və digər əməliyyat gəliri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

46.3. 601 №li “Satış” hesabı üzrə aşağıdakı subhesablar açılır:

46.3.1. 601-1 №li “Malların satışı”;

46.3.2. 601-2 №li “Xidmətlərin göstərilməsi və işlərin görülməsi üzrə gəlir”;

46.3.3. 601-3 №li “Tikinti müqavilələri üzrə gəlir”;

46.3.4. 601-4 №li “Faiz, royalti və ya dividendlər üzrə gəlir”;

46.3.5. 601-5 №li “Əməliyyat icarəsi üzrə gəlir”;

46.3.6. 601-6 №li “Digər əsas əməliyyat gəliri”.

46.4. 601-1 №li “Malların satışı” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin adi əməliyyat fəaliyyəti zamanı malların satışından əldə edilən gəlirinin dəyəri əks etdirilir.

46.5. 601-2 “Xidmətlərin göstərilməsi və işlərin görülməsi üzrə gəlir” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin adi əməliyyat fəaliyyəti zamanı xidmətlərin göstərilməsindən əldə edilən gəlirin dəyəri əks etdirilir.

46.6. 601-3 №li “Tikinti müqavilələri üzrə gəlir” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin adi əməliyyat fəaliyyəti zamanı tikinti müqavilələri üzrə işlərin görülməsindən əldə edilən gəlirinin dəyəri əks etdirilir.

46.7. 601-4 №li “Faiz, royalti və ya dividendlər üzrə gəlir” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin adi əməliyyat fəaliyyəti zamanı əqli mülkiyyət hüququ ilə bağlı verilən lisenziya müqabilində satışa, yaxud əqli mülkiyyətdən istifadəyə əsaslanan royaltidən əldə edilən gəlirinin dəyəri əks etdirilir.

46.8. 601-5 №li “Əməliyyat icarəsi üzrə gəlir” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin adi əməliyyat fəaliyyəti zamanı əməliyyat icarəsindən əldə edilən gəlirinin dəyəri əks etdirilir.

46.9. 601-6 №li “Digər əsas əməliyyat gəliri” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin adi əməliyyat fəaliyyəti zamanı 601-1–601-5 №li subhesablarında əhatə olunmayan gəlirinin dəyəri əks etdirilir.

46.10. Malların təqdim edilməsinin, xidmətlərin göstərilməsinin, işlərin görülməsinin, faiz gəlirinin (əsas əməliyyat gəliri olduğu halda), royalti gəlirinin (əsas əməliyyat gəliri olduğu halda), dividendlərin (asılı və birgə müəssisələrdən alınmış dividendlər istisna olmaqla), əməliyyat icarəsi üzrə gəlirin və digər əməliyyat gəlirinin dəyərinə 171, 172, 173, 174, 175, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 601 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

46.11. Malların təqdim edilməsinin, xidmətlərin göstərilməsinin, işlərin görülməsinin, faiz gəlirinin (əsas əməliyyat gəliri olduğu halda), royalti gəlirinin (əsas əməliyyat gəliri olduğu halda), dividendlərin (asılı və birgə müəssisələrdən alınmış dividendlər istisna olmaqla), əməliyyat icarəsi üzrə gəlirin və digər əməliyyat gəlirinin dəyərinə görə hesablanılmış əlavə dəyər vergisinə 171, 172, 174, 175, 177, 211, 212, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

46.12. Malların təqdim edilməsinin, xidmətlərin göstərilməsinin, işlərin görülməsinin, faiz gəlirinin (əsas əməliyyat gəliri olduğu halda), royalti gəlirinin (əsas əməliyyat gəliri olduğu halda), dividendlərin (asılı və birgə müəssisələrdən alınmış dividendlər istisna olmaqla), əməliyyat icarəsi üzrə gəlirin və digər əməliyyat gəlirinin dəyəri mühasibat uçotu subyektinə ödənildikdə 221, 222, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 171, 172, 174, 175, 177, 211, 212, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

46.13. Gələcək hesabat dövrlərinin gəlirləri qısamüddətli kimi təsnifləşdirilmədən birbaşa olaraq gəlir kimi tanındıqda 442 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 601 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

46.14. Qısamüddətli kimi təsnifləşdirilən gələcək hesabat dövrünün gəlirləri gəlir kimi tanındıqda 542 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 601 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

46.15. Malların təqdim edilməsi, xidmətlərin göstərilməsi, işlərin görülməsi, faiz gəliri (əsas əməliyyat gəliri olduğu halda), royalti gəliri (əsas əməliyyat gəliri olduğu halda), dividendlər (asılı və birgə müəssisələrdən alınmış dividendlər istisna olmaqla) və əməliyyat icarəsi üzrə gəlirlər, habelə digər əsas əməliyyat gəliri 601 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Malların təqdim edilməsi, xidmətlərin göstərilməsi, işlərin görülməsi, royalti və əməliyyat icarəsi üzrə, habelə digər əməliyyat gəliri üzrə hesablanmış xərclərə 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 701 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

46.16. 602 №li “Satılmış malların qaytarılması və ucuzlaşdırılması” hesabında mühasibat uçotu subyekti tərəfindən satılmış malların qaytarılması və ucuzlaşdırılması barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Satılmış malların qaytarılması və ucuzlaşdırılması üzrə məbləğlər 602 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 171, 172, 173, 211, 212, 213 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Bu zaman malların qaytarılması və ucuzlaşdırılması ilə bağlı hesablanılmış əlavə dəyər vergisi ilə əlaqədar 521, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 171, 172, 173, 211, 212, 213 ¹li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışları verilir.

46.17. Əgər satınalan mühasibat uçotu subyekti malların dəyərini ödəmişdirsə, mühasibat uçotu subyekti satılmış malların qaytarılması və ucuzlaşdırılması ilə əlaqədar pul vəsaitlərinin qaytarılmasını həyata keçirərsə, əvvəllər gəlir kimi tanınmış məbləğ 602 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 222, 223, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Bu zaman malların qaytarılması və ucuzlaşdırılması ilə bağlı hesablanılmış əlavə dəyər vergisi ilə əlaqədar 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 221, 222, 223, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışları verilir.

46.18. Satılmış malların qaytarılması və ucuzlaşdırılması üzrə yaranmış məbləğlər 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 602 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

46.19. 603 №li “Verilmiş güzəştlər” hesabında mühasibat uçotu subyekti tərəfindən satılmış mallar, görülmüş işlər və göstərilmiş xidmətlər üzrə verilmiş güzəştlər barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Verilmiş güzəştlər 603 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 171, 172, 173, 175, 177, 211, 212, 213, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Bu zaman verilmiş güzəştlərlə bağlı hesablanılmış əlavə dəyər vergisi üzrə 521, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 171, 172, 173, 175, 177, 211, 212, 213, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

46.20. Verilmiş güzəştlər üzrə yaranmış məbləğlər 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 603 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

 

47. Sair əməliyyat gəlirlərinin uçotu

 

47.1. Sair əməliyyat gəlirlərinin uçotu Hesablar Planının 61-ci maddəsində əks etdirilir. Bu maddədə mühasibat uçotu subyektinin əməliyyat fəaliyyəti zamanı torpaq, tikili, avadanlıqlarının və digər uzunmüddətli aktivlərinin satışından, yenidən qiymətləndirilmədən, aktivlərin əvəzsiz olaraq əldə edilməsindən, cərimələr və digər oxşar ödənişlərin alınmasından, ümidsiz borcların, silinmiş ehtiyatların bərpasından, keçmiş illər və məzənnə fərgləri üzrə yaranmış gəlirlərinin hərəkəti barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim edilir. Bu maddə üzrə 611 №li “Sair əməliyyat gəlirləri” hesabı açılır.

47.2. 611 №li “Sair əməliyyat gəlirləri” hesabı üzrə aşağıdakı subhesablar açılır:

47.2.1. 611-1 №li “Torpaq, tikili, avadanlıqların və digər uzunmüddətli aktivlərin satışından gəlirlər”;

47.2.2. 611-2 №li “Yenidən qiymətləndirilmədən gəlirlər”;

47.2.3. 611-3 №li “Əvəzsiz olaraq alınmış aktivlər”;

47.2.4. 611-4 №li “Cərimələr və digər oxşar ödənişlər”;

47.2.5. 611-5 №li “Keçmiş illər üzrə gəlirlər”;

47.2.6. 611-6 №li “Ümidsiz borcların bərpası”;

47.2.7. 611-7 №li “Silinmiş ehtiyatların bərpası”;

47.2.8. 611-8 №li “Məzənnə fərqləri üzrə gəlirlər”;

47.2.9. 611-9 №li “Aktivlərin qiymətdən düşməsi, itirilməsi və ya qaytarılmasından imtina olunması hallarında üçüncü tərəfdən gözlənilən kompensasiya”;

47.2.10. 611-10 №li “Digər əməliyyat gəlirləri”.

47.3. 611-1 №li “Torpaq, tikili, avadanlıqların və digər uzunmüddətli aktivlərin satışından gəlirlər” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin torpaq, tikili, avadanlıqlarının və digər uzunmüddətli aktivlərinin, habelə satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlər kimi təsnifləşdirilən uzunmüddətli aktivlərinin satışından yaranan gəlirləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

47.4. Torpaq, tikili, avadanlıqların və digər uzunmüddətli aktivlərin satışından gəlirlərin əldə edilməsi zamanı aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

47.4.1. aktivin satış dəyərinə 171, 172, 173, 177, 211, 212, 213, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 611-1 №li subhesabın krediti üzrə;

47.4.2. əlavə dəyər vergisi hesablandıqda 171, 172, 173, 177, 211, 212, 213, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

47.5. Sair əməliyyatlarla əlaqədar mənfəət yarandığı hallarda maliyyə hesabatlarında sair əməliyyat gəlirləri onların əldə edilməsi ilə əlaqədar xərclər çıxılmaqla (netto əsasında) təqdim edilir. Həmin aktivlərin balans dəyərinin xərcə aid edilməsi ilə əlaqədar aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

47.5.1. amortizasiya olunan aktivlərin ilkin dəyərinə görə 731-1 №li subhesabın debeti və 101, 111, 121, 131 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə və onların yığılmış amortizasiya məbləği, habelə qiymətdəndüşmə zərərinə görə 102, 112, 122, 132 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 731-1 №li subhesabın krediti üzrə;

47.5.2. amortizasiya olunan aktivlərə görə yaranmış yenidən qiymətləndirmə üzrə ehtiyat məbləğinə 331 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 111 №li subhesabın krediti üzrə;

47.5.3. amortizasiya olunmayan uzunmüddətli aktivlərin balans dəyərinə görə 731-1 №li subhesabın debeti və 193 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

47.5.4. satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlər kimi təsnifləşdirilmiş uzunmüddətli aktivlərə görə 731-1 №li subhesabın debeti və 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

47.6. 611-1 №li “Torpaq, tikili, avadanlıqların və digər uzunmüddətli aktivlərin satışından gəlirlər” subhesabının kreditində yığılmış məbləğlər hesabat dövrünün mənfəəti kimi 611-1 №li subhesabın debetində və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

47.7. 731-1 №li “Torpaq, tikili, avadanlıqların və digər uzunmüddətli aktivlərin xaricolması üzrə xərclər” subhesabının debetində yığılmış məbləğlər hesabat dövrünün zərəri kimi 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 731-1 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

47.8. 611-2 №li “Yenidən qiymətləndirilmədən gəlirlər” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin aktivlərinin yenidən qiymətləndirilməsindən yaranan gəlirləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

47.9. Qeyri-maddi aktivlər, habelə torpaq, tikili və avadanlıqlar üzrə əvvəlki yenidən qiymətləndirmələr nəticəsində yaranmış qiymətdəndüşmə zərərləri Məcmu mənfəət və zərər haqqında hesabatda əks etdirilmişdirsə, sonrakı artımlar Məcmu mənfəət və zərər haqqında hesabatda bu qiymətdəndüşmə zərərləri qədər sair əməliyyat gəlirlərinə aid edilməklə 112 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 611-2 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

47.10. Ədalətli dəyər metoduna əsasən investisiya mülkiyyəti, bioloji aktivlər, asılı və birgə müəssisələrə investisiyalar, digər uzunmüddətli investisiyalar, satış məqsədi ilə saxlanılan qısamüddətli investisiyalar və digər qısamüddətli investisiyalar kimi uçota alınan aktivlərin balans dəyərinin artımına 121, 131, 151, 152, 183, 231, 234 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 611-2 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

47.11. 611-2 №li “Yenidən qiymətləndirilmədən gəlirlər” subhesabının kreditində yığılmış məbləğlər hesabat dövrünün mənfəəti kimi 611-2 №li subhesabın debetində və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

47.12. 611-3 №li “Əvəzsiz olaraq alınmış aktivlər” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin əvəzsiz əldə etdiyi aktivlərdən yaranan gəlirləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

47.13. Aktivlər əvəzsiz olaraq alındıqda 101, 103, 111, 113, 121, 123, 131, 151, 152, 181, 183, 193, 201, 202, 203, 205, 207, 231, 232, 234 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində göstərilir.

47.14. 611-3 №li “Əvəzsiz olaraq alınmış aktivlər” subhesabının kreditində yığılmış məbləğlər hesabat dövrünün mənfəəti kimi 611-3 №li subhesabın debetində və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

47.15. 611-4 №li “Cərimələr və digər oxşar ödənişlər” subhesabında mühasibat uçotu subyektinə ödənilən cərimələr və digər oxşar ödənişlərdən yaranan gəlirləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

47.16. Cərimələr və digər oxşar ödənişlərdən əldə edilmiş gəlirlər yarandıqda 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-4 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

47.17. Cərimələr və digər oxşar ödənişlərdən əldə edilmiş gəlirlər debitor borc yaradılmadan ödəniş əsasında uçotda əks etdirildikdə, 221, 222, 223, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 611-4 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

47.18. 611-4 №li “Cərimələr və digər oxşar ödənişlər” subhesabının kreditində yığılmış məbləğlər hesabat dövrünün mənfəəti kimi 611-4 №li subhesabın debetində və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

47.19. 611-5 №li “Keçmiş illər üzrə gəlirlər” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin qiymətləndirilmə nəticəsində ehtiyatların aşağı dəyərlə tanınması ilə əlaqədar olaraq aparılan düzəlişlərə görə yaranan gəlirləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Bu zaman qiymətləndirilmə nəticəsində ehtiyatların aşağı dəyərlə tanınması ilə əlaqədar olaraq aparılan düzəlişlərə görə yaranan məbləğlər 201, 204, 205, 206, 207, 231, 245 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 611-5 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

47.20. Keçmiş illər üzrə gəlirlərə hesabat dövrünün mənfəəti kimi 611-5 №li subhesabın debeti və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

47.21. 611-6 №li “Ümidsiz borcların bərpası” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin əvvəllər ümidsiz borc kimi silinmiş debitorlar tərəfindən borcların qaytarılması şəklində əldə edilən gəlirləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Bu zaman aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

47.21.1. silinmiş debitor borcun əlavə dəyər vergisiz məbləğinə 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 611-6 №li subhesabın krediti üzrə;

47.21.2. silinmiş debitor borcun bərpası ilə əlaqədar hesablanmış əlavə dəyər vergisinə 171, 172, 173, 174, 175, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

47.21.3. ümidsiz debitor borca görə şübhəli borclar üzrə əvvəlki dövrlərdə hesablanmış düzəliş məbləğinə 218 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-6 №li subhesabın krediti üzrə.

47.22. Ümidsiz borcların bərpası nəticəsində yaranan məbləğə hesabat dövrünün mənfəəti kimi 611-6 №li subhesabın debeti və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

47.23. 611-7 №li “Silinmiş ehtiyatların bərpası” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin səhvən silinmiş ehtiyatlarının uçotda bərpa edilməsi nəticəsində yaranan gəlirləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Bu zaman 201, 204, 205, 206, 207, 231 №li hesabların müvafiq suhesablarının debeti və 611-7 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

47.24. Silinmiş ehtiyatların bərpası nəticəsində yaranan məbləğə hesabat dövrünün mənfəəti kimi 611-7 №li subhesabın debeti və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

47.25. 611-8 №li “Məzənnə fərqləri üzrə gəlirlər” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin xarici valyuta məzənnələrində yaranan dəyişikliklərdən əldə edilən gəlirləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Bu zaman aktivlər və öhdəliklər üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 221, 222, 223, 224, 225, 401, 402, 403, 404, 405, 406, 407, 408, 411, 412, 413, 414, 431, 432, 433, 434, 435, 501, 502, 503, 504, 505, 506, 507, 531, 532, 533, 534, 535, 536, 537, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 611-8 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

47.26. Məzənnə fərqlərinə görə gəlirlər üzrə yaranan məbləğə hesabat dövrünün mənfəəti kimi 611-8 №li subhesabın debeti və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

47.27. 611-9 №li “Aktivlərin qiymətdən düşməsi, itirilməsi və ya qaytarılmasından imtina olunması hallarında üçüncü tərəfdən gözlənilən kompensasiya” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin aktivlərin qiymətdən düşməsi, itirilməsi və ya qaytarılmasından imtina olunması halları ilə əlaqədar üçüncü tərəfdən gözlənilən gəlirləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar uçota alınır. Bu zaman 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-9 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

47.28. Aktivlərin qiymətdən düşməsi, itirilməsi və ya qaytarılmasından imtina olunması halları ilə əlaqədar üçüncü tərəfdən gözlənilən kompensasiya üzrə yaranan məbləğə hesabat dövrünün mənfəəti kimi 611-9 №li subhesabın debeti və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

47.29. 611-10 №li “Digər əməliyyat gəlirləri” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyəti zamanı 611-1–611-9 №li subhesablarda əhatə olunmayan sair əməliyyat gəlirləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar uçota alınır. Bu zaman 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-10 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Digər əməliyyat gəlirlərinə görə hesablanan əlavə dəyər vergisinə 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

47.30. Mühasibat uçotu subyektinin aktivlərinin əskik gəlməsi zamanı əskikgəlmələrin səbəbləri və təqsirkar şəxslər müəyyənləşdirilməklə onların məbləğləri (əskikgəlmələr müəyyən edildiyi vaxtda bazar qiymətləri ilə) təqsirkar şəxslərin hesabına aid edilməklə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

47.30.1. aktivlərin bazar qiyməti məbləğinə 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-10 №li subhesabın krediti üzrə;

47.30.2. əskik gəlmiş aktivlərin bazar qiyməti məbləğinə görə hesablanılmış əlavə dəyər vergisinə 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

47.30.3. aktivlərin ilkin dəyərinə 731-10 №li subhesabın debeti və 101, 103, 111, 113, 121, 123, 131, 141, 151, 152, 181, 183, 193, 201, 204, 205, 206, 207, 231, 232, 234 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə, onların yığılmış amortizasiya məbləğləri, qiymətdəndüşmə zərərləri və ya aktivlərin dəyərinin azalmasına düzəlişlər mövcud olduqda 102, 112, 122, 132, 184, 208, 235 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 731-10 №li subhesabın krediti üzrə;

47.30.4. aktivlərin balans dəyəri bazar qiymətindən yuxarı olduqda, balans dəyəri ilə bazar qiyməti arasındakı fərq məbləğinə görə hesablanmış əlavə dəyər vergisinə 731-10 №li subhesabın debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

47.31. Digər əməliyyat gəlirləri üzrə yaranan məbləğə hesabat dövrünün mənfəəti kimi 611-10 №li subhesabın debeti və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, digər əməliyyat xərcləri üzrə yaranan məbləğə hesabat dövrünün xərci kimi 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 731-10 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

 

48. Fəaliyyətin dayandırılmasından yaranan gəlirlərin uçotu

 

48.1. Fəaliyyətin dayandırılmasından yaranan gəlirlərin uçotu Hesablar Planının 62-ci maddəsində əks etdirilir. Bu maddədə mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyətinin dayandırılması ilə əlaqədar ya silinmiş, ya da satış üçün saxlanılmış kimi təsnifləşdirilmiş komponentləri üzrə yaranmış gəlirləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim edilir. Bu maddə üzrə 621 №li “Fəaliyyətin dayandırılmasından yaranan gəlirlər” hesabı açılır.

48.2. Fəaliyyətin dayandırılması üzrə əməliyyatlardan mənfəət əldə edildiyi hallarda maliyyə hesabatlarında fəaliyyətin dayandırılmasından yaranan gəlirlərdən xərclər çıxılmaqla (netto əsasında) təqdim edilir. Uzunmüddətli aktivlərin satışından gəlirlərin əldə edilməsi zamanı aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

48.2.1. uzunmüddətli aktivlər satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlər kimi təsnifləşdirildikdə (fəaliyyətin dayandırılması) həmin aktivlərin ilkin dəyərinə 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 101, 111, 121, 131, 193 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə, bu aktivlər üzrə yığılmış amortizasiya məbləğinə 102, 112, 122, 132 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

48.2.2. satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlərin dəyərinin azalmasına görə düzəlişlərlə bağlı məbləğlərə 741 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 208 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

48.2.3. aktivlər üzrə yenidən qiymətləndirmə üzrə ehtiyat məbləğinə 331 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 343 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

48.2.4. satış məbləğinə 172, 173, 177, 212, 213, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 621 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

48.2.5. əlavə dəyər vergisi hesablandıqda 171, 172, 173, 177, 211, 212, 213, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

48.2.6. satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlərin dəyərinin azalmasına görə düzəlişlər mövcud olduğu halda 208 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlərin balans dəyərinə 741 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

48.2.7. satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlərin satışı ilə əlaqədar çəkilmiş xərclərə 741 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 432, 435, 532, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

48.2.8. satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlərin satışı ilə əlaqədar çəkilmiş xərclərə görə əlavə dəyər vergisinin hesablanması zamanı 241-1 №li subhesabın debeti və 432, 435, 532, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

48.2.9. həmin əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə, əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilməyən hallarda 741 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə.

48.3. Fəaliyyətin dayandırılması üzrə maliyyə alətlərinin satışından gəlirlərin əldə edilməsi zamanı aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

48.3.1. asılı və birgə müəssisələrə investisiyalar, habelə digər uzunmüddətli investisiyalar satış məqsədi ilə saxlanılan qısamüddətli investisiyalar kimi təsnifləşdirililməklə həmin aktivlərin ilkin dəyərinə 231 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 151, 152, 183 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

48.3.2. aktivlər üzrə dəyərinin azalmasına görə düzəlişlərlə bağlı məbləğlərə 153, 184 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 231 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

48.3.3. satış məbləğinə 172, 173, 177, 212, 213, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 621 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

48.3.4. satış məqsədi ilə saxlanılan investisiyaların dəyərinin azalmasına görə düzəlişlər mövcud olduğu halda 235 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 231 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Satış məqsədi ilə saxlanılan qısamüddətli investisiyaların balans dəyərinə 741 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 231 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

48.3.5. satış məqsədi ilə saxlanılan qısamüddətli investisiyaların satışı ilə əlaqədar çəkilmiş xərclərə 741 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 432, 435, 532, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

48.3.6. satışla əlaqədar çəkilmiş xərclərə görə əlavə dəyər vergisinin hesablanması zamanı 241-1 №li subhesabın debeti və 432, 435, 532, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

48.3.7. həmin əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə, əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilməyən hallarda 741 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə.

48.4. Fəaliyyətin dayandırılmasından yaranan gəlirlər üzrə məbləğə 621 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

48.5. 741 №li “Fəaliyyətin dayandırılmasından yaranan xərclər” hesabının debetində yığılmış məbləğlər 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 741 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

 

49. Maliyyə gəlirlərinin uçotu

 

49.1. Maliyyə gəlirlərinin uçotu Hesablar Planının 63-cü maddəsində əks etdirilir. Bu maddədə mühasibat uçotu subyektinin maliyyə fəaliyyəti ilə əlaqədar əldə edilmiş gəlirləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim edilir. Bu maddə üzrə 631 №li “Maliyyə gəlirləri” hesabı açılır.

49.2. 631 №li “Maliyyə gəlirləri” hesabında mühasibat uçotu subyektinin maliyyə fəaliyyətinin həyata keçirilməsi zamanı faiz gəliri, qiymətdən düşmüş borclar üzrə faiz gəlirləri, maliyyə iсarəsi üzrə gəlir, faiz xərcləri yaradan öhdəliklər üzrə məzənnə gəliri və digər maliyyə gəlirləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

49.3. 631 №li “Maliyyə gəlirləri” hesabı üzrə aşağıdakı subhesablar açılır:

49.3.1. 631-1 №li “Faiz gəliri”;

49.3.2. 631-2 №li “Qiymətdən düşmüş borclar üzrə faiz gəlirləri”;

49.3.3. 631-3 №li “Maliyyə iсarəsi üzrə gəlir”;

49.3.4. 631-4 №li “Faiz xərcləri yaradan öhdəliklər üzrə məzənnə gəliri”;

49.3.5. 631-5 №li “Digər maliyyə gəlirləri”.

49.4. 631-1 №li “Faiz gəliri” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin maliyyə fəaliyyəti zamanı əldə edilən faiz gəliri əks etdirilir.

49.5. Hesabat dövrü ərzində mühasibat uçotu subyekti tərəfindən verilmiş borclara, kreditlərə görə hesablanmış faizlər üzrə gəlirin tanınma meyarlarına uyğun olaraq hesablanmış uzunmüddətli və qısamüddətli debitor borcları 172, 176, 212, 216 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 631-1 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

49.6. Ödənişə qədər saxlanılan uzunmüddətli investisiyalar üzrə hər il hesablanılan faiz məbləğləri (amortizasiya məbləği) 181 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 631-1 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

49.7. Ödənişə qədər saxlanılan qısamüddətli investisiyalar üzrə hər il hesablanılan faiz məbləğləri (amortizasiya məbləği) 232 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 631-1 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

49.8. Faiz gəliri üzrə yaranan məbləğə hesabat dövrünün mənfəəti kimi 631-1 №li subhesabın müvafiq subhesablarının debeti və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

49.9. 631-2 №li “Qiymətdən düşmüş borclar üzrə faiz gəlirləri” subhesabında mühasibat uçotu subyekti tərəfindən verilmiş qiymətdən düşmüş borclara görə hesablanılmış faiz gəlirləri əks etdirilir. Bu zaman əldə edilən faiz gəlirləri 176, 216 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 631-2 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

49.10. Qiymətdən düşmüş borclar üzrə faiz gəlirləri üzrə yaranan məbləğə hesabat dövrünün mənfəəti kimi 631-2 №li subhesabın müvafiq subhesablarının debeti və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

49.11. 631-3 №li “Maliyyə iсarəsi üzrə gəlir” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin maliyyə icarəsindən əldə edilən faiz gəliri əks etdirilir.

49.12. Maliyyə icarəsində olan aktivlərə görə hesabat dövrü ərzində hesablanan faiz məbləğlərinə 216 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 631-3 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

49.13. Maliyyə icarəsi üzrə uzunmüddətli öhdəliklərin cari dəyəri hesablandıqda həmin öhdəliyin dəyəri ilə cari dəyər arasındakı fərqə 406 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 631-3 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

49.14. İcarə üzrə qısamüddətli kreditor borclarının cari dəyəri hesablandıqda həmin kreditor borcun dəyəri ilə cari dəyər arasındakı fərqə 535 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 631-3 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

49.15. Maliyyə iсarəsi üzrə gəlirə görə yaranan məbləğə hesabat dövrünün mənfəəti kimi 631-3 №li subhesabın debeti və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

49.16. 631-4 №li “Faiz xərcləri yaradan öhdəliklər üzrə məzənnə gəliri” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin faiz xərcləri yaradan öhdəliklər üzrə əldə edilən məzənnə gəlirləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

49.17. Mühasibat uçotu subyektinin faiz xərcləri yaradan öhdəlikləri üzrə müsbət məzənnə fərqi yarandıqda 401, 402, 403, 404, 405, 407, 408, 434, 501, 502, 503, 504, 505, 506, 507, 537 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 631-4 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

49.18. Faiz xərcləri yaradan öhdəliklər üzrə məzənnə gəliri kimi yığılan məbləğə hesabat dövrünün mənfəəti kimi 631-4 №li subhesabın debeti və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

49.19. 631-5 №li “Digər maliyyə gəlirləri” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin 631-1-631-4 №li subhesablarında əks etdirilməyən digər maliyyə gəlirləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

49.20. Mühasibat uçotu subyektinin faiz xərcləri yaradan öhdəliklərinin bağışlanılması və ya iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi digər maliyyə gəliri kimi 401, 402, 403, 404, 405, 406, 407, 408, 501, 502, 503, 504, 505, 506, 507, 535 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 631-5 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

49.21. Digər maliyyə gəliri üzrə yığılan məbləğə hesabat dövrünün mənfəəti kimi 631-5 №li subhesabın debeti və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

 

50. Fövqəladə gəlirlərin uçotu

 

50.1. Fövqəladə gəlirlərin uçotu Hesablar Planının 64-cü maddəsində əks etdirilir. Bu maddədə fövqəladə hadisə və əməliyyatların nəticələrinə əsasən əldə edilmiş fövqəladə gəlirlər barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim edilir. Bu maddə üzrə 641 №li “Fövqəladə gəlirlər” hesabı açılır.

50.2. Hesabat dövrü ərzində mühasibat uçotu subyekti tərəfindən əldə edilmiş fövqəladə gəlirlər tanınma meyarlarına uyğun olaraq 177, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 641 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

50.3. Fövqəladə gəlirlər üzrə yaranan məbləğə hesabat dövrünün mənfəəti kimi 641 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

 

51. Xərclər

 

51.1. “Xərclər” bölməsi mühasibat uçotu subyektinin satışın maya dəyəri üzrə xərclərinin, kommersiya xərclərinin, inzibati xərclərinin, sair əməliyyat xərclərinin, fəaliyyətin dayandırılmasından yaranan xərclərin, maliyyə xərclərinin və fövqəladə xərclərinin uçota alınmasına dair ümumiləşdirilmiş məlumatları əks etdirir.

51.2. Bu bölmə aşağıdakı maddələrdən ibarətdir:

51.2.1. 70 - “Satışın maya dəyəri üzrə xərclər”;

51.2.2. 71 - “Kommersiya xərcləri”;

51.2.3. 72 - “İnzibati xərclər”;

51.2.4. 73 - “Sair əməliyyat xərcləri”;

51.2.5. 74 - “Fəaliyyətin dayandırılmasından yaranan xərclər”;

51.2.6. 75 - “Maliyyə xərcləri”;

51.2.7. 76 - “Fövqəladə xərclər”.

 

52. Satışın maya dəyəri üzrə xərclərin uçotu

 

52.1. Satışın maya dəyəri üzrə xərclərin uçotu Hesablar Planının 70-ci maddəsində əks etdirilir. Bu maddədə mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyəti zamanı görülmüş işlərin, göstərilmiş xidmətlərin, tikinti müqavilələri üzrə xərclərin, satılmış malların (hazır məhsulun) dəyəri, habelə sair satışın digər maya dəyəri xərclərinin hərəkəti üzrə ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim edilir. Bu maddə üzrə 701 №li “Satışın maya dəyəri üzrə xərclər” hesabı açılır.

52.2. 701 №li “Satışın maya dəyəri üzrə xərclər” hesabı üzrə aşağıdakı subhesablar açılır:

52.2.1. 701-1 №li “İşlərin (xidmətlərin) maya dəyəri üzrə xərclər”;

52.2.2. 701-2 №li “Tikinti müqavilələri üzrə maya dəyəri xərcləri”;

52.2.3. 701-3 №li “Satılmış malların (hazır məhsulun) balans dəyəri”;

52.2.4. 701-4 №li “Sair satışın maya dəyəri üzrə xərclər”.

52.3. 701-1 №li “İslərin (xidmətlərin) maya dəyəri üzrə xərclər” subhesabında mühasibat uçotu subyekti tərəfindən işlərin görülməsi, xidmətlərin göstərilməsi ilə əlaqədar çəkilmiş xərclərin dəyəri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Bu zaman 701-1 №li subhesabın debeti və 202-1, 202-2, 202-3, 202-4, 202-5 №li subhesabların krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

52.4. İşlərin (xidmətlərin) maya dəyəri üzrə xərclərə 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 701-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

52.5. 701-2 №li “Tikinti müqavilələri üzrə maya dəyəri xərcləri” subhesabında mühasibat uçotu subyekti tərəfindən həyata keçirilmiş tikinti müqavilələri ilə əlaqədar çəkilmiş xərclərin dəyəri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Bu zaman 701-2 №li subhesabın debeti və 203-1, 203-2, 203-3, 203-4, 203-5 №li subhesabların krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

52.6. Tikinti müqavilələri üzrə xərclərə 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 701-2 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

52.7. 701-3 №li “Satılmış malların (hazır məhsulun) balans dəyəri” subhesabında mühasibat uçotu subyekti tərəfindən satılmış mallarla (hazır məhsulla) əlaqədar çəkilmiş xərclərin dəyəri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Bu zaman 701-3 №li subhesabın debeti və 204, 205 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

52.8. Satılmış malların (hazır məhsulun) dəyərinə 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 701-3 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

52.9. 701-4 №li “Sair satışın maya dəyəri üzrə xərclər” subhesabında mühasibat uçotu subyekti tərəfindən 701-1-701-3 №li subhesablarda əks etdiilməyən əsas əməliyyat gəlirləri üzrə xərclərin dəyəri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Bu zaman 701-4 №li subhesabın debeti və 202-1, 202-2, 202-3, 202-4, 202-5 №li subhesabların krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

52.10. Sair satışın maya dəyəri üzrə xərclərə 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 701-4 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

52.11. Mühasibat uçotu subyekti tərəfindən mübadilə nəticəsində satılmış mallarla (hazır məhsulla), görülmüş işlərlə və göstərilmiş xidmətlərlə əlaqədar onların ilkin dəyərinə 701 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 202, 203, 204, 205 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

 

53. Kommersiya xərclərinin uçotu

 

53.1. Kommersiya xərclərinin uçotu Hesablar Planının 71-ci maddəsində əks etdirilir. Bu maddədə mühasibat uçotu subyektinin kommersiya fəaliyyətində istifadə olunmuş xammal və material xərcləri, kommersiya fəaliyyəti ilə məşğul olan işçi heyəti ilə bağlı xərclər və işçi heyəti ilə bağlı xərclərə görə hesabalanılan sosial sığorta ayırmaları, kommersiya fəaliyyəti ilə bağlı aktivlərin amortizasiya xərcləri və kommersiya fəaliyyəti ilə bağlı digər xərclər barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim edilir. Bu maddə üzrə 711 №li “Kommersiya xərcləri” hesabı açılır.

53.2. 711 №li “Kommersiya xərcləri” hesabı üzrə aşağıdakı subhesablar açılır:

53.2.1. 711-1 №li “Kommersiya xərcləri kimi tanınan xammal və material xərcləri”;

53.2.2. 711-2 №li “Kommersiya xərcləri kimi tanınan işçi heyəti üzrə xərclər”;

53.2.3. 711-3 №li “Kommersiya xərcləri kimi tanınan işçi heyəti üzrə xərclərə görə hesabalanılan sosial sığorta ayırmaları”;

53.2.4. 711-4 №li “Kommersiya xərcləri kimi tanınan aktivlər üzrə amortizasiya xərcləri”;

53.2.5. 711-5 №li “Kommersiya xərcləri kimi tanınan digər xərclər”.

53.3. 711-1 №li “Kommersiya xərcləri kimi tanınan xammal və material xərcləri” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin kommersiya xərcləri kimi tanınan xammal və materiallarla əlaqədar çəkilmiş xərclərin dəyəri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Bu zaman 711-1 №li subhesabın debeti və 201, 207 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

53.4. Kommersiya xərcləri kimi tanınan xammal və material xərclərinə 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 711-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

53.5. 711-2 №li “Kommersiya xərcləri kimi tanınan işçi heyəti üzrə xərclər” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin kommersiya xərcləri kimi tanınan işçi heyəti üzrə çəkilmiş xərclərin dəyəri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Bu zaman 711-2 №li subhesabın debeti və 191, 242, 411, 441, 511, 514, 523, 533, 541 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

53.6. Kommersiya xərcləri kimi tanınan işçi heyəti üzrə xərclərə 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 711-2 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

53.7. 711-3 №li “Kommersiya xərcləri kimi tanınan işçi heyəti üzrə xərclərə görə hesabalanılan sosial sığorta ayırmaları” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin kommersiya xərcləri kimi tanınan işçi heyəti üzrə xərclərə görə hesabalanılan sosial sığorta ayırmaları barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Bu zaman 711-3 №li subhesabın debeti və 522 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

53.8. Kommersiya xərcləri kimi tanınan işçi heyəti üzrə xərclərə görə hesabalanılan sosial sığorta ayırmalarına 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 711-3 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

53.9. 711-4 №li “Kommersiya xərcləri kimi tanınan aktivlər üzrə amortizasiya xərcləri” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin kommersiya fəaliyyəti ilə bağlı aktivlərin amortizasiya xərclərinın dəyəri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Bu zaman 711-4 №li subhesabın debeti və 102, 112, 122, 132 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

53.10. Kommersiya xərcləri kimi tanınan aktivlər üzrə amortizasiya xərclərinə 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 711-4 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

53.11. 711-5 №li “Kommersiya xərcləri kimi tanınan digər xərclər” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin kommersiya fəaliyyəti ilə bağlı digər xərclərinin dəyəri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Bu zaman 711-5 №li subhesabın debeti və 191, 221, 222, 223, 224, 225, 244, 412, 413, 414, 432, 434, 435, 445, 512, 513, 515, 521, 523, 532, 535, 537, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

53.12. Kommersiya xərcləri kimi tanınan digər xərclərə 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 711-5 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

 

54. İnzibati xərclərin uçotu

 

54.1. İnzibati xərclərin uçotu Hesablar Planının 72-ci maddəsində əks etdirilir. Bu maddədə mühasibat uçotu subyektinin inzibati məqsədlər üçün istifadə olunmuş xammal və materiallar, inzibati işçi heyəti üzrə xərclər, inzibati işçi heyəti üzrə xərclərə görə hesabalanılan sosial sığorta ayırmaları, inzibati məqsədlər üçün istifadə olunan aktivlərin amortizasiya xərcləri və inzibati məqsədlərlə bağlı digər xərclər barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim edilir. Bu maddə üzrə 721 №li “İnzibati xərclər” hesabı açılır.

54.2. 721 №li “İnzibati xərclər” hesabı üzrə aşağıdakı subhesablar açılır:

54.2.1. 721-1 №li “İnzibati məqsədlər üçün istifadə olunmuş xammal və material xərcləri”;

54.2.2. 721-2 №li “İnzibati işçi heyəti üzrə xərclər”;

54.2.3. 721-3 №li “İnzibati işçi heyəti üzrə xərclərə görə hesabalanılan sosial sığorta ayırmaları”;

54.2.4. 721-4 №li “İnzibati məqsədlər üçün istifadə olunan aktivlərin amortizasiya xərcləri”;

54.2.5. 721-5 №li “İnzibati məqsədlərlə bağlı digər xərclər”.

54.3. 721-1 №li “İnzibati məqsədlər üçün istifadə olunmuş xammal və material xərcləri” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin inzibati məqsədlər üçün istifadə olunmuş xammal və materiallarla əlaqədar çəkilmiş xərclərinin dəyəri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Bu zaman 721-1 №li subhesabın debeti və 201, 207 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

54.4. İnzibati məqsədlər üçün istifadə olunmuş xammal və material xərclərinə 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 721-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

54.5. 721-2 №li “İnzibati işçi heyəti üzrə xərclər” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin inzibati işçi heyəti üzrə xərclərinin məbləği barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Bu zaman 721-2 №li subhesabın debeti və 191, 242, 411, 441, 511, 514, 523, 533, 541 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

54.6. İnzibati işçi heyəti üzrə xərclərə 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 721-2 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

54.7. 721-3 №li “İnzibati işçi heyəti üzrə xərclərə görə hesabalanılan sosial sığorta ayırmaları” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin inzibati işçi heyəti üzrə xərclərə görə hesabalanılan sosial sığorta ayırmaları barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Bu zaman 721-3 №li subhesabın debeti və 522 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

54.8. İnzibati işçi heyəti üzrə xərclərə görə hesabalanılan sosial sığorta ayırmalarına 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 721-3 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

54.9. 721-4 №li “İnzibati məqsədlər üçün istifadə olunan aktivlərin amortizasiya xərcləri” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin inzibati məqsədlər üçün istifadə olunan aktivlərin amortizasiya xərclərinin dəyəri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Bu zaman 721-4 №li subhesabın debeti və 102, 112, 122, 132 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

54.10. İnzibati məqsədlər üçün istifadə olunan aktivlərin amortizasiya xərclərinə 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 721-4 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

54.11. 721-5 №li “İnzibati məqsədlərlə bağlı digər xərclər” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin inzibati məqsədlərlə bağlı digər xərclərinın dəyəri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Bu zaman 721-5 №li subhesabın debeti və 191, 221, 222, 223, 224, 225, 244, 412, 413, 414, 432, 434, 435, 445, 512, 513, 515, 521, 523, 532, 535, 537, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

54.12. İnzibati məqsədlərlə bağlı digər xərclərə 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 721-5 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

 

55. Sair əməliyyat xərclərinin uçotu

 

55.1. Sair əməliyyat xərclərinin uçotu Hesablar Planının 73-cü maddəsində əks etdirilir. Bu maddədə mühasibat uçotu subyektinin torpaq, tikili, avadanlıqlarının və digər uzunmüddətli aktivlərinin satışından xərclər, yenidən qiymətləndirilmədən xərclər, qiymətdən düşmə üzrə xərclər, cərimələr və digər oxşar ödənişlər, keçmiş illər üzrə xərclər, şübhəli və ümidsiz borclar üzrə xərclər, aktivlərin dəyərinin azalması üzrə düzəlişlər, məzənnə xərcləri və əvəzsiz olaraq verilmiş aktivlər barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim edilir. Bu maddə üzrə 731 №li “Sair əməliyyat xərcləri” hesabı açılır.

55.2. 731 №li “Sair əməliyyat xərcləri” hesabı üzrə aşağıdakı subhesablar açılır:

55.2.1. 731-1 №li “Torpaq, tikili, avadanlıqların və digər uzunmüddətli aktivlərin xaricolması üzrə xərclər”;

55.2.2. 731-2 №li “Yenidən qiymətləndirilmədən xərclər”;

55.2.3. 731-3 №li “Qiymətdən düşmə üzrə xərclər”;

55.2.4. 731-4 №li “Cərimələr və digər oxşar ödənişlər”;

55.2.5. 731-5 №li “Keçmiş illər üzrə xərclər”;

55.2.6. 731-6 №li “Şübhəli və ümidsiz borclar üzrə xərclər”;

55.2.7. 731-7 №li “Aktivlərin dəyərinin azalması üzrə düzəlişlər”;

55.2.8. 731-8 №li “Məzənnə xərcləri”;

55.2.9. 731-9 №li “Əvəzsiz olaraq verilmiş aktivlər”;

55.2.10. 731-10 №li “Digər əməliyyat xərcləri”.

55.3. 731-1 №li “Torpaq, tikili, avadanlıqların və digər uzunmüddətli aktivlərin xaricolması üzrə xərclər” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin torpaq, tikili, avadanlıqlarının və digər uzunmüddətli aktivlərinin, habelə satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlər kimi təsnifləşdirilən uzunmüddətli aktivlərinin satışından yaranan xərcləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

55.4. Sair əməliyyatlarla əlaqədar zərər yarandığı hallarda maliyyə hesabatlarında sair əməliyyat xərcləri onların əldə edilməsi ilə əlaqədar gəlirlər çıxılmaqla (netto əsasında) təqdim edilir. Torpaq, tikili, avadanlıqların və digər uzunmüddətli aktivlərin satışından əldə edilən gəlirlərə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

55.4.1. aktivin satış dəyərinə 171, 172, 173, 177, 211, 212, 213, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 611-1 №li subhesabın krediti üzrə;

55.4.2. əlavə dəyər vergisi hesablandıqda 171, 172, 173, 177, 211, 212, 213, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

55.5. Torpaq, tikili, avadanlıqların və digər uzunmüddətli aktivlərin dəyərinin xərcə aid edilməsi ilə əlaqədar aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

55.5.1. amortizasiya olunan aktivlərin ilkin dəyərinə görə 731-1 №li subhesabın debeti və 101, 111, 121, 131 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə və onların yığılmış amortizasiya məbləği, habelə qiymətdəndüşmə zərərinə görə 102, 112, 122, 132 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 731-1 №li subhesabın krediti üzrə;

55.5.2. amortizasiya olunan aktivlərə görə yaranmış yenidən qiymətləndirmə üzrə ehtiyat məbləğinə 331 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 111 №li subhesabın krediti üzrə;

55.5.3. amortizasiya olunmayan uzunmüddətli aktivlərin balans dəyərinə görə 731-1 №li subhesabın debeti və 193 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

55.5.4. satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlər kimi təsnifləşdirilmiş uzunmüddətli aktivlərə görə 731-1 №li subhesabın debeti və 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

55.6. 611-1 №li “Torpaq, tikili, avadanlıqların və digər uzunmüddətli aktivlərin satışından gəlirlər” subhesabının kreditində yığılmış məbləğlər hesabat dövrünün mənfəəti kimi 611-1 №li subhesabın debetində və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

55.7. 731-1 №li “Torpaq, tikili, avadanlıqların və digər uzunmüddətli aktivlərin xaricolması üzrə xərclər” subhesabının debetində yığılmış məbləğlər hesabat dövrünün xərcləri kimi 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 731-1 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

55.8. 731-2 №li “Yenidən qiymətləndirilmədən xərclər” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin aktivlərinin yenidən qiymətləndirilməsindən yaranan xərcləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

55.9. Yenidən qiymətləndirilmədən yaranan xərclərə 731-2 №li subhesabın debeti və 112 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

55.10. 731-2 №li “Yenidən qiymətləndirilmədən xərclər” subhesabında yığılmış məbləğlər hesabat dövrünün zərəri kimi 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 731-2 №li subhesabın kreditində əks etdirilməklə mühasibat yazılışı verilir.

55.11. 731-3 №li “Qiymətdən düşmə üzrə xərclər” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin aktivlərinin qiymətdən düşməsi nəticəsində yaranan xərcləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

55.12. Qiymətdən düşmə üzrə xərclərə 731-3 №li subhesabın debeti və 102, 112, 122 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

55.13. 731-3 №li “Qiymətdən düşmə üzrə xərclər” subhesabında yığılmış məbləğlər hesabat dövrünün zərəri kimi 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 731-3 №li subhesabın kreditində əks etdirilməklə mühasibat yazılışı verilir.

55.14. 731-4 №li “Cərimələr və digər oxşar ödənişlər” subhesabında mühasibat uçotu subyekti tərəfindən ödənilən cərimələr və digər oxşar ödənişlərdən yaranan xərclər barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

55.15. Cərimələr və digər oxşar ödənişlərdən yaranan xərclərə 731-4 №li subhesabın debeti və 521, 522, 523, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

55.16. Cərimələr və digər oxşar ödənişlər üzrə xərclər kreditor borc yaradılmadan ödəniş əsasında uçotda əks etdirildikdə 731-4 №li subhesabın debetində və 221, 222, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

55.17. 731-4 №li “Cərimələr və digər oxşar ödənişlər” subhesabının debetində yığılmış məbləğlər hesabat dövrünün zərəri kimi 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 731-4 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

55.18. 731-5 №li “Keçmiş illər üzrə xərclər” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin əvvəlki illərdə səhvən gəlirlərinin artırılması, xərclərinin azaldılması, habelə qiymətləndirilmə nəticəsində ehtiyatların yuxarı dəyərlə tanınması ilə əlaqədar olaraq aparılan düzəlişlərə görə yaranan xərcləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Bu zaman aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

55.18.1. gəlirlərin artırılması ilə bağlı düzəlişlərin dəyərinə 731-5 №li subhesabın debeti və 171, 172, 173, 174, 174, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

55.18.2. gəlirlərin artırılması ilə bağlı düzəlişlərə görə hesablanan əlavə dəyər vergisinə 521, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 171, 172, 173, 174, 174, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

55.18.3 xərclərin azaldılması ilə əlaqədar olaraq aparılan düzəlişlərə görə yaranan məbləğlər 731-5 №li subhesabın debeti və 411, 412, 413, 414, 432,433, 434, 435, 511, 512, 513, 514, 515, 521, 522, 523, 532, 533, 535, 536, 537, 538, 541, 542, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

55.18.4. xərclərin azaldılması ilə əlaqədar olaraq aparılan düzəlişlərə görə hesablanan əlavə dəyər vergisinə 241-1 №li subhesabın debeti və 432, 433, 435, 532, 535, 536, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

55.18.5. qiymətləndirilmə nəticəsində ehtiyatların yuxarı dəyərlə tanınması ilə əlaqədar olaraq aparılan düzəlişlərə görə yaranan məbləğlər 731-5 №li subhesabın debeti və 201, 204, 205, 206, 207, 231, 245 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

55.19. Keçmiş illər üzrə xərclərə hesabat dövrünün zərəri kimi 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 731-5 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

55.20. 731-6 №li “Şübhəli və ümidsiz borclar üzrə xərclər” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin şübhəli və ümidsiz borclar üzrə xərcləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Bu zaman aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

55.20.1. debitor borcun əlavə dəyər vergisiz məbləğinə 731-6 №li subhesabın debeti və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

55.20.2. debitor borcla əlaqədar hesablanmış əlavə dəyər vergisinə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 171, 172, 173, 174, 175, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə, büdcəyə hesablanmış vergi öhdəliyinə isə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

55.20.3. ümidsiz debitor borca görə şübhəli borclar üzrə hesablanan düzəliş məbləğinə 731-6 №li subhesabın debeti və 218 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

55.21. Şübhəli və ümidsiz borclar üzrə yaranan xərclərin məbləğinə hesabat dövrünün zərəri kimi 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 731-6 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

55.22. 731-7 №li “Aktivlərin dəyərinin azalması üzrə düzəlişlər” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin əldə etdiyi material ehtiyatlarının, malların və digər aktivlərinin qiymətləndirilməsi zamanı onların dəyərinin azalması üzrə düzəlişlər üzrə məbləğlər barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

55.23. Aktivlərin dəyərinin azalması üzrə düzəlişlər həmin azalmanın baş verdiyi dövrdə xərc kimi tanınmaqla 731-7 №li subhesabın debetində və 153, 184, 208 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

55.24. Aktivlərin dəyərinin azalması üzrə düzəlişlərə görə yaranan xərclərin məbləğinə hesabat dövrünün zərəri kimi 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 731-7 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

55.25. 731-8 №li “Məzənnə xərcləri” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin xarici valyuta məzənnələrində dəyişikliklərdən yaranan xərcləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

55.26. Aktivlər və öhdəliklər üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 731-8 №li subhesabın debeti və 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 221, 222, 223, 224, 225, 401, 402, 403, 404, 405, 406, 407, 408, 411, 412, 413, 414, 431, 432, 433, 434, 435, 501, 502, 503, 504, 505, 506, 507, 531, 532, 533, 534, 535, 536, 537, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

55.27. Məzənnə xərcləri üzrə yaranan məbləğ hesabat dövrünün zərəri kimi 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 731-8 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

55.28. 731-9 №li “Əvəzsiz olaraq verilmiş aktivlər” subhesabında mühasibat uçotu subyekti tətəfindən əvəzsiz olaraq verilmiş aktivlərdən yaranan xərclər barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

55.29. Aktivlər əvəzsiz olaraq verildikdə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

55.29.1. aktivlərin dəyərinə 731-9 №li subhesabın debeti və 101, 103, 111, 113, 121, 123, 131, 151, 152, 181, 183, 193, 201, 202, 203, 205, 207, 231, 232, 234 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

55.29.2. amortizasiya olunan aktivlər üzrə 102, 112, 122, 132 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 731-9 №li subhesabın krediti üzrə;

55.29.3. aktivlər üzrə dəyərin azlmasına görə düzəlişlərlə bağlı məbləğlərə 153, 184, 208 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 731-9 №li subhesabın krediti üzrə;

55.29.4. aktivlər üzrə yenidən qiymətləndirmə üzrə ehtiyat məbləğinə 331 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 343 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

55.30. 731-9 №li “Əvəzsiz olaraq verilmiş aktivlər” subhesabının debetində yığılmış məbləğlər hesabat dövrünün zərəri kimi 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 731-9 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

55.31. 731-10 №li “Digər əməliyyat xərcləri” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin 731-1 - 731-9 №li subhesablarda əks etdirilməyən sair əməliyyat xərcləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

55.32. Digər əməliyyat xərcləri üzrə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

55.32.1. mühasibat uçotu subyektinin aktivlərinin əskik gəlməsi zamanı bu əskikgəlmələr üzrə müvafiq təqsirkar şəxslərin müəyyən edilməsi mümkün olmayan hallarda, 731-10 №li subhesabın debeti və 101, 103, 111, 113, 121, 123, 131, 141, 193, 201, 204, 205, 206, 207 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

55.32.2. əskik gəlmiş aktivlər üzrə yığılmış amortizasiya məbləğləri və qiymətdəndüşmə zərərləri mövcud olduqda 102, 112, 122, 132, 142, 208 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 731-10 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

55.33. Əskik gəlmiş aktivlər üzrə hesablanmış əlavə dəyər vergisi məbləği əvəzləşdirilməyən hallarda 731-10 №li subhesabın debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə, əvəzləşdirilən hallarda isə 731-10 №li subhesabın debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

55.34. 731-10 №li “Digər əməliyyat xərcləri” subhesabının debetində yığılmış məbləğlər hesabat dövrünün zərəri kimi 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 731-10 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

55.35. Mühasibat uçotu subyekti tərəfindən mübadilə nəticəsində satılmış aktivlərlə əlaqədar onların ilkin dəyərinə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

55.35.1. aktivlərin dəyərinə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 101, 103, 111, 113, 121, 123, 131, 151, 152, 181, 183, 193, 201, 204, 205, 206, 207, 231, 232, 234 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

55.35.2. amortizasiya olunan aktivlər üzrə 102, 112, 122, 132 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

55.35.3. aktivlər üzrə dəyərin azlmasına görə düzəlişlərlə bağlı məbləğlərə 153, 184, 208 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

55.35.4. mübadilə nəticəsində satılmış aktivlərlə əlaqədar hesabat dövründə yığılmış xərc məbləğlərinə 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

55.35.5. aktivlər üzrə yenidən qiymətləndirmə üzrə ehtiyat məbləğinə 331 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 343 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

 

56. Fəaliyyətin dayandırılmasından yaranan xərclərin uçotu

 

56.1. Fəaliyyətin dayandırılmasından yaranan xərclərin uçotu Hesablar Planının 74-cü maddəsində əks etdirilir. Bu maddədə mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyətinin dayandırılması ilə əlaqədar ya silinmiş, ya da satış üçün saxlanılmış kimi təsnifləşdirilmiş komponentləri üzrə yaranmış xərcləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim edilir. Bu maddə üzrə 741 №li “Fəaliyyətin dayandırılmasından yaranan xərclər” hesabı açılır.

56.2. Fəaliyyətin dayandırılmasından zərər yarandığı hallarda, fəaliyyətin dayandırılması üzrə əməliyyatlardan yaranan xərclər maliyyə hesabatlarında onların yaranması ilə əlaqədar xərclərdən gəlirlər çıxılmaqla (netto əsasında) təqdim edilir. Uzunmüddətli aktivlərin satışından gəlirlərin və xərclərin yaranması zamanı aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

56.2.1. uzunmüddətli aktivlər satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlər kimi təsnifləşdirildikdə (fəaliyyətin dayandırılması) həmin aktivlərin ilkin dəyərinə 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 101, 111, 121, 131, 193 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə, bu aktivlər üzrə yığılmış amortizasiya məbləğinə 102, 112, 122, 132 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

56.2.2. aktivlər üzrə dəyərin azlmasına görə düzəlişlərlə bağlı məbləğlərə 741 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 208 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

56.2.3. aktivlər üzrə yenidən qiymətləndirmə üzrə ehtiyat məbləğinə 331 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 343 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

56.2.4. satış məbləğinə 172, 173, 177, 212, 213, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 621 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

56.2.5. əlavə dəyər vergisi hesablandıqda 171, 172, 173, 177, 211, 212, 213, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

56.2.6. satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlərin dəyərinin azalmasına görə düzəlişlər mövcud olduğu halda 208 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Həmin aktivlərin balans dəyərinə 741 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

56.2.7. bu aktivlərin satışı ilə əlaqədar çəkilmiş xərclərə 741 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 432, 435, 532, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

56.2.8. satışla əlaqədar çəkilmiş xərclərə görə əlavə dəyər vergisinin hesablanması zamanı 241-1 №li subhesabın debeti və 432, 435, 532, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

56.2.9. həmin əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə, əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilməyən hallarda 741 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə.

56.3. Fəaliyyətin dayandırılması üzrə maliyyə alətlərinin satışından gəlirlərin əldə edilməsi zamanı aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

56.3.1. asılı və birgə müəssisələrə investisiyalar, habelə digər uzunmüddətli investisiyalar satış məqsədi ilə saxlanılan qısamüddətli investisiyalar kimi təsnifləşdirililməklə həmin aktivlərin ilkin dəyərinə 231 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 151, 152, 183 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

56.3.2. aktivlərin dəyərinin azlmasına görə düzəlişlərlə bağlı məbləğlərə 153, 184 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 231 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

56.3.3. satış məbləğinə 172, 173, 177, 212, 213, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 621 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

56.3.4. satış məqsədi ilə saxlanılan investisiyaların dəyərinin azalmasına görə düzəlişlər mövcud olduğu halda 235 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 231 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Satış məqsədi ilə saxlanılan qısamüddətli investisiyaların balans dəyərinə 741 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 231 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

56.3.5. satış məqsədi ilə saxlanılan qısamüddətli investisiyaların satışı ilə əlaqədar çəkilmiş xərclərə 741 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 432, 435, 532, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

56.3.6. satışla əlaqədar çəkilmiş xərclərə görə əlavə dəyər vergisinin hesablanması zamanı 241-1 №li subhesabın debeti və 432, 435, 532, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

56.3.7. həmin əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə, əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilməyən hallarda 741 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə.

56.4. Fəaliyyətin dayandırılmasından yaranan gəlirlər üzrə məbləğə hesabat dövrünün mənfəəti kimi 621 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

56.5. Fəaliyyətin dayandırılmasından yaranan xərclər üzrə məbləğə hesabat dövrünün zərəri kimi 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 741 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

 

57. Maliyyə xərclərinin uçotu

 

57.1. Maliyyə xərclərinin uçotu Hesablar Planının 75-ci maddəsində əks etdirilir. Bu maddədə mühasibat uçotu subyektinin maliyyə fəaliyyəti ilə əlaqədar yaranmış xərcləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim edilir. Bu maddə üzrə 751 №li “Maliyyə xərcləri” hesabı açılır.

57.2. 751 №li “Maliyyə xərcləri” hesabında mühasibat uçotu subyektinin maliyyə fəaliyyətinin həyata keçirilməsi zamanı faiz xərci, konvertasiya olunan istiqrazlar üzrə faiz xərcləri, maliyyə iсarəsi üzrə faiz xərcləri, faiz xərcləri yaradan öhdəliklər üzrə məzənnə xərcləri və digər maliyyə xərcləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

57.3. 751 №li “Maliyyə xərcləri” hesabı üzrə aşağıdakı subhesablar açılır:

57.3.1. 751-1 №li “Faiz xərcləri”;

57.3.2. 751-2 №li “Konvertasiya olunan istiqrazlar üzrə faiz xərcləri”;

57.3.3. 751-3 №li “Maliyyə iсarəsi üzrə faiz xərcləri”;

57.3.4. 751-4 №li “Faiz xərcləri yaradan öhdəliklər üzrə məzənnə xərcləri”;

57.3.5. 751-5 №li “Digər maliyyə xərcləri”.

57.4. 751-1 №li “Faiz xərcləri” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin maliyyə fəaliyyəti zamanı yaranan faiz xərcləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

57.5. Hesabat dövrü ərzində mühasibat uçotu subyekti tərəfindən alınmış borclara, kreditlərə görə hesablanmış faizlər üzrə xərclərin tanınma meyarlarına uyğun olaraq hesablanmış uzunmüddətli və qısamüddətli kreditor borcları 751-1 №li subhesabın debeti və 432, 434, 532, 537 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

57.6. Faiz xərcləri üzrə yaranan məbləğə hesabat dövrünün zərəri kimi 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 751-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

57.7. 751-2 №li “Konvertasiya olunan istiqrazlar üzrə faiz xərcləri” subhesabında mühasibat uçotu subyekti tərəfindən buraxılmış konvertasiya olunan istiqrazlara görə hesablanılmış faiz xərcləri əks etdirilir. Bu zaman faiz xərcləri 751-2 №li subhesabın debeti və 432, 434, 532, 537 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

57.8. Konvertasiya olunan istiqrazlar üzrə faiz xərcləri üzrə yaranan məbləğə hesabat dövrünün zərəri kimi 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 751-2 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

57.9. 751-3 №li “Maliyyə iсarəsi üzrə faiz xərcləri” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin maliyyə icarəsi ilə əlaqədar yaranmış faiz xərcləri əks etdirilir.

57.10. Maliyyə icarəsi ilə əldə edilmiş aktivlərə görə hesabat dövrü ərzində hesablanan faiz məbləğlərinə 751-3 №li subhesabın debeti və 537 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

57.11. Maliyyə icarəsi üzrə faiz xərcləri məbləğinə hesabat dövrünün zərəri kimi 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 751-3 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

57.12. 751-4 №li “Faiz xərcləri yaradan öhdəliklər üzrə məzənnə xərcləri” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin faiz xərcləri yaradan öhdəliklərə görə yaranmış məzənnə xərcləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

57.13. Mühasibat uçotu subyektinin faiz xərcləri yaradan öhdəlikləri üzrə mənfi məzənnə fərqi yarandıqda 751-4 №li subhesabın debeti və 401, 402, 403, 404, 405, 407, 408, 434, 501, 502, 503, 504, 505, 506, 507, 537 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

57.14. Faiz xərcləri yaradan öhdəliklər üzrə məzənnə xərci kimi yığılan məbləğə hesabat dövrünün zərəri kimi 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 751-4 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

57.15. 751-5 №li “Digər maliyyə xərcləri” subhesabında mühasibat uçotu subyektinin 751-1-751-4 №li subhesablarda əks etdirilməyən digər maliyyə xərcləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

57.16. Mühasibat uçotu subyektinin faiz xərcləri yaradan debitor borclarının şübhəli debitor borclara aid edilməsi və ya silinməsi ilə əlaqədar yaranan xərclər 751-5 №li subhesabın debetində və 182, 184, 233, 235 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

57.17. Digər maliyyə xərcləri üzrə yığılan məbləğə hesabat dövrünün zərəri kimi 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 751-5 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

 

58. Fövqəladə xərclərin uçotu

 

58.1. Fövqəladə xərclərin uçotu Hesablar Planının 76-cı maddəsində əks etdirilir. Bu maddədə fövqəladə hadisə və əməliyyatların nəticələrinə əsasən yaranmış fövqəladə xərclər barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim edilir. Bu maddə üzrə 761 №li “Fövqəladə xərclər” hesabı açılır.

58.2. Hesabat dövrü ərzində mühasibat uçotu subyekti tərəfindən çəkilmiş fövqəladə xərclər tanınma meyarlarına uyğun olaraq 761 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 435, 445, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

58.3. Fövqəladə xərclər üzrə yaranan məbləğə hesabat dövrünün zərəri kimi 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 761 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

 

59. Mənfəətlər (zərərlər)

 

59.1. “Mənfəətlər (zərərlər)” bölməsi mühasibat uçotu subyektinin hesabat dövrü ərzində əldə etdiyi ümumi mənfəətin (zərərin), habelə asılı və birgə müəssisələrin mənfəətlərində (zərərlərində) payın uçota alınmasına dair ümumiləşdirilmiş məlumatları əks etdirir.

59.2. Bu bölmə aşağıdakı maddələrdən ibarətdir:

59.2.1. 80 - “Ümumi mənfəət (zərər)”;

59.2.2. 81 - “Asılı və birgə müəssisələrin mənfəətlərində (zərərlərində) pay”.

 

60. Ümumi mənfəətin (zərərin) uçotu

 

60.1. Ümumi mənfəətin (zərərin) uçotu Hesablar Planının 80-ci maddəsində əks etdirilir. Bu maddədə mühasibat uçotu subyektinin hesabat dövrü ərzində maliyyə-təsərrüfat fəaliyyəti üzrə ümumi mənfəəti (zərəri) barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim edilir. Bu maddə üzrə 801 №li “Ümumi mənfəət (zərər)” hesabı açılır.

60.2. Yaranan gəlirlər üzrə məbləğlər hesabat dövrünün mənfəəti kimi 601, 611, 621, 631, 641 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

60.3. Xərclər üzrə yaranan məbləğ hesabat dövrünün zərəri kimi 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 701, 711, 721, 731, 741, 751, 761 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

60.4. Mühasibat uçotu subyekti illik maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətini mənfəətlə başa vurarsa aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

60.4.1. cari mənfəət vergisi üzrə xərclərə görə 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 901 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

60.4.2. təxirə salınmış mənfəət vergisi üzrə xərclərə görə 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 902 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

60.4.3. hesabat dövrünün xalis mənfəətinə görə 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 341 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

60.5. Mühasibat uçotu subyekti illik maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətini zərərlə başa vurarsa bu zaman 341 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışları verilir.

 

61. Asılı və birgə müəssisələrin mənfəətlərində (zərərlərində) payın uçotu

 

61.1. Asılı və birgə müəssisələrin mənfəətlərində (zərərlərində) payın uçotu Hesablar Planının 81-ci maddəsində əks etdirilir. Bu maddədə hesabat dövrü ərzində mühasibat uçotu subyektinin malik olduğu asılı və birgə müəssisələrin mənfəətlərində (zərərlərində) payı barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim edilir. Bu maddə üzrə 811 №li “Asılı və birgə müəssisələrin mənfəətlərində (zərərlərində) pay” hesabı açılır.

61.2. Mühasibat uçotu subyektinin malik olduğu asılı və birgə müəssisələrdən (investisiya obyektindən) mənfəət əldə edildikdə 151, 152 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 811 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Eyni zamanda həmin məbləğ 811 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 341 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

61.3. İnvestisiya obyekti üzrə aparılmış yenidən qiymətləndirmələr kapitalda artımla nəticələndikdə 151, 152 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 331, 332 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

61.4. İnvestisiya obyektinin payında iştiraka görə alınmış dividendlər investorun öz maliyyə hesabatlarına asılı və birgə müəssisələrin mənfəətlərindəki (zərərlərindəki) pay hesabına aid edilməklə uçota alınır. Bu zaman 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 811 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Həmin dividendlər ödənildikdə 221, 223, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Eyni zamanda həmin məbləğ 811 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 341 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

61.5. Mühasibat uçotu subyektinin malik olduğu investisiya obyektindən zərər əldə edildikdə 811 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 153-1, 153-2 №li subhesabların krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Eyni zamanda həmin məbləğ 341 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 811 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

 

62. Mənfəət vergisi

 

62.1. “Mənfəət vergisi” bölməsi mühasibat uçotu subyektinin hesabat dövrü ərzində əldə etdiyi ümumi mənfəət vergisi üzrə xərclərin hesablanmasına dair ümumiləşdirilmiş məlumatları əks etdirir.

62.2. Bu bölmə 90 - “Mənfəət vergisi” maddəsindən ibarətdir.

 

63. Mənfəət vergisinin uçotu

 

63.1. Mənfəət vergisinin uçotu Hesablar Planının 90-cı maddəsində əks etdirilir. Bu maddədə mühasibat uçotu subyektinin hesabat dövrü ərzində maliyyə-təsərrüfat fəaliyyəti üzrə hesablanmış cari və təxirə salınmış mənfəət vergisi üzrə xərclər barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim edilir. Bu maddə üzrə aşağıdakı hesablar açılır:

63.1.1. 901 №li “Cari mənfəət vergisi üzrə xərclər”;

63.1.2. 902 №li “Təxirə salınmış mənfəət vergisi üzrə xərclər”.

63.2. Mühasibat uçotu subyekti illik maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətini mənfəətlə başa vurduqda və bu zaman yaranmış ümumi mənfəət (uçot mənfəəti) Vergi Məcəlləsinə uyğun olaraq hesablanmış mənfəətdən (vergi mənfəətindən) aşağı olduqda mənfəət vergisi üzrə xərclərin hesablanması məqsədi ilə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

63.2.1. cari mənfəət vergisi üzrə xərclərə görə 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 901 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

63.2.2. həmin məbləğin dövlət büdcəsinə hesablanması üzrə 901 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

63.2.3. hesabat dövrünün təxirə salınmış vergi aktivlərinə 902 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, eyni zamanda 161 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 902 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

63.3. Mənfəət vergisi üzrə təxirə salınmış vergi aktivi hesablanan zaman, keçmiş illər üçün təxirə salınmış vergi öhdəliyi mövcuddursa, o zaman həmin təxirə salınmış vergi öhdəliyi məbləği həddində 421 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 902 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, qalan məbləğ həddində isə 161 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 902 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

63.4. Mühasibat uçotu subyekti illik maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətini mənfəətlə başa vurduqda və bu zaman yaranmış uçot mənfəəti Vergi Məcəlləsinə uyğun olaraq hesablanmış vergi mənfəətindən yuxarı olduqda mənfəət vergisi üzrə xərclərin hesablanması məqsədi ilə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

63.4.1. hesabat dövrünün cari mənfəət vergisi xərclərinə 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 901 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

63.4.2. həmin məbləğin dövlət büdcəsinə hesablanması üzrə 901 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;

63.4.3. hesabat dövrünün təxirə salınmış vergi öhdəliklərinə 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 902 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, eyni zamanda 902 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 421 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

63.5. Mənfəət vergisi üzrə təxirə salınmış vergi öhdəlikləri hesablanan zaman, keçmiş illər üçün təxirə salınmış vergi aktivləri mövcuddursa, o zaman həmin təxirə salınmış vergi aktivləri məbləği həddində 902 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 161 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, qalan məbləğ həddində isə 902 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 421 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

 

64. Yekun müddəalar

 

64.1. Mühasibat uçotu subyektləri baş vermiş maliyyə-təsərrüfat əməliyyatlarının xüsusiyyətlərindən asılı olaraq KOS üçün MHBS-nın tələblərinə uyğun olaraq bu Qaydalarda əks etdirilməyən mühasibat yazılışları vermək hüququna malikdirlər.

64.2. Mühasibat uçotu subyektləri tərəfindən hesabat dövrü ərzində maliyyə-təsərrüfat əməliyyatları üzrə səhv verilmiş mühasibat yazılışlarına düzəlişlər həmin yazılışlara əks və ya storno üsulu ilə (mənfi rəqəmlə mühasibat yazılışı) müxabirləşmələr verilməklə həyata keçirilir.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Xərclərin xüsusiyyətləri üzrə təsnifat əsasında əməliyyat xərcləri haqqında

 MƏLUMAT