“Dövlət qeydiyyatına alınmışdır” Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi Qeydiyyat N 2995 “10” oktyabr 2003-cü il Nazir_____________ F.Məmmədov

“Təsdiq edilmişdir” Azərbaycan Respublikası Milli Bankının İdarə Heyəti Protokol N_13 “18” oktyabr 2003-cü il İdarə Heyətinin Sədri ___________________ E.S.Rüstəmov

Azərbaycan Respublikasının kredit təşkilatlarının maliyyə hesabatlarında assosiasiya olunmuş müəssisələrə qoyulan investisiyaların uçotu

Qaydaları

1. Ümumi müddəalar

1.1. Bu Qaydalar “Azərbaycan Respublikasının Milli Bankı haqqında”, “Azərbaycan Respublikasında banklar və bank fəaliyyəti haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunlarına, Azərbaycan Respublikasının digər qanunvericilik aktlarına, habelə Azərbaycan Respublikası Milli Bankının normativ aktlarına və Beynəlxalq Maliyyə Hesabatları Standartlarının (BMHS) tələblərinə uyğun olaraq hazırlanmış və Azərbaycan Respublikasının kredit təşkilatlarının (bundan sonra “bank”) maliyyə hesabatlarında assosiasiya olunmuş müəssisələrə qoyulan investisiyaların uçotu qaydalarını müəyyənləşdirir.

2. Anlayışlar

Bu Qaydaların məqsədləri üçün aşağıdakı anlayışlardan istifadə olunur:

2.1. Assosiasiya olunmuş müəssisə - bankın əhəmiyyətli təsir göstərdiyi hüquqi şəxsdir, lakin bu hüquqi şəxs nə törəmə müəssisə, nə də birgə müəssisə deyildir.

2.2. Əhəmiyyətli təsir-hüquqi şəxsin maliyyə və ya təsərrüfat (əməliyyat) siyasətinə dair qərarların qəbul olunmasında iştirak etmək, lakin bu siyasətə nəzarət etməmək imkanıdır.

2.3. Pay iştirakı üzrə uçot metodu-investisiyaların ilkin olaraq maya dəyərinə əsasən nəzərə alınması, sonra isə investisiya obyektinin xalis aktivlərində bankın payının əldə edildiyi tarixindən sonrakı dəyişikliklərə uyğun olaraq təshihini əks etdirən mühasibat uçotu metodudur. Bankın investisiya obyektinin əməliyyatlarının nəticələrində payı mənfəət və zərər haqqında hesabatda əks etdirilir.

2.4. Maya dəyəri üzrə uçot metodu-investisiyaların maya dəyəri üzrə uçota alınması metodudur. Mənfəət və zərər haqqında hesabatda investisiyalardan gəlirlər, yalnız bank tərəfindən əldə edilən tarixdən sonra investisiya obyektinin yığılmış xalis gəlirlərindən aldığı dividend həcmində əks olunur.

2.5. Bu Qaydalarda istifadə olunan digər anlayışlar Azərbaycan Respublikası Milli Bankının normativ aktları ilə müəyyənləşdirilmiş mənaları ifadə edir.

3. Əhəmiyyətli təsir

3.1. Bank bilavasitə və ya dolayısı ilə digər törəmə müəssisələr vasitəsilə investisiya obyektinin 10 % və ya ondan artıq səsvermə hüquqlu səhmlərinə sahib olduqda, bank əhəmiyyətli təsirə malikdir. Bunun əksinə olaraq bank bilavasitə və ya dolayısı ilə törəmə müəssisələr vasitəsilə investisiya obyektinin 10 %-dən az səsvermə hüquqlu səhmlərinə sahib olduqda, bank əhəmiyyətli təsirə malik deyildir. Səhmlərin böyük hissəsinin və ya nəzarət paketinin digər banka (investora) mənsub olması, bankın əhəmiyyətli təsirə malik olmasını istisna etmir.

3.2. Bank tərəfindən əhəmiyyətli təsirin mövcudluğu aşağıda göstərilən bir və ya bir neçə amillə müəyyən edilir:

a) müşahidə (direktorlar) şurasında və ya investisiya obyektinin analoji idarəetmə orqanında nümayəndəliyin olması;

b) maliyyə və təsərrüfat (əməliyyat) siyasətinin müəyyən edilməsi prosesində iştirakı;

c) bank və investisiya obyekti arasında əhəmiyyətli (iri həcmli) əməliyyatlar;

d) idarəetmə personalı ilə mübadilə;

e) zəruri texniki məlumatların təqdim olunması.

4. Pay iştirakı üzrə uçot metodu

4.1. Pay iştirakı üzrə uçot metodunu tətbiq edərkən investisiyalar ilkin olaraq maya dəyərində əks olunur və onların balans dəyəri investisiyalar əldə edildiyi tarixdən sonra investisiya obyektinin mənfəət və zərərində bankın tanınan payı qədər artır və ya azalır. İnvestisiya obyektindən əldə olunan gəlir investisiyanın balans dəyərini azaldır. Həmçinin bankın investisiya obyektində xüsusi kapitalda dəyişikliklər nəticəsində yaranmış pay iştirakının dəyişiklikliyini (mənfəət və zərər haqqında hesabata daxil edilməyən) göstərmək üçün investisiyanın balans dəyərində təshihlərin həyata keçirilməsi zəruridir. Belə dəyişikliklərə əsas vəsaitlərin və investisiyaların yenidən qiymətləndirilməsi, xarici valyutada olan hesabatların yenidən hesablanması və bankların birləşməsi (və ya qoşulması) zamanı yaranmış fərqləri nəzərə alan məzənnə fərqləri üzrə təshihlər nəticəsində yaranmış dəyişikliklər aid edilir.

5. Maya dəyəri üzrə uçot metodu

5.1. Bank maya dəyəri üzrə uçot metoduna əsasən investisiyalarını maya dəyəri üzrə uçota alır. Bu halda bank, gəliri yalnız investisiya obyektinin yığılan xalis mənfəətindən aldığı payın dərəcəsinə uyğun olaraq, investisiyanın əldə edildiyi tarixdən sonra tanıyır. Bu mənfəətdən artıq əldə edilən gəlirlər isə investisiyanın geri qaytarılması hesab olunur və investisiyanın dəyərinin azalması kimi tanınır.

6. İcmal maliyyə hesabatları

6.1. Assosiasiya olunmuş müəssisələrə qoyulan investisiyalar icmal maliyyə hesabatlarında pay iştirakı üzrə uçot metodu ilə əks etdirilməlidir. Yaxın gələcəkdə satış məqsədilə alınan müəssisələrə qoyulan investisiyalar və həmin müəssisə vəsaitlərin banka köçürülməsi üçün imkanlarını əhəmiyyətli dərəcədə azaldan uzunmüddətli məhdudiyyətlər şəraitində fəaliyyət göstərdiyi hallarda icmal maliyyə hesabatlarında maya dəyəri üzrə uçot metoduna əsasən əks etdirilməlidir.

6.2. Bank aşağıda göstərilən müddətlərdən etibarən pay iştirakı üzrə uçot metodundan istifadəni dayandırmalıdır:

a) assosiasiya olunmuş müəssisəyə əhəmiyyətli təsir göstərə bilmir, lakin qismən və ya tam şəkildə öz investisiyalarını saxlayır;

b) pay iştirakı üzrə uçot metodu artıq tətbiq oluna bilmir, çünki assosiasiya olunmuş müəssisə vəsaitlərin banka köçürülməsi üçün imkanlarını əhəmiyyətli dərəcədə azaldan uzunmüddətli məhdudiyyətlər şəraitində fəaliyyət göstərir.

Bu müddətlərdən sonra investisiyaların balans dəyərinə maya dəyəri kimi baxılmalıdır.

7. Maliyyə hesabatlarında assosiasiya olunmuş müəssisələrə qoyulan investisiyaların uçotu

7.1. Bankın maliyyə hesabatlarının ayrı-ayrı formalarında assosiasiya olunmuş müəssisələrə qoyulan investisiyalar (yaxın gələcəkdə satılması nəzərdə tutulmaqla qoyulmuş investisiyalar istisna olmaqla) aşağıdakılardan hər hansı biri üzrə əks etdirilməlidir:

a) faktiki maya dəyəri üzrə uçot metoduna əsasən;

b) pay iştirakı üzrə uçot metoduna əsasən;

c) satış üçün nəzərdə tutulan maliyyə aktivi kimi.

8. Pay iştirakı üzrə uçot metodunun tətbiqi

8.1. Assosiasiya olunmuş müəssisəyə qoyulan investisiya pay iştirakı üzrə uçot metoduna müvafiq olaraq, onun assosiasiya olunmuş müəssisə kimi tanındığı tarixdən başlayaraq nəzərə alınır. İnvestisiyalar əldə edilərkən əldə edilmə dəyəri ilə assosiasiya olunmuş müəssisənin identifikasiya olunmuş xalis aktivlərinin ədalətli dəyərində bankın payı arasında istənilən fərq (müsbət və ya mənfi) tanınmalıdır. İnvestisiyalar əldə edildikdən sonra hüquqi şəxsin mənfəət və zərərlərində bankın payına aşağıdakılar nəzərə alınmaqla müvafiq təshihlər həyata keçirilir:

a) köhnəlməyə məruz qalan aktivlərin ədalətli dəyərinə əsasən amortizasiyası;

b) investisiyanın maya dəyəri ilə identifikasiya olunmuş xalis aktivlərin ədalətli dəyərində bankın payı arasındakı fərqin amortizasiyası.

8.2. Pay iştirakı üzrə uçot metodunu tətbiq etmək üçün bank, assosiasiya olunmuş müəssisənin ən son tarixə mövcud olan maliyyə hesabatlarından istifadə edir: adətən bu maliyyə hesabatları bankın maliyyə hesabatlarının tərtib etdiyi tarixə hazırlanır. Bankın və assosiasiya olunmuş müəssisənin hesabatlarının tərtib olunma tarixləri arasında fərq olduqda, assosiasiya olunmuş müəssisə bankın hesabatı ilə eyni tarixə hesabat tərtib edir. Eyni tarixə hesabat tərtib etmək məqsədəuyğun olmadıqda, müxtəlif tarixlərdə tərtib edilmiş maliyyə hesabatlarından da istifadə edilə bilər. Ardıcıllıq prinsipinə əsasən hesabat dövrünün müddəti və hesabat tarixləri arasındakı fərq dövr dəyişdikcə sabit qalmalıdır.

8.3. Müxtəlif tarixlər üçün maliyyə hesabatlarından istifadə edildikdə, assosiasiya olunmuş müəssisənin maliyyə hesabatının tərtib edilmə tarixi ilə bankın maliyyə hesabatının tərtib edilmə tarixi arasında olan dövr ərzində bankla assosiasiya olunmuş müəssisə arasında olan istənilən əhəmiyyətli hadisələr və ya əməliyyatların təsirinin uçotunu aparmaq üçün təshihlər həyata keçirilir.

8.4. Bankın maliyyə hesabatı adətən analoji şərtlər daxilində baş vermiş oxşar əməliyyatlar və hadisələr üçün eyni uçot qaydalarının köməyi ilə tərtib edilir. Bir çox hallarda, əgər assosiasiya olunmuş müəssisə, analoji şərtlər daxilində baş verən oxşar əməliyyatlar və hadisələr üçün bankın qəbul etdiyindən fərqli olan uçot qaydalarından istifadə edirsə, assosiasiya olunmuş müəssisənin maliyyə hesabatlarına bank tərəfindən pay iştirakı üzrə uçot metoduna uyğun olaraq təshihlər edilir. Belə təshihləri hesablamaq praktiki olaraq mümkün olmadıqda, bu fakt açıqlanmalıdır.

8.5. Əgər assosiasiya olunmuş müəssisə üçüncü şəxslərə məxsus olan məcmu imtiyazlı səhmlərə sahibdirsə, bank mənfəət və zərərlərdə öz payını səhmlər üzrə imtiazlı dividendləri (elan olunub-olunmamasından asılı olmayaraq) əks etdirən təshihləri həyata keçirdikdən sonra hesablayır.

8.6. Pay iştirakı üzrə uçot metodundan istifadə edildikdə, assosiasiya olunmuş müəssisənin zərərində bankın payı investisiyaların balans dəyərinə bərabər və ya bu dəyərdən artıqdırsa, bank gələcək zərərdəki payını maliyyə hesabatlarına daxil etməyi dayandırır. Bu halda investisiyalar maliyyə hesabatlarında 0-a bərabər göstərilir. Əlavə zərər bankın zəmanət verdiyi və ya başqa bir şəkildə razılaşma ilə bankın öz üzərinə öhdəlik götürdüyü və ya assosiasiya olunmuş müəssisənin adından onun öhdəliklərini yerinə yetirmək (silmək) üçün ödənişlər keçirdiyi dərəcədə ödənilir. Əgər müəyyən dövrdən sonra assosiasiya olunmuş müəssisə öz hesabatlarında mənfəəti göstərirsə, bank mənfəətdə öz payını, yalnız bu göstəricinin tanınmamış xalis zərər payına bərabər olduqdan sonra bərpa edir.

9. Qiymətdən düşmədən zərər

9.1. Assosiasiya olunmuş müəssisəyə qoyulan investisiyaların qiymətdən düşmə əlamətləri olduqda, bank, aktivlərin qiymətdən düşməsini maliyyə hesabatlarında tanımalıdır. İnvestisiyadan istifadənin dəyərliliyi müəyyən edilərkən bank aşağıdakıları qiymətləndirməlidir:

a) investisiya qoyulan müəssisənin əməliyyatlarından yaranan pul vəsaitlərinin axınını və investisiya qoyulan müəssisənin ehtimal edilən pul vəsaitlərinin gələcək axınının güzəşt olunmuş dəyərində öz payını (investisiyanın realizasiyasından daxil olan ödənişlər də nəzərə alınmaqla);

b) investisiyalardan və onların realizasiyasından alınan dividendlərdən əldə edilməsi gözlənilən pul vəsaitlərinin təxmin edilən gələcək hərəkətinin güzəşt olunmuş dəyərini.

9.2. Assosiasiya edilmiş müəssisə bankın digər aktivlərinin əmələ gətirdiyi pul vəsaitləri axınından asılı olmayaraq daimi istifadə hesabına pul vəsaitləri axınını yaratmırsa, müəssisəyə ödənilən məbləğ hər bir assosiasiya olunmuş müəssisə üçün ayrı-ayrılıqda hesablanır.

10. Şərti hadisələr

10.1. Şərti hadisələrə uyğun olaraq bank maliyyə hesabatlarında aşağıdakıları açıqlayır:

a) şərti hadisələr zamanı özünün də məsuliyyət daşıdığı assosiasiya olunmuş müəssisənin şərti hadisələr və investisiya öhdəliklərində payını;

b) assosiasiya olunmuş müəssisənin bütün öhdəlikləri üzrə bankın məsuliyyət daşıdığı şərti hadisələri.

11. Məlumatların açıqlanması

11.1. Maliyyə hesabatlarında 7.1-ci bəndə uyğun olaraq tələb olunan zəruri məlumatlardan başqa aşağıdakı məlumatlar açıqlanmalıdır:

a) İştirak payı və səsvermə hüquqlu səhmlərin ümumi sayında payı daxil olmaqla (bu iki kəmiyyət bir-birindən fərqləndikdə) əhəmiyyətli assosiasiya olunmuş müəssisələrın siyahısı və təsviri;

b) belə investisiyaların uçotu üçün istifadə olunan metodlar.

11.2. Pay iştirakı üzrə uçot metodunun köməyi ilə nəzərə alınan assosiasiya olunmuş müəssisələrə qoyulan investisiyalar uzunmüddətli aktivlər kimi təsnifləşdirilməli və mühasibat balansında ayrıca bir maddə kimi açıqlanmalıdır. Belə investisiyalar üzrə müəssisənin mənfəət və zərərində bankın payı mənfəət və zərər haqqında hesabatda ayrıca bir maddə kimi açıqlanmalıdır.

12. Yekun müddəalar

12.1. Bu Qaydalar dövlət qeydiyyatına alındığı gündən qüvvəyə minir.