|
|
|
AZƏRBAYCAN
RESPUBLİKASININ TƏHSİL SİSTEMİNDƏ
PSİXOLOJİ XİDMƏT HAQQINDA
ƏSASNAMƏ[1]
1. ÜMUMİ MÜDDƏALAR
Azərbaycan
Respublikası Təhsil Qanununa müvafiq olaraq təhsil
sistemində uşaqların və yeniyetmələrin proqressiv
psixi inkişafı, onların meyl, maraq və təbii
imkanlarının reallaşdırılması, mümkün
pozuntuların profilaktikasının təminatı
üçün dövlət - psixoloji xidmət fəaliyyəti
göstərir.
Psixoloji
xidmət Azərbaycan Respublikasının bütün təhsil
müəssisələrində (uşaq
bağçalarında, müxtəlif tipli məktəblərdə,
internatlarda və s.) və rayon (şəhər təhsil
şöbələrində yaradılır.
Psixoloji
xidmətin təşkili və aparılması
uşaqların əqli və fiziki inkişafının və
sosial müdafiəsinin təmin olunması haqqında beynəlxalq
və respublika aktları və qanunlarına əsaslanır.
Psixoloji xidmət öz fəaliyyətində Azərbaycan
Respublikasının təhsil sistemi üzrə qanunverici
aktları və müvafiq normativ sənədləri və həmin
Əsasnaməni rəhbər tutur.
Psixoloji
xidmətin fəaliyyəti həm ümumi psixoloji
hazırlıq, həm də uşaq, yaş və pedaqoji
psixologiya, psixodiaqnostika, psixokorreksiya sahəsində tərəfindən
həyata keçirilir. Xüsusi yenidən hazırlanma
kurslarından keçmiş müəllimlər psixoloji xidmət
işlərinə cəlb oluna bilərlər. Psixoloqun
ixtisası müvafiq ali təhsil müəssisəsinin diplomu
və ya şəhadətnaməsi ilə təsdiq
olunmalıdır.
2. PSİXOLOJİ XİDMƏTİN
ƏSAS VƏZİFƏLƏRİ VƏ MƏZMUNU:
- Hər bir yaş mərhələsində
uşaqların hərtərəfli şəxsi və
intellektual inkişafını təmin etmək, onlarda
özünütərbiyə və özünüinkişaf
bacarığının formalaşdırılması;
- müxtəlif problemli uşaqları təlim
prosesində və psixi inkişaf sahəsində aşkar etmək
və onlara lazımi psixoloji - pedaqoji köməklik göstərilməsi;
- uşaqların şəxsi və intellektual
inkişafındakı pozuntuların profilaktikası və
aradan qaldırılması;
- istedadlı uşaqların aşkar edilməsi və
psixoloji - pedaqoji cəhətdən təmin olunması.
Psixoloji
xidmət vahid sistem kimi fəaliyyət göstərən 3 əsas
istiqamətdən ibarətdir:
- müasir məktəb şəraitində psixoloji
biliklərin professional tətbiqi yollarını,
metodlarını təkmilləşdirmək məqsədilə
uşaq şəxsiyyətinin formalaşmasının və
psixi inkişafının qanunauyğunluqlarını öyrənən
elmi istiqamət;
- tədris proqramlarının tərtib edilməsi, dərsliklərin
yaradılması, didaktik və metodik materialların psixoloji əsaslarının
işlənilməsi, müəllimlərin, tərbiyəçilərin,
psixoloqların
hazırlanması da daxil olmaqla bütün təlim-tərbiyə
prosesinin psixoloji təminatını həyata keçirən
tətbiqi istiqamət;
- təlim-tərbiyə müəssisələrində,
xüsusi psixoloji kabinetlərdə və mərkəzlərdə
psixoloqun işini təmin edən praktik istiqamət;
Elmi aspekt təhsil sistemində psixoloji xidmətin
metodoloji problemlərinin işlənilməsini nəzərdə
tutur. Bu istiqamətin icraçılarının əsas
funksiyası nəzəri və eksperimental tədqiqatların,
psixoloji xidmət işinin psixodiaqnostika, psixokorreksiya və
inkişafetdirici metodlarının işlənilməsi və əsaslandırılmasıdır.
Tətbiqi aspekt psixoloq kadrlarının hazırlıq
proqramının işlənilməsi, uşaq, pedaqoji, kliniki
və psixologiyanın başqa sahələrində
ixtisaslaşma və ixtisasartırma nəzərdə tutur.
Praktik aspekt uşaqlarla, valideynlərlə, müəllimlərlə,
təlim-tərbiyə müəssisələrinin kollektivi və
rəhbərliyi ilə iş aparan psixoloqlar tərəfindən
həyata keçirilir.
Tətbiqi və praktiki aspektlərin inkişafı
psixoloji xidmətin konsepsiyasını və nəzəri əsaslarını
müəyyən edən elmi istiqamətin inkişafına əsaslanır.
Göstərilən hər bir istiqamətin vəzifələri
müvafiq ixtisas mütəxəssisləri tərəfindən
yerinə yetirilir və həyata keçirilir.
3.
PSİXOLOJİ XİDMƏTİN
SAHƏLƏRİ
Psixoloji
xidmətin əsas sahələri: psixoprofilaktika,
psixodiaqnostika, psixokorreksiya və məsləhətdir.
Psixoprofilaktik
sahə uşaqlarda və müəllimlərdə psixoloji
biliklərə tələbatın formalaşması,
bütün yaş mərhələlərində
uşağın hərtərəfli psixi inkişafı
üçün şərait yaradılması, intellektin və
şəxsiyyətin təşəkkülündə
mümkün ola biləcək pozuntu-ların vaxtında aradan
qaldırılması kimi vəzifələrin zəruriliyi ilə
müəyyən edilir.
Psixodiaqnostik
sahənin vəzifəsi uşağın məktəbəqədər
və məktəb dövrü müddətində
psixoloji-pedaqoji cəhətdən dərindən öyrənilməsi,
fərdi xüsusiyyətlərinin aşkar olunması, təlim
və inkişafında pozuntuların müəyyən edilməsidir.
Psixokorreksiya
sahəsinin vəzifəsi - psixoloqun uşaq şəxsiyyətinin
inkişafına fəal təsiri və təlim - tərbiyə
prosesində qarşıya çıxan çətinliklərin
aradan qaldırılmasıdır.
Məsləhət
sahəsinin vəzifəsi - uşaqlara və böyüklərə
təlim, tərbiyə və inkişaf problemləri üzrə
məsləhət verilməsidir.
İşin
əsas istiqamətlərinin seçilməsi, müxtəlif
növ işlərin aparılması valideynlərin, müəllimlərin
müraciəti, təhsil müəssisəsinin tələbləri,
psixoloqların sayı və onların ixtisaslaşma sahələri
əsasında müəyyən edilir.
4. PSİXOLOJİ XİDMƏTİN
FUNKSİYALARI VƏ KADR
TƏMİNATI
Təlim sahəsində psixoloji xidmətin strukturu - Təhsil
Nazirliyinin Baş psixoloqu, respublika, şəhər, rayon
psixoloji xidməti, təhsil müəssisələrinin
psixoloji xidmətindən ibarətdir.
Psixoloji xidmətin idarə edilməsi Təhsil
Nazirliyinin Baş psixoloqu, şəhər, rayon təhsil
şöbələrinin psixoloji xidməti və təlim-tərbiyə
müəssisələrinin rəhbərləri tərəfindən
həyata keçirilir.
Təhsil Nazirliyinin psixoloji xidməti təhsil müəssisələrində
psixoloji xidmətin fəaliyyətini koordinasiya edir, lazımi səviyyədə
inkişafı və fəaliyyətinin strategiyasını
işləyib hazırlayır;
- psixoloji xidmət işçiləri haqqında
nümunəvi və başqa normativ sənədləri
işləyib hazırlayır və təsdiq etdirir;
- psixoloji xidmət sistemində kadrların
attestasiyası qaydalarını, əməyin
normalarını müəyyən edir;
- təhsil sistemində işləyən müxtəlif
kateqoriyalı psixoloqlar üçün ixtisas tələblərini
hazırlayır və təsdiq etdirir;
- psixoloji xidmət üçün kadrların
hazırlanması və ixtisasının artırılması
sisteminə nəzarət edir;
- təhsil sistemində işləyən psixoloqlar
müvafiq ixtisas alan tələbələr üçün dərsliklər,
dərs vəsaitləri və sorğu
kitabçalarının hazırlanmasında iştirak edir;
-
təlim-tərbiyə müəssisələrində fəaliyyət
göstərən psixoloqların iş təcrübəsini
öyrənir və ümumiləşdirir;
- psixoloqun
praktik fəaliyyətində istifadə olunan psixoloji
üsullar və metodikaların tətbiqinə icazə verir və
nəzarət edir;
- beynəlxalq əlaqələrin
koordinasiyasını, beynəlxalq təşkilatlarla
qarşılıqlı fəaliyyəti həyata keçirir.
Təhsil Nazirliyi nəzdində fəaliyyət
göstərən Elmi-metodik Şuranın müvafiq bölməsi
psixoloji xidmətə elmi-metodik köməklik göstərir.
Şəhər, rayon Təhsil idarəsinin,
şöbəsinin psixoloqu öz səviyyəsində
psixoloji xidmətə rəhbərlik edir, psixoloji xidmətin
diaqnostik, korreksiya və başqa işlər üçün
lazımi materiallarla təchizatına məsuliyyət
daşıyır, psixoloqlar üçün müntəzəm
fəaliyyətdə olan seminarlar təşkil edir.
Təlim-tərbiyə müəssisələrinin rəhbərlərinə
müxtəlif psixoloji-pedaqoji məsələlərə dair
məsləhət verir, müəllimlərlə müxtəlif
formada psixoloji işin aparılmasını təmin edir,
psixoloji bilikləri təbliğ edir. Burada ixtisaslı
psixoloqlar işləyir.
Psixoloji
xidmətin tərkibinə müxtəlif ixtisaslı psixoloqlar
(ali təhsilli psixoloqlar, həmçinin pedaqoji, uşaq, tibbi
psixoloqlar) daxildirlər.
R(Ş)TŞ-nin
psixoloqu təlim-tərbiyə müəssisələrində
işləyən psixoloqların fəaliyyətinə rəhbərliyi
həyata keçirir.
Təlim-tərbiyə
müəssisələrində psixoloqların qəbulunda
iştirak edir və öz rəyini verir.
Valideynlərin
tələblərinə, məktəb rəhbərliyinin və
psixoloqun təqdimatına görə R(Ş)TŞ-nin psixoloqu
şagirdlərlə, müəllimlərlə, valideynlərlə,
məktəb rəhbərləri ilə məsləhət,
psixodiaqnostik, psixoprofilaktik və korreksiya işləri
aparır.
Təlim-tərbiyə
müəssisəsinin rəhbəri R(Ş)TŞ-nin psixoloqunun
rəhbərliyi altında “xidmətin” normativ sənədlərinə
müvafiq olaraq konkret müəssisənin Psixoloji xidmətinə
rəhbərliyi və maddi-texniki təchizat həyata
keçirir.
Psixoloji
xidmət hər bir təhsil müəssisəsində -
uşaq bağçasında, məktəbdə, uşaq evlərində,
internatlarda və s. fəaliyyət göstərir. Uşaqlara
fərdi yanaşmanı təmin etmək üçün
onların psixoloji cəhətdən öyrənilməsini həyata
keçirir, inkişafında və təlimlərində
çətinliklər olan uşaqları aşkar edir, müəllimlərlə
birgə fərdi proqramlar hazırlayır, R(Ş)TŞ-nin nəzdindəki
psixoloqa təlimlərində və inkişafında çətinliklər
olan uşaqlar haqqında məlumat verir.
Psixoprofilaktika,
ilkin psixodiaqnostika və psixokorreksiya işləri aparır,
lazım gəldikdə mütəxəssislər dəvət
edir, yaxud da uşaqları və valideynləri ixtisaslaşmış
psixoloji mərkəzə və ya başqa təşkilatlara
göndərir.
Təlim-tərbiyə müəssisəsində
işləyən psixoloq aşağıdakı fəaliyyətləri
həyata keçirməyə cavabdehdir:
Müstəqil surətdə uşaqlarla və
yaşlılarla aparılan işlərin konkret vəzifələrini
müəyyən etmək, bu işlərin forma və
metodlarını seçmək, müxtəlif iş növlərinin
hansı ardıcıllıqla yerinə yetirilməsi məsələsini
həll etmək, müəyyən dövr üçün
işin başlıca istiqamətlərini ayırd etmək;
Rəhbərliyin göstərişləri peşə
fəaliyyətinin etik prinsiplərinə və hazırkı Əsasnamə
ilə müəyyənləşdirilən vəzifələrə
zidd olduğu hallarda, onların yerinə yetirilməsindən
imtina etmək;
Peşə fəaliyyəti üçün zəruri
olan sənədləri və məlumatları təlim-tərbiyə
müəssisələrinin rəhbərliyindən, müəllimlərdən,
valideynlərdən və s. almaq;
Təlimdə çətinlik çəkən
uşaqların problemlərinin aradan qaldırılması
üçün fərdi-korreksiya təlim proqramlarının
müəllimlər tərəfindən
hazırlanmasını tələb etmək və bu
proqramların həyata keçirilməsini nəzarətə
götürmək;
Rayon, şəhər psixoloji - tibbi - pedaqoji
komissiyaların və yetkinlik yaşına
çatmamış uşaqlarla iş üzrə
komissiyaların işində iştirak etmək;
Tibbi və defektoloji müəssisələrdən
nazirlik vasitəsilə məlumat almaq;
Psixodiaqnostika, psixokorreksiya və başqa iş
növləri sahəsində yeni metodların işlənməsində,
onların səmərəliliyinin qiymətləndirilməsində
iştirak etmək;
Tədqiqat məqsədləri ilə təlim-tərbiyə
müəssisələrində qrup halında və fərdi
şəkildə psixoloji müayinələr və eksperimentlər
aparmaq;
Mühazirə, müsahibə və çıxışlar
yolu ilə psixoloji biliklərin təbliği sahəsində
iş aparmaq, elmi və elmi-kütləvi jurnallarda, qəzetlərdə
və s. iş təcrübəsini ümumiləşdirən
məqalələrlə çıxış etmək;
Zəruri hallarda məktəblilərə yardım
göstərmək məsələləri ilə əlaqədar
müvafiq təşkilatlara müraciət etmək;
Psixoloq təlim-tərbiyə müəssisənin rəhbərliyini,
pedaqoji işçiləri, valideynləri, şagirdləri
öz işinin xüsusiyyətləri, məqsədləri və
vəzifələri ilə tanış edir. Psixoloqun
apardığı işin gedişində alınan informasiya
konfidensial xarakter daşıdıqda müayinə şəxsin
razılığı olmadan yayıla bilməz.
Bütün mübahisəli və konflikt situasiyalarda
psixoloq uşağın mənafeyindən
çıxış edir.
Təhsil müəssisələrində
çalışan psixoloqlar görülən işlərin
qeydiyyatını aparır və bu halda müvafiq olaraq
R(Ş)TŞ-yə və Təhsil Nazirliyinə hesabat təqdim
edirlər.
Psixoloji xidmətin bu bölməsi ali psixoloji təhsilli
mütəxəssislərdən (psixoloq) və yaxud xüsusi
hazırlıq kursları keçmiş müvafiq vəsiqəsi
və ya sertifikatı olan ali təhsilli müəllimlərdən
komplektləşdirilir.
5.
KADR HAZIRLIĞI VƏ ELMİ-METODİK TƏMİNAT
Elmi-metodik təminatı psixoloji xidmətin
sifarişinə görə ayrı-ayrı mütəxəssislər,
elmi kollektivlər həyata keçirir.
Psixoloji xidmət mütəxəssislərinin
(psixoloq, pedaqoji psixoloq, uşaq psixoloqu, psixoloji xidmətin təşkilatçı
- psixoloqu, psixoloq-konsultant və s.) hazırlığı təhsil
standartı və ixtisas tələblərinə müvafiq
aparılır.
Müvafiq istiqamət və ixtisaslar Dövlət təhsil
standartları ilə müəyyən edilir.
Təhsil sistemində psixoloji xidmət psixoloqlar tərəfindən
həyata keçirilir. Psixoloq öz statusuna görə
pedaqoji işçilərə bərabər tutulur.
Rayon, şəhər təhsil şöbələrinin
praktik psixoloqu vəzifəsində “psixologiya” ixtisası
üzrə baza təhsilli və yaxud uşaq, pedaqoji,
klinik və psixologiyanın digər sahələri üzrə
ixtisaslaşmış psixoloqlar işləyə bilərlər.
Psixoloqun iş vaxtı müxtəlif yaşlı
uşaqlar və müxtəlif kateqoriyaya aid olan böyüklərlə
(yaşlılarla) aparılan praktik psixoloji iş normaları nəzərə
alınmaqla (nümunəvi normalar əlavə 1-də gətirilir)
təşkil olunur.
Psixoloqun təhsil müəssisəsində müxtəlif
növ psixoloji işlər (profilaktika, məsləhət,
diaqnostika, inkişafetdirici korreksiya) aparması
üçün zəruri olan otaq (psixoloqun kabineti)
ayrılır.
Psixoloqun metodiki, cihazlarla və maddi təchizatı təhsil
müəssislərinin büdcəsinin müvafiq vəsaitləri
hesabına həyata keçirilir.
MÜXTƏLİF
PRAKTİK PSİXOLOJİ İŞ NÖVLƏRİNİN
MÜDDƏTİ
NÜMUNƏVİ NORMALAR
|
|
||
|
|
|
|
MƏRKƏZLƏRDƏ
İŞLƏYƏN PSİXOLOQLAR ÜÇÜN (ƏLAVƏ)
|
|
|
|
İSTİFADƏ OLUNMUŞ MƏNBƏ
SƏNƏDLƏRİNİN SİYAHISI
1. 28 fevral 2019-cu il tarixli KQ-03 nömrəli Azərbaycan Respublikası Təhsil
Nazirliyinin Kollegiyasının Qərarı
BÜLLETENƏ
EDİLMİŞ DƏYİŞİKLİK VƏ ƏLAVƏLƏRİN
SİYAHISI
[1] 28 fevral 2019-cu il tarixli KQ-03 nömrəli Azərbaycan Respublikası Təhsil
Nazirliyinin Kollegiyasının Qərarı ilə ləğv
edilmişdir.